Ngày 10/10, Viện Hàn lâm Thụy Điển công bố nhà văn Áo - Peter Handke - đoạt giải Nobel Văn học, bên cạnh nữ tác giả Ba Lan - Olga Tokarczuk. Nếu như bà Olga được truyền thông ủng hộ, chiến thắng của Peter Handke gây tranh cãi. Ông bị nhiều người trong giới, độc giả phản đối vì phát ngôn tự mãn và quan điểm chính trị đi ngược số đông.
Trước tin đoạt giải Nobel, Peter Handke cho biết thực sự kinh ngạc. "Đó là một quyết định dũng cảm của Viện Hàn lâm Thụy Điển", ông nói. Bất chấp những tranh cãi, nhà văn cho biết sẽ có mặt ở Stockholm vào ngày 10/12 để nhận giải thưởng.
Dù vậy, 5 năm trước, Peter Handke từng chia sẻ với tờ Die Press của Áo: "Giải thưởng Nobel nên bị xóa bỏ". Ông nói Nobel Văn học chỉ mang lại cho những người chiến thắng "một khoảnh khắc được chú ý, sáu trang bài viết chân dung trên báo giấy". "Giải thưởng quấy nhiễu bạn, khiến bạn khó chịu bởi bạn sẽ ám ảnh về nó. Nó không xứng đáng với bạn, và bạn cũng chẳng xứng đáng với nó", Peter Handke nói.
Nhà văn Peter Handke. Ảnh: AFP.
Nhà văn 76 tuổi còn nổi tiếng là một trong những người bảo vệ nổi bật nhất của nhà chính trị quá cố - Slobodan Milosevic. Cựu Tổng thống Nam Tư Slobodan bị cáo buộc 66 tội danh liên quan đến diệt chủng, tội ác chống loài người và tội phạm chiến tranh trong các cuộc xung đột đẫm máu ở Bosnia, Croatia và Kosovo những năm 1990. Theo New York Times, năm 2006, sau khi Slobodan Milosevic qua đời khi đang ngồi tù ở Hà Lan, Peter Handke đã xuất hiện cùng 20.000 người theo chủ nghĩa dân tộc cực đoan của Serbia và có bài phát biểu tại tang lễ nhân vật này.
Theo tờ The American Scholar, ở đám tang, Peter Handke tuyên bố Slobodan Milosevic đã "bảo vệ người dân của ông", tỏ ra thông cảm với cuộc đời, sự nghiệp chính trị cựu tổng thống bởi "bất kỳ ai ở vị trí của ông đều làm như vậy". Trong một cuộc phỏng vấn năm 2006, nhà văn nhận xét về Slobodan Milosevic: "Tôi nghĩ ông ta là một người đàn ông có số phận bi thảm. Tôi là nhà văn chứ không phải thẩm phán". Theo ông, những người Hồi giáo của đất nước Serbia đã tự giết chóc, không liên quan đến các chính sách của Slobodan Milosevic. Ông thừa nhận không còn cơ hội đoạt giải Nobel: "Khi còn trẻ, tôi trăn trở về giải thưởng. Tôi nghĩ mọi chuyện giờ kết thúc sau những biểu hiện liên quan đến Nam Tư của tôi".
Sự ủng hộ Peter Handke dành cho Slobodan Milosevic gây ra làn sóng phản đối dữ dội ở nhiều nước. Đề cử của ông cho giải thưởng văn học Heinrich Heine của Đức năm 2006 bị rút lại do quan điểm chính trị gây tranh cãi. Ông thanh minh mình không bênh vực bất kỳ vụ thảm sát nào ở Nam Tư. Thế nhưng, bóng đen quá khứ ảnh hưởng nhiều đến sự nghiệp và danh tiếng của ông.
Việc Peter Handke chiến thắng giải phim ảnh của Na Uy - International Ibsen - năm 2014 thậm chí tạo nên một cuộc biểu tình ở thủ đô nước này. Những người yêu hòa bình đã tụ tập ở lễ trao giải, cầm nhiều tấm biển phản đối với khẩu hiệu: "Đả đảo phát-xít". Trong thông báo về người đoạt giải năm nay, Ủy ban Nobel thừa nhận: "Đôi khi, ông gây ra những cuộc tranh cãi". Họ trao giải cho ông vì các tác phẩm nghệ thuật không liên quan đến quan điểm chính trị.
Tổ chức nhân quyền PEN America nói họ "chết lặng" khi nghe tin Peter Handke được vinh danh, "thất vọng với quyết định của Ủy ban Nobel về giải thưởng này". Trên Twitter, nữ tác giả Molly McKew mỉa mai: "Ủy ban Nobel quyết định tự thoát khỏi vụ bê bối tình dục năm ngoái bằng cách trao giải Nobel Văn học cho một nhà văn Áo, người bảo vệ Slobodan Milosevic và phủ nhận vụ thảm sát ở Serbia". Petrit Selimi, cựu ngoại trưởng Kosovo, viết trên Twitter. "Chuyện gì sẽ xảy ra tiếp theo đây? Assad (Tổng thống đương nhiệm Syria) giành giải Nobel hòa bình?".
