"3, 2, 1, xin chào cả nhà! Hôm nay chúng em chỉ có 5 deal giảm giá cho 5 khách hàng đầu tiên, sau đó sẽ về giá cũ. Mọi người nhanh tay ấn vào nút mua đi ạ".
Những điệp khúc "lên đơn", "chốt đơn", "mua" khuấy động khu chợ "Năm Nghìn" ở xã Đồng Khê, huyện Văn Chấn (Yên Bái) sáng 23/9. Phiên chợ vùng cao hôm nay xuất hiện một loạt những "hot" streamer phát trực tiếp trên mạng xã hội bán hàng cùng bà con trong chương trình đào tạo bán nông sản trên nền tảng số.
Chị Đoàn Thị Lương (39 tuổi), một chủ hộ sản xuất các sản phẩm ô mai và mứt từ quả táo mèo cũng tham gia "lên đơn". Chị đang học cách nói chuyện, cách bắt đầu một phiên livestream như thế nào để thu hút người xem. Cuối buổi chợ, số nông sản trị giá 168 triệu đồng đã được bán. Nhiều người lần đầu biết đến sản phẩm từ táo mèo của gia đình chị.
"Trước đây tôi đã thử livestream nhưng không ai xem nên nản và tắt sớm. Đôi khi buổi phát bị tắt vì vi phạm gì đó. Lâu lâu mới bán được một đơn", chị Lương nói.

Chị Lương lên sóng livestream bán đặc sản, nông sản cùng hai idol Tiktok Đàm Đức và Anh dân tộc, tại chợ 5 nghìn, huyện Văn Chấn, Yên Bái, hôm 23/9. Ảnh: Phan Dương
Chị Lương nằm trong số hơn 20 nông dân của huyện Văn Chấn tham gia buổi đào tạo bán nông sản trên nền tảng số do Trung tâm xúc tiến thương mại nông nghiệp (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) phối hợp với Tiktok, các mạng đa kênh (MCN) và chính quyền các địa phương tổ chức.
Trước buổi thực hành này, họ được tham gia một buổi tập huấn, chia sẻ về tiềm năng của kinh doanh online, cách để trở thành những nông dân 4.0. Bà con được cung cấp tài liệu về cách vận hành một phiên livestream, tạo tài khoản, lập kênh, lập gian hàng, những sản phẩm không được bán, các từ khóa cần tránh.
Dù vậy, đa phần người tham gia đều lớn tuổi, khó tiếp cận công nghệ và đã quen với cách bán hàng truyền thống nên khó tiếp thu. Chỉ một bộ phận trẻ hơn quyết tâm đi tiếp. Người mới được hướng dẫn lập tài khoản và gian hàng còn chị Lương đã có sẵn kênh được hỗ trợ vận hành sao cho hiệu quả.
"Tương lai những người này sẽ trở thành 'hạt giống'. Thành công của họ sẽ truyền cảm hứng đến cộng đồng, làng xã hiệu quả hơn", Vũ Diệu Thúy, giảng viên đào tạo livestream cho biết.

