Pedro Castillo sinh ngày 19/10/1969 trong một gia đình nông dân nghèo ở Puna, vùng Cajamarca, miền bắc Peru. Ông là con thứ ba trong gia đình có 9 người con.
Thời thiếu niên, Castillo phải đi làm để kiếm tiền đi học. Từ năm 12 tuổi, Castillo và cha mỗi năm đi bộ khoảng 140 km để làm công việc thời vụ trong các đồn điền cà phê ở vùng Peruvian Amazonia. Castillo cũng từng đi bán kem, bán báo và làm nhân viên dọn dẹp khách sạn ở thủ đô Lima.
Sau khi hoàn thành chương trình học phổ thông, Castillo theo học ngành giáo dục tiểu học tại Viện Nghiên cứu giáo dục cấp cao Octavio Carrera và sau đó lấy bằng thạc sĩ tâm lý học giáo dục tại Đại học Cesar Vallejo.
Từ năm 1995, Castillo làm giáo viên tiểu học, rồi trở thành hiệu trưởng Trường 10465 ở Puna. Ngoài giảng dạy, ông còn làm công việc nấu ăn cho học sinh và dọn dẹp lớp học. Trường học của ông do người dân tự bỏ tiền xây dựng vì không nhận được ngân sách từ chính phủ.
Là giáo viên ở một vùng nông thôn nghèo, Castillo rất được tôn trọng và có ảnh hưởng cao trong cộng đồng địa phương và giúp ông có nền tảng ủng hộ chính trị tốt.
Tổng thống Peru Pedro Castillo phát biểu tại Santiago, Chile hôm 29/11. Ảnh: Reuters.
Trong cuộc phỏng vấn với AP tháng 2/2021, Castillo cho biết động lực để ông tham gia chính trị là việc phải chứng kiến học sinh đến trường trong tình trạng đói khát và không được hưởng bất kỳ phúc lợi gì, trong khi kinh tế Peru tăng trưởng mạnh nhờ nguồn khoáng sản dồi dào.
Castillo trở thành lãnh đạo công đoàn giáo viên trong cuộc đình công năm 2017 nhằm đòi tăng lương và ngân sách giáo dục. Cuộc đình công lan rộng khắp miền nam Peru, buộc bộ trưởng giáo dục Marilu Martens, thủ tướng Ferrnando Zavala cùng các quan chức chính phủ khác nhất trí công bố gói tăng lương và giảm nợ, nhưng phong trào đình công không lắng xuống.
Khi các giáo viên từ khắp Peru tới Lima tuần hành và biểu tình, chính phủ ban hành sắc lệnh tối cao về các điều khoản đàm phán, cảnh báo sa thải nếu giáo viên không trở lại lớp học trước ngày 28/8/2017. Castillo sau đó tuyên bố ngừng phong trào đình công.
Nhiều đảng chính trị ở Peru sau đó đã tiếp cận Castillo để mời ông trở thành ứng viên tranh cử vào quốc hội, nhưng ông từ chối. Castillo quyết định tranh cử tổng thống năm 2021 sau khi được các công đoàn khuyến khích.
Castillo đã vận động tranh cử trên lưng ngựa trong phần lớn chiến dịch, bày tỏ nỗi thất vọng về tình cảnh khó khăn của những người dân Peru giữa đại dịch và tự coi mình là người phụng sự nhân dân.
"Sẽ không còn người nghèo ở một đất nước giàu có", ông nói khi vận động cho đảng Peru Tự do. Ông tuyên bố sẽ không nhận lương tổng thống và tiếp tục sống bằng thu nhập từ công việc dạy học, tự mô tả bản thân là "người đàn ông của công việc và hy vọng".
Với thông điệp tranh cử này, Castillo đã đánh bại ứng viên cánh hữu Keiko Fujimori để trở thành Tổng thống Peru ngày 19/7/2021. Chiến thắng sít sao của ông trong cuộc bỏ phiếu trước đối thủ Fujimor diễn ra sau khi giới tinh hoa chính trị Peru vấp phản đối dữ dội của cử tri vì tình trạng tham nhũng và đại dịch.
"Đây là lần đầu tiên đất nước này được lãnh đạo bởi một người nông dân, một người thuộc tầng lớp bị áp bức", Castillo nói. Ông hứa hẹn mang tới những thay đổi căn bản để cải thiện cuộc sống của nhiều người Peru, những người phải đối mặt với suy thoái nghiêm trọng do đại dịch, tỷ lệ thất nghiệp và nghèo đói gia tăng. Vào thời điểm đó, ông cam kết về một đất nước không có tham nhũng.
Hầu hết các bộ trưởng trong chính phủ được ông lựa chọn từ nhiều vùng trên cả nước, trái với truyền thống chọn bộ trưởng đến từ thủ đô Lima trong các chính quyền trước đây. Các bộ trưởng của Castillo chủ yếu từ các đồng minh cánh tả hoặc tổ chức độc lập, trong khi ba bộ trưởng thuộc đảng Peru Tự do và ba người khác là giáo viên thân cận với Castillo.
