Ngay từ năm 1997, yêu cầu hình thành các khu kinh tế đã được đặt ra; nhưng phải đến ngày 5/6/2003 với Quyết định số 108 của Thủ tướng Chính phủ về việc thành lập khu kinh tế mở Chu Lai (Quảng Nam, rộng 27.040 ha), khu kinh tế đầu tiên của cả nước mới chính thức ra đời với tính chất “nghiên cứu thí điểm”.
Tiếp theo, Thủ tướng Chính phủ ra quyết định thành lập, và ban hành quy chế hoạt động cho các khu kinh tế Dung Quất (Quảng Ngãi - 10.300 ha, ngày 21/3/2005); Nhơn Hội (Bình Định - 12.000 ha, ngày 14/6/2005); Chân Mây - Lăng Cô (Thừa Thiên - Huế, 27.108 ha, ngày 5/1/2006); đảo Phú Quốc và cụm đảo Nam An Thới (Kiên Giang - 56.100 ha, ngày 14/2/2006); Vũng Áng (Hà Tĩnh - 22.781 ha, ngày 3/4/2006); Vân Phong (Khánh Hòa - 150.000 ha, ngày 25/4/2006); Nghi Sơn (Thanh Hóa - 18.611,8 ha, ngày 15/5/2006).
Ngoài ra, theo Viện chiến lược (Bộ kế hoạch và đầu tư) hiện còn có các khu kinh tế Hòn La (Quảng Bình - 10.000 ha), Nam Phú Yên (Phú Yên - 29.000 ha) Bắc Nghệ An (Nghệ An) đang trong giai đoạn trình, hoặc nghiên cứu chuẩn bị trình Thủ tướng Chính phủ quyết định.
Các tỉnh phía Bắc mới có 1 khu kinh tế (Vân Đồn), các tỉnh phía Nam có 1 khu (đảo Phú Quốc và cụm đảo Nam An Thới). 10 khu khác nằm tại các tỉnh miền Trung. Đáng chú ý là trừ các tỉnh Quảng Trị, Bình Thuận và thành phố Đà Nẵng, tất cả các tỉnh còn lại của khu vực miền Trung đều có các khu kinh tế.
Theo các chuyên gia, hiện nay chưa có quy hoạch phát triển khu kinh tế, và cũng chưa có một hệ thống tiêu chí nào để xét cho hình thành khu kinh tế.
Các khu kinh tế được quyết định thành lập đều phải đảm bảo các điều kiện hình thành, như vị trí thuận lợi, gần các sân bay, cảng biển; quy mô diện tích từ 10.000 ha trở lên; có dự án, hay công trình nòng cốt mang ý nghĩa quốc gia; thuận lợi cho việc giải phóng mặt bằng...
Một chuyên gia (đề nghị không nêu tên) cho biết, nếu xét một cách nghiêm túc, và dựa trên những cơ sở khoa học, thì không ít khu kinh tế không hội đủ các điều kiện như thế.
Ví như ở điều kiện phải có dự án hay công trình nòng cốt mang ý nghĩa quốc gia (được Thủ tướng quyết định thực hiện) thì rõ nhất mới chỉ có ở khu kinh tế Dung Quất với Nhà máy lọc dầu số 1; khu kinh tế Nghi Sơn với Nhà máy lọc dầu số 2. Còn lại ở nhiều khu kinh tế khác, những công trình, dự án này còn rất mơ hồ, chưa chứng minh được tính khả thi, chưa qua một thẩm định nào đáng tin cậy ở cấp quốc gia, mà mới chỉ ở mức nghiên cứu, đề xuất của một ngành nào đó, và được chính quyền địa phương nhất trí thông qua với cảm tính nhiều hơn là căn cứ kinh tế, kỹ thuật. Dự án cảng trung chuyển quốc tế container ở khu kinh tế Vân Phong là một ví dụ.
Cho đến giữa tháng 4/2006, tại các khu kinh tế đang triển khai hoạt động đã thu hút được 280 dự án đầu tư trong và ngoài nước, với tổng vốn đầu tư đăng ký là khoảng 10 tỷ USD; trong đó đã đi vào hoạt động 60 dự án, với số vốn 400 triệu USD.
Ước tính nhu cầu vốn để phát triển hạ tầng bên ngoài cho mỗi khu kinh tế vào khoảng 2.500-3.000 tỷ đồng trong giai đoạn 2006-2010. Như vậy, với 12 khu kinh tế (đã và sẽ được chính thức thành lập nay mai) nhu cầu vốn sẽ lên tới 30.000-36.000 tỷ đồng (khoảng 2,0-2,4 tỷ USD).
(Theo Thời Báo Kinh Tế Việt Nam)