Tổng thống Mỹ Donald Trump (trái) và lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un. Ảnh: NPR.
Tổng thống Mỹ Donald Trump hôm qua thừa nhận cuộc gặp thượng đỉnh với lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un có thể bị hoãn lại sau ngày 12/6. Điều này cho thấy những khó khăn, trắc trở mà Mỹ và Triều Tiên gặp phải trong hành trình tìm tiếng nói chung, đặc biệt là sau những lần đàm phán đổ vỡ dưới thời những người tiền nhiệm của Trump, theo Hill.
Theo Frank Aum, chuyên gia cấp cao về Triều Tiên tại Viện Hòa bình Mỹ, chính quyền Trump tới nay đã tránh được hai sai lầm nghiêm trọng khi đàm phán với Triều Tiên. Thứ nhất là Mỹ sẽ không nới lỏng lệnh trừng phạt Triều Tiên cho đến khi nước này có những bước đi vững chắc hướng tới phi hạt nhân hóa. Thứ hai là Washington tuyên bố không chấp nhận tiến trình đàm phán kéo dài, nơi Bình Nhưỡng đưa ra những nhượng bộ nhỏ giọt để câu kéo thời gian.
Tuy nhiên, để tránh những sai lầm tương tự như lần thất bại của Khung Thỏa thuận 1994 và đàm phán 6 bên kéo dài gần một thập kỷ sau đó, chính quyền Trump cần cẩn trọng để tránh "đi vào vết xe đổ" với các sai lầm sau, theo Aum.
Nội bộ không đồng thuận
Sự phối hợp yếu kém về chính sách ngay trong nội bộ chính quyền Mỹ thường tác động tiêu cực đến tiến trình ngoại giao. Tháng 9/2005, Bộ Tài chính Mỹ ra lệnh trừng phạt một ngân hàng Macau và đóng băng tài khoản 25 triệu USD của Triều Tiên tại ngân hàng này, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến thỏa thuận phi hạt nhân hóa mang tính đột phá mà Bộ Ngoại giao đàm phán với Bình Nhưỡng vài ngày sau đó.
Tới nay, nội bộ chính quyền Trump đã cho thấy một số dấu hiệu "trống đánh xuôi, kèn thổi ngược" trong vấn đề Triều Tiên. Trong khi Ngoại trưởng Mike Pompeo tuyên bố hai bên đã "cùng chung tiếng nói" về chương trình cuộc gặp thượng đỉnh, Cố vấn An ninh Quốc gia John Bolton lại đưa ra yêu sách Triều Tiên phải đơn phương phá hủy toàn bộ kho vũ khí hạt nhân và tên lửa theo "mô hình Libya", điều bị Bình Nhưỡng phản đối quyết liệt.
Chấp nhận những thỏa thuận mơ hồ
Những thỏa thuận trước đây với Triều Tiên đổ vỡ chủ yếu là do Mỹ thiếu chú ý đến các tiểu tiết. Trong Thỏa thuận Ngày nhuận (Leap Day Deal) được ký năm 2012, các nhà đàm phán của chính quyền Obama tuyên bố các vụ phóng vệ tinh của Triều Tiên nằm trong khuôn khổ quy định về việc đóng băng các vụ thử tên lửa tầm xa.
Tuy nhiên, điều này lại không được ghi vào văn bản thỏa thuận, khiến Bình Nhưỡng tìm ra kẽ hở và thực hiện một vụ phóng vệ tinh sau đó. Các chuyên gia phương Tây cho rằng lần phóng vệ tinh này thực chất là một vụ thử tên lửa đạn đạo tầm xa trá hình.
Tương tự, Khung Thỏa thuận 1994 đề cập đến việc phá hủy lò phản ứng hạt nhân ở Yongbyon của Triều Tiên, nhưng không nhắc tới hoạt động làm giàu urani. Triều Tiên sau đó âm thầm phát triển chương trình làm giàu urani vốn có thể được sử dụng để chế tạo vũ khí hạt nhân. Hành động này đi ngược lại với tinh thần thỏa thuận đã ký, nhưng về mặt kỹ thuật không vi phạm bất cứ điều khoản nào.
Lò phản ứng hạt nhân Yongbyon bị phá hủy theo Khung Thỏa thuận 1994. Ảnh: Reuters.
Trong cuộc gặp thượng đỉnh sắp tới, Trump và Kim Jong-un sẽ có rất nhiều điều khoản phải làm rõ, chẳng hạn như phạm vi phi hạt nhân hóa và khả năng xác thực, nên các quan chức Mỹ sẽ phải đảm bảo mọi câu chữ trong thỏa thuận phải đầy đủ và chính xác. Bất cứ thỏa thuận phi hạt nhân hóa nào được đưa ra đều phải kèm theo các biện pháp kiểm chứng đáng tin cậy.
Không có sự đồng thuận chính trị
Những bất đồng về chính sách Triều Tiên giữa đảng Dân chủ và đảng Cộng hòa cũng như những thay đổi qua các chính quyền đã ảnh hưởng tới khả năng tuân thủ cam kết của Mỹ. Hai tuần sau khi Khung Thỏa thuận 1994 được ký, đảng Cộng hòa kiểm soát được quốc hội và biến thỏa thuận này thành "trẻ mồ côi chính trị".