Tổng thống Castillo cam kết đại diện cho quyền lợi của người nghèo, cải cách giáo dục y tế và nhiều dịch vụ công, nhưng chính phủ của ông nhiều tháng sau đó vẫn loay hoay tìm ủng hộ từ các phe nhóm chính trị đối lập trên cả nước.
Ông sau đó gây chú ý khi thay đổi nội các tới 4 lần trong 6 tháng, điều chưa từng có trong lịch sử chính trị Peru. Tổng thống Castillo từng bổ nhiệm Hector Valer Pinto làm thủ tướng, nhưng rồi quyết định cách chức ông này chỉ sau ba ngày làm việc với cáo buộc đánh vợ con.
Chính quyền của Castillo liên tiếp chứng kiến những hỗn loạn, khi ông thay ba đời bộ trưởng tài chính, 5 thủ tướng, 7 bộ trưởng nội vụ. Chính phủ phải vật lộn để giải quyết các cuộc biểu tình lớn chống lại công ty khai thác mỏ nước ngoài, buộc họ phải ngừng sản xuất.
Các quan chức cũng không thể đảm bảo nguồn phân bón cần thiết cho nông dân sau khi xung đột Ukraine khiến nguồn cung thiếu hụt và giá lương thực tăng vọt.
Việc ông trở thành tổng thống cũng làm dấy lên nhiều lo ngại trong giới chủ doanh nghiệp và nhà đầu tư nước ngoài, khi cho rằng ông sẽ đẩy nền chính trị của đất nước về phía cánh tả, dẫn tới đồng nội tệ mất giá. Nhiều đối thủ cạnh tranh chưa từng chấp nhận chiến thắng của Castillo trong cuộc bầu cử là hợp pháp.
Castillo từng vượt qua hai lần luận tội, trong đó lần đầu vào tháng 12 năm ngoái, khi một nhóm nghị sĩ đối lập cáo buộc đảng cầm quyền của ông Castillo nhận tiền tài trợ bất hợp pháp. Để phế truất được Castillo, phe đối lập cần 2/3 trong số 130 nghị sĩ bỏ phiếu ủng hộ, nhưng chỉ nhận được 4 phiếu thuận.
Quốc hội tìm cách luận tội ông Castillo lần nữa vào tháng 3 với lý do "thiếu năng lực lãnh đạo". Nỗ lực lần này tiếp tục thất bại khi chỉ có 55 phiếu ủng hộ.
Tuy nhiên, bê bối tiếp tục ám ảnh nhiệm kỳ của ông Castillo. Các công tố viên cáo buộc Castillo là người đứng đầu tổ chức thu lợi bất hợp pháp từ các hợp đồng xây dựng công, nhiều trong số đó ở quê hương của ông. Một cố vấn của ông bỏ trốn sau khi công tố viên cho biết ông ta giấu hàng nghìn USD trong phòng tắm ở dinh tổng thống, nhưng sau đó ra đầu thú hồi tháng 7.
Hồi tháng 8, chị dâu ông là Yenifer Paredes bị giam 30 tháng chờ xét xử. Paredes bị cáo buộc liên quan đến kế hoạch giao các hợp đồng béo bở cho các đồng minh Tổng thống ở quê nhà. Hai người cháu của Castillo đã bỏ trốn.
Ông Castillo nhiều lần phủ nhận cáo buộc, nói rằng chúng là kế hoạch của những đối thủ chính trị ở Lima nhằm bôi nhọ chính quyền của ông.
Vào tháng 11, Castillo chấp nhận đơn từ chức của thủ tướng kiêm đồng minh Anibal Torres, đánh dấu sự ra đi của thủ tướng thứ tư trong nhiệm kỳ của ông. Cùng tháng này, hàng nghìn người Peru đã biểu tình khắp đường phố thủ đô Lima để yêu cầu ông Castillo từ chức, khi giá nhiên liệu tăng và tình hình bất ổn chính trị kéo dài. Ngày 1/12, quốc hội Peru tiến hành phiên luận tội thứ ba để phế truất Castillio.
Để ngăn bị luận tội vì cáo buộc tham nhũng, Castillo đã có bước đi táo bạo là ra quyết định giải tán quốc hội. Tuy nhiên, hàng loạt bộ trưởng trong chính phủ đã từ chức để phản đối quyết định này của ông, trong khi quân đội và cảnh sát Peru cảnh báo hành động này là vi hiến.
Phó tổng thống Dina Boluarte chỉ trích sắc lệnh của ông Castillo là "âm mưu đảo chính". Quốc hội Peru sau đó thông qua quyết định phế truất Tổng thống Castillo với 101 phiếu thuận, 6 phiếu chống và 10 phiếu trắng.
Marita Barreto, người điều phối nhóm công tố viên xử lý các cáo buộc tham nhũng trong chính phủ, xác nhận ông Castillo đã bị bắt vào tối 7/12 với cáo buộc nổi loạn, đặt dấu chấm hết cho gần 17 tháng nắm quyền nhiều hỗn loạn của tổng thống Peru đầu tiên không xuất thân từ giới tinh hoa.
Thanh Tâm (Theo AFP)