Năm 68, hoàng đế Nero của La Mã cổ đại tự sát. Sau cuộc nội chiến tranh giành quyền lực, Vespasian lên ngôi hoàng đế, đối mặt với tình trạng ngân khố đã cạn kiệt vì chiến tranh và thói tiêu xài hoang phí của Nero.
Hoàng đế Vespasian lên ngôi khi ngân khố La Mã đã cạn kiệt.
Giải quyết vấn đề này, Vespasian quyết định tăng thuế trên khắp La Mã. Sử gia ghi chép rằng tân hoàng đế thu thuế theo nhiều cách, không bỏ sót bất cứ nguồn nào. Trong đó, một trong những sắc thuế khiến mọi người bất ngờ nhất là loại thuế với nước tiểu trong toilet công cộng, được Vespasian ban hành vào năm 70. Trên thực tế, hoàng đế Nero là người đầu tiên đặt ra sắc thuế nhưng đã phải bãi bỏ chỉ sau thời gian ngắn.
Theo quy định của Vespasian, mỗi phòng vệ sinh công cộng đều sẽ có hũ chứa nước tiểu riêng. Khi nào đầy, những hũ này sẽ được gánh đi đổ vào hồ chứa chung của thành phố. Ai có nhu cầu dùng nước tiểu sẽ phải trả tiền, nhưng ghi chép lịch sử không ghi rõ số tiền người mua phải trả.
Lý do Vespasian để mắt tới nguồn thuế này là vì ông đã nhận ra nguồn cung lớn và sự hữu dụng của nước tiểu trong cuộc sống hàng ngày của người La Mã cổ đại. Thời đó, những người nhận giặt đồ thuê không có xà phòng nên họ phải dùng nước tiểu thay thế vì ammonia là chất tẩy sạch vết bẩn tốt, giúp làm áo toga của người La Mã trắng sáng hơn. Ngoài ra, nước tiểu còn được dùng trong nhiều công việc khác như thuộc da, nhuộm len, và làm trắng răng.
Là nguồn thu nhập lớn, nhưng sắc thuế nước tiểu vấp phải sự phản đối của một số người, trong đó có con trai cả của Vespasian. Lịch sử ghi lại câu chuyện khi người con phàn nàn về sắc thuế nước tiểu với vua cha, Vespasian nói con trai hãy ngửi mùi của đồng tiền do sắc thuế đem lại. Khi người con nói không thấy mùi gì, Vespasian nhận xét hóm hỉnh rằng "Ấy thế mà tiền đó tới từ nước tiểu". Cuộc trao đổi này đã để lại cho đời sau câu ngạn ngữ La Mã "đồng tiền không có mùi", ý muốn nói giá trị của đồng tiền không bị ảnh hưởng bởi nguồn nó sinh ra.
Bất chấp nguồn gốc mà một số người cảm thấy ghê tởm, sắc thuế này của Vespasian về mặt lâu dài đã có tác động tích cực. Một phần nguồn thu mà sắc thuế nước tiểu mang lại sau này đã được rót vào việc xây dựng Đấu trường Colosseum, biểu tượng của Đế chế La Mã và là một trong 7 kỳ quan thế giới mới. Khi Vespasian qua đời vào năm 79, ông để lại cho các con kho ngân khố đầy hơn bao giờ hết.
Quốc Đạt (Theo Ancient Origins)