Quốc hội do đảng Cộng hòa kiểm soát từ chối chi ngân sách cho các chuyến tàu chở dầu tới Triều Tiên được quy định trong thỏa thuận. Một số chuyên gia phân tích tin rằng việc Mỹ liên tiếp trì hoãn các chuyến tàu chở dầu cùng những hành động chậm chạp khác đã thúc đẩy Triều Tiên thực hiện chương trình làm giàu urani bí mật của mình.
Nếu chính quyền Trump muốn đạt được một thỏa thuận bền vững, họ cần phải tìm cách đảm bảo sự ủng hộ từ cả đảng Cộng hòa lẫn Dân chủ. Để tăng cơ hội thỏa thuận này tồn tại lâu dài qua chính quyền tiếp theo, Nhà Trắng cần biến nó thành một hiệp định được thượng viện phê chuẩn, chứ không chỉ dừng lại ở một thỏa thuận hành pháp có thể dễ dàng bị hủy bỏ giống như thỏa thuận hạt nhân Iran.
Không dùng ngoại giao để giải quyết bất đồng
Năm 2002, phát hiện chương trình làm giàu urani bí mật của Triều Tiên, chính quyền Bush lập tức coi đây là cái cớ để hủy bỏ Khung Thỏa thuận đã ký. Triều Tiên phản ứng lại bằng cách tuyên bố rút khỏi Hiệp ước Không phổ biến vũ khí Hạt nhân vào năm 2003 và tiến hành vụ thử hạt nhân đầu tiên năm 2006.
Các chuyên gia tin rằng trong trường hợp này, Washington nên tìm cách áp dụng các điều khoản trong khung thỏa thuận để giải quyết vấn đề, thay vì đạp đổ tất cả. Theo Aum, trong cuộc đàm phán lần này, Mỹ và Triều Tiên cần thống nhất về cơ chế giải quyết bất đồng để ngăn chặn nguy cơ các bên rút khỏi thỏa thuận một cách dễ dàng và đảm bảo các trụ cột của thỏa thuận vẫn được giữ vững.
Không quan tâm đúng mức
Các chính quyền tổng thống Mỹ trước đây đều coi Triều Tiên chỉ là mối quan tâm an ninh hạng ba. Chính quyền Clinton đầu tư rất ít vốn liếng chính trị để thực thi Khung Thỏa thuận, thay vào đó chỉ hy vọng vào sự sụp đổ của chính quyền Triều Tiên.
Chính quyền Bush cũng quá tập trung vào việc ngăn chặn Iraq sở hữu vũ khí hủy diệt hàng loạt mà không chú ý tới những bằng chứng ngày càng nhiều về chương trình hạt nhân, tên lửa của Triều Tiên.
Tổng thống đương nhiệm Trump coi vấn đề Triều Tiên là ưu tiên hàng đầu trong chính sách đối ngoại và coi cuộc gặp thượng đỉnh sắp tới là cơ hội để đàm phán trực tiếp với Kim Jong-un. Tuy nhiên, Trump cũng đang vướng phải nhiều bê bối chính trị trong nước như cuộc điều tra Nga can thiệp bầu cử Mỹ hay tố cáo của sao khiêu dâm, điều có thể biến vấn đề Triều Tiên thành mối quan tâm thứ yếu, thậm chí chỉ là một công cụ để chuyển hướng dư luận.
Không tiếp xúc với Triều Tiên ngay từ đầu
Một số chuyên gia cho rằng cuộc gặp giữa lãnh đạo Triều Tiên Kim Nhật Thành và cựu tổng thống Mỹ Jimmy Carter năm 1994 đã đặt nền tảng để hai nước đi tới Khung Thỏa thuận. Tuy nhiên, chính quyền Bush lại khước từ hình thức gặp song phương này, cho rằng nó phớt lờ quan điểm của Hàn Quốc, Trung Quốc và Nhật Bản.
Kết quả là đàm phán 6 bên ra đời và kéo dài suốt nhiều năm mà không đạt được kết quả khả quan do những bất đồng giữa các nước liên quan. Đến năm 2008, Triều Tiên tuyên bố rút khỏi đàm phán vì nguyên tắc "tôn trọng chủ quyền và bình đẳng" không được tôn trọng.
Chính quyền Trump hiện nay đang chọn hướng đi khác khi quyết định thảo luận trực tiếp với Kim Jong-un, đồng thời phối hợp riêng rẽ với các đối tác trong đàm phán 6 bên, dường như để chuẩn bị cho tiến trình đa phương sau đó. Hiện chưa rõ các bên như Nhật Bản hay Trung Quốc sẽ phản ứng như thế nào nếu bị gạt khỏi tiến trình đàm phán phi hạt nhân hóa bán đảo Triều Tiên.
Chuyên gia Aum khẳng định rằng việc tránh được những sai lầm này không đồng nghĩa với việc Mỹ sẽ không có bước sơ sẩy khác khi đàm phán với Triều Tiên, nhưng nó có thể gia tăng đáng kể cơ hội đạt được thành tựu lớn nhất nhiệm kỳ của Trump cũng như tương lai hòa bình cho bán đảo Triều Tiên.