Chị Vũ Diệu Thúy (áo đen) đang chia sẻ với người dân Yên Bái về hình thức bán nông sản trên nền tảng số qua hình thức xây kênh và livestream, hôm 22/9. Ảnh: Phan Dương
Theo streamer có 2,6 triệu người theo dõi này, ưu điểm của việc người nông dân phát trực tiếp để bán nông sản là tạo cảm hứng cho người mua, kích thích họ "chốt đơn" nhiều hơn mua sắm trực tiếp. Chỉ với một chiếc điện thoại và bối cảnh tại vườn, tại chợ, người nông dân có thể tăng doanh số và mở ra một phương cách quảng bá, tiêu thụ hoàn toàn mới trên nền tảng thương mại điện tử.
Những "streamer chân đất" đã bùng nổ ở Trung Quốc trong đại dịch. Thống kê của cục Thương mại điện tử Trung Quốc năm 2022 cho thấy doanh số bán lẻ trực tuyến các sản phẩm nông nghiệp ở Trung Quốc đạt 77 tỷ USD, tăng 9,2% so với 2021.
Tại Việt Nam, hình thức này mới phát triển mạnh khoảng hai năm trở lại đây. Trong năm 2022, chỉ riêng Tiktok đã có 30 khóa đào tạo về chuyển đổi số, thu hút hàng nghìn học viên. Đã có hơn 200 nông dân mở gian hàng trên nền tảng này. Các video với hashtag #OCOP và #DacSanVietNam đã có 700 triệu lượt xem. Năm nay, họ đã tổ chức hơn 20 phiên livestream tiêu thụ nông sản và tập huấn cho bà con.
Công ty của Diệu Thúy tham gia vào 5 phiên trong số này, tại Phú Thọ, Lâm Đồng, Bắc Giang, Hưng Yên và Yên Bái. Một trong những "hạt giống" họ đang ươm là bà Trương Thị Hoài, 60 tuổi, đang bán các mặt hàng đặc sản Ninh Bình.
Bà Hoài nói trước đây chỉ biết ngồi một chỗ, khách hàng ít biết hoặc mua các sản phẩm của bà. Khi biết tới hình thức bán hàng mới này, bà mày mò học cách làm. Từ một tài khoản mới mở, sau vài tháng bà đã có hàng trăm video chia sẻ về những thú vị trong cuộc sống hàng ngày với gần 4.000 người theo dõi.
Tiếp cận công nghệ không dễ với những người có tuổi. Bà vẫn đang xây nội dung cho kênh của mình, học cách làm video đẹp hơn và cách chụp ảnh sản phẩm, thiết lập giá cho gian hàng. "Tôi muốn mọi người có thiện cảm, yêu quý mình và có thói quen xem kênh của tôi trước khi bắt đầu livestream bán hàng", bà nói.
Cũng nhận thấy cơ hội từ hình thức livestream, từ tháng 6, "cô gái thịt chua" Nguyễn Thị Thu Hoa ở Phú Thọ đã bắt đầu học cách làm. Nhờ được cộng đồng biết đến từ trước nên các phiên phát trực tiếp của cô khá hiệu quả. Phiên đầu tiên cô bán được hơn 10 triệu đồng, lần thứ hai được khoảng 50 triệu, đến "Chợ phiên OCOP về miền đất Tổ" hôm 22/7 Hoa đạt doanh thu hơn 180 triệu đồng.
Hiện tại trung bình mỗi tuần Hoa livestream hai buổi, doanh thu trên nửa tỷ đồng mỗi tháng. "Mọi thứ đang còn mới, tôi vẫn đang còn học hỏi và sửa sai mỗi ngày, nhưng rõ ràng đây là một kênh bán hàng tiềm năng", Hoa chia sẻ.

Nguyễn Thị Thu Hoa (phải) livestream cùng nhân viên của mình và hai streamer A Tủa Phình Hồ và Đàm Đức, trong "Chợ phiên OCOP về miền đất Tổ" hôm 22/7. Ảnh: Nhân vật cung cấp
Theo tiến sĩ Lê Hoành Sử, Đại học Kinh Tế - Luật TP HCM và thành viên Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam, livestream bán nông sản là hướng đi tất yếu trong tương lai khi hạ tầng công nghệ thông tin và các nền tảng hỗ trợ đang ngày càng phát triển; logistic ngày càng chuyên môn hóa sâu giúp quá trình vận chuyển trở nên rẻ, nhanh và đáng tin cậy.
Từ góc độ người tiêu dùng, nhu cầu được biết nguồn gốc của đồ ăn, thức uống của người dân ngày càng cao nên livestream bán nông sản tại vườn sẽ tạo niềm tin rất lớn. Hình thức này thúc đẩy doanh số bán hàng và giải quyết bài toán đầu ra nông sản cho bà con nông dân. "Đây là động lực buộc người nông dân phải thay đổi, học hỏi, thích ứng với bối cảnh mới", chuyên gia nói.
Đầu năm 2022, mỗi ngày gia đình anh Phan Minh Thức ở Gia Lai chỉ bán được vài kg thịt bò khô. Nhờ áp dụng cách bán hàng trên livestream, chỉ sau một năm, họ nổi tiếng cả nước, bán một tấn mỗi ngày. Có những video mang về doanh thu 2,3 tỷ đồng, có những phiên livestream bán được hơn một tỷ đồng. Hiện họ đang mở thêm xưởng sản xuất mới, tạo việc làm cho hơn 30 người.
Từ thành công của mình, vợ chồng Thức bắt đầu tham gia hỗ trợ các địa phương làm các sự kiện xúc tiến thương mại, livestream bán đặc sản, nông sản cho bà con, đồng thời chia sẻ về cách thức "đưa nông sản đến bàn ăn".
"Hai năm trước, vợ chồng tôi phải bỏ phố về quê vì làm ăn thua lỗ do đại dịch. Đến giờ, có được thành công này là nhờ biết nắm bắt cơ hội", anh Thức nói.
Phan Dương