Tên tuổi dấy lên nhiều tranh cãi nhưng Peter Handke có sự nghiệp nghệ thuật rực rỡ. Sinh năm 1942 ở miền Nam nước Áo trong thời kỳ Thế chiến Thứ hai đầy biến động, Peter Handke bị ảnh hưởng bởi tư tưởng của cha đẻ và cha dượng - hai người đều phục vụ trong quân đội Wehrmacht của Đức. Năm 1961, khi học ngành luật ở thành phố Graz, ông bắt đầu sáng tác cùng những bạn viết thân thiết là Elfriede Jelinek và Barbara Frischmuth. Năm 1965, ông bỏ học sau khi tiểu thuyết đầu tay - Die Hornissen (The Hornets) - được xuất bản và gây tiếng vang. Đến nay, gia tài của ông gồm nhiều tiểu thuyết, kịch bản phim, kịch sân khấu và các bài nghiên cứu.
Từ năm 1970, Nhà xuất bản Mỹ - Farrar Straus & Giroux - bắt đầu giới thiệu bản dịch các tác phẩm của ông, với cuốn đầu tiên là tuyển tập Kaspar and Other Plays, sau đó là cuốn The Goalie’s Anxiety at the Penalty Kick (1972). Đến nay, đơn vị đã ra mắt 15 tác phẩm của ông ở Mỹ. Trong số đó, Handke's A Sorrow Beyond Dreams được coi là tác phẩm nổi bật nhất, xuất bản năm 1975, lấy cảm hứng từ sau cái chết của mẹ ông năm 1971. Nhà phê bình Michael Wood của tờ New Yorks Times gọi tác phẩm là "tượng đài tưởng niệm những số phận người Đức và Áo bị chôn vùi trong Thế chiến".
Từ năm 1975, ông là thành viên Giải thưởng Văn học châu Âu Petrarca-Preis. Năm 2009, ông đoạt giải Franz Kafka. Hồi tháng 1, tiểu thuyết Trong một đêm tối trời tôi ra khỏi ngôi nhà tịch mịch của mình của Peter Handke (Nguỵ Hữu Tâm dịch) được ấn hành tại Việt Nam. Tác phẩm kể câu chuyện một dược sĩ sống ở Taxham (Áo) với sở thích đặc biệt là nghiên cứu các loại nấm, ghẻ lạnh vợ con và ngôi nhà nhỏ của ông.
Bìa ấn bản tiếng Việt cuốn "Trong một đêm tối trời tôi ra khỏi ngôi nhà tịch mịch của mình" của Peter Handke.
Hội đồng Nobel nhận xét ông có "những tác phẩm có tầm ảnh hưởng với ngòi bút điêu luyện đã khai phá khía cạnh đặc trưng bên trong lẫn biểu hiện bề ngoài của nhân loại". "Peter Handke là một trong những người kiến tạo văn xuôi vĩ đại. Ông đã dành cả sự nghiệp của mình để khai phá thế giới tự nhiên và hệ ý thức của con người với giọng văn tinh tế, hài hước và tràn đầy cảm hứng", Jonathan Galassi - ông chủ nhà xuất bản Farrar Straus & Giroux - nhận xét về tác phẩm của Peter Handke. Các nhà phê bình hiện đại gọi Peter Handke là nhà văn "tiên phong đổi mới", còn ông tự nhận mình theo trường phái truyền thống và bảo thủ.
Trong lĩnh vực sản xuất phim, ông thành công khi viết kịch bản và bắt tay với đạo diễn Đức - Wim Wender. Các tác phẩm của họ khám phá sự cô đơn, cái chết. Năm 1972, Wender chuyển thể tiểu thuyết The Goalkeeper's Fear of the Penalty của ông thành phim, nói về một thủ môn phạm tội giết người sau khi bị đuổi khỏi trận đấu. Ông đạo diễn tác phẩm The Left–Handed Woman, ra mắt năm 1978, được đề cử Cành Cọ Vàng tại Liên hoan phim Cannes năm đó. Nhà văn còn giành giải vàng tại Liên hoan phim Đức năm 1975 cho kịch bản phim Falsche Bewegung. Năm 1987, ông đồng sáng tác kịch bản phim kinh điển Wings of Desire - nói về một cặp thiên thần lang thang ở Berlin. Cuộc đời ông được đưa vào bộ phim tài liệu Peter Handke: In the Woods, Might Be Late của đạo diễn Corinna Belz, ra mắt năm 2016.
Ngoài 70 tuổi, Peter Handke sống ở ngoại ô Paris (Pháp). Ông vẫn miệt mài sáng tác. Vở kịch The Innocent, Me and the Unknown Woman by the Side of the Road của ông công chiếu tại Vienna (Áo) hồi tháng 2/2016. Cuối năm đó, phim The Beautiful Days of Aranjuez chuyển thể từ tiểu thuyết của ông, đồng thời do ông viết một nửa kịch bản, tranh giải tại Liên hoan phim Venice.
Hà Thu