Nửa đầu thế kỷ 20, điều hòa tổng vẫn là thứ hàng gia dụng xa xỉ chỉ có trong những tòa nhà thương mại ở Mỹ. Nhưng mọi thứ bắt đầu thay đổi từ những năm 1950, Hiệp hội Các công ty xây dựng nhà ở Quốc gia nảy ra ý tưởng sử dụng hệ thống điều hòa tổng cho một hộ gia đình.
Một ngôi làng tại vùng Allandale, ngoại ô thành phố Austin, may mắn được chọn làm nơi thí điểm cho mô hình nhà ở mới với tên gọi Austin Air Conditioned Village. Năm 1954, những hộ gia đình sống tại đây sẽ tham gia một loạt thử nghiệm lâu năm do những công ty điều hòa, công ty xây dựng và nhà khoa học xã hội hàng đầu quốc gia thực hiện.
Một người quan sát hệ thống điều hòa tổng trong một căn nhà ở làng điều hòa. Ảnh: Dewey G. Mears/Austin Public Library.
18 đơn vị đã dựng lên 22 căn nhà thử nghiệm, với diện tích từ 90 - 140 m2. Những căn nhà thử nghiệm này có giá trị từ 14.000 - 16.000 USD, 21 trong số 22 căn nhà đã tìm được chủ cho đến cuối mùa hè năm 1954, sau đợt mở bán từ đầu tháng 6.
Các công ty xây dựng thử vô số công nghệ và cấu trúc khác nhau từ vách chống nóng, mái màu trắng, hệ thống mái che, cửa thông gió, quạt thông gió hay những vật liệu cách nhiệt mới... Hệ thống công tơ đặc biệt được sử dụng đo lượng điện tiêu thụ để làm mát từng căn nhà. Những thông số khác cũng được đo đạc bao gồm nhiệt độ trong nhà, độ ẩm, độ lưu thông không khí, mức tiếng ồn... Một hộ gia đình phải trả từ 57 - 170 USD chi phí dùng điều hòa cho ba tháng hè (khoảng 500 - 1.500 USD theo tỷ giá ngày nay).
Những vấn đề nảy sinh phải kể đến máy móc rung lắc khi hoạt động, hệ thống sấy quần áo không có ống thông hơi, hướng nắng, thiếu cây... Song nhờ có điều hòa, các gia đình dành nhiều thời gian bên nhau vào mùa hè hơn, cùng ăn tối, những bà vợ tốn ít thời gian lau chùi do nhà cửa ít bụi bặm hơn và đỡ vất vả hơn khi nấu nướng; tất nhiên những ông chồng hạnh phúc hơn.
Ngôi làng ở Allandale đã hình thành một kỷ nguyên bùng nổ cho thị trường điều hòa tại Mỹ. Đến năm 1962, gần 6,5 triệu ngôi nhà ở Mỹ có điều hòa. Ảnh: Dewey G. Mears/Austin Public Library.
Dù ngày nay không nổi tiếng như thời lừng lẫy của những năm 1950, ngôi làng điều hòa vẫn còn tồn tại. Hiện nó là khu dân cư yên tĩnh xinh xắn ở phía bắc Austin được bảo tồn nguyên vẹn như một phần lịch sử của thành phố, điều đó cũng nhờ chính sách nghiêm khắc của Allandale về phát triển đô thị mới.
Như một minh chứng cho công nghệ vượt trội của ngành xây dựng Mỹ, rất ít ngôi nhà trong làng phải sửa sang lại hay bị phá hủy. Cathy Yang, một cư dân ở phố Park View, sở hữu căn nhà "Carrier". Khoảng năm 2000, cô mua lại căn nhà này, nghĩ rằng mình sẽ phải thuê người vệ sinh điều hòa. Nhưng Yang phải bất ngờ vì thợ máy nói rằng đường ống thông khí điều hòa nhà cô thậm chí còn không có bụi kim loại, bởi công ty xây dựng dùng những tấm lợp chắc chắn như tường gạch.
Thậm chí, một số hệ thống điều hòa tổng còn chạy tốt qua hàng chục năm. Richard và Agnes Martin, có nhà trên phố Twin Oaks, chỉ mới thay chiếc điều hòa tổng Carrier Weathermaker nguyên bản từ khoảng năm 2000. Có lẽ họ là những cư dân lâu năm nhất của làng khi sống tại đây từ năm 1961. Thực ra, nhà của họ không phải là một trong những căn thử nghiệm, mà từng là trụ sở chính của làng điều hòa.
Một căn nhà trong làng ngày nay. Ảnh: Austin Cubed.
Những ngôi nhà nguyên bản của làng điều hòa nằm dọc phố Twin Oaks, Daugherty, Park View, và Nasco... Do đây vẫn là khu dân cư nên du khách chỉ nên ngắm nhìn những căn nhà từ ngoài đường, tránh phiền hà tới người địa phương.
Phạm Huyền (Theo Allandale Neighbor)
Xem thêm