Ủy ban Nobel tại Na Uy, cơ quan chịu trách nhiệm bầu chọn Giải Nobel Hòa bình, cho biết tổng cộng 338 ứng viên, gồm 244 cá nhân và 94 tổ chức, đã được đề cử cho giải thưởng năm nay, tăng mạnh so với con số 286 ứng viên của năm 2024.
Tâm điểm chú ý của mùa Nobel Hòa bình năm nay là Tổng thống Mỹ Donald Trump. Ông nhiều lần khẳng định mình là ứng viên xứng đáng nhất với giải thưởng, cho rằng việc không được trao sẽ là "sự xúc phạm lớn" đối với nước Mỹ.
Kể từ khi trở lại Nhà Trắng ngày 20/1, ông Trump tuyên bố đã chấm dứt hàng loạt xung đột trên thế giới, với thành tích mới nhất là thúc đẩy sáng kiến chấm dứt chiến sự Dải Gaza và thuyết phục Israel - Hamas ký thỏa thuận ngừng bắn. Tuy nhiên, Ủy ban Nobel đã hoàn tất bầu chọn người đoạt giải vào ngày 6/10, trước thời điểm Israel và Hamas đạt thỏa thuận.
Tổng thống Donald Trump tại khuôn viên Nhà Trắng ngày 11/9. Ảnh: AFP
Ông Trump cũng được nhiều lãnh đạo thế giới tuyên bố đề cử cho giải Nobel Hòa bình trong liên tiếp ba tháng giữa năm nay, vì đã thúc đẩy các thỏa thuận ngừng bắn Pakistan - Ấn Độ, Iran - Israel và Thái Lan - Campuchia.
Vấn đề là những tuyên bố trên đều được đưa ra sau hạn chót nhận đề cử cho lễ trao giải năm nay, kết thúc vào ngày 31/1. Các lãnh đạo Israel, Campuchia và Pakistan không nêu rõ họ đề cử Tổng thống Mỹ cho giải thưởng năm nay hay năm 2026.
Ít nhất một nghị sĩ Mỹ xác nhận đã đề cử ông Trump trước hạn chót, ghi nhận các nỗ lực hòa giải Trung Đông thông qua Hiệp ước Abraham của Tổng thống Mỹ, song cũng cần lưu ý rằng không phải mọi lời đề cử đều được chấp nhận.
Ngoài ông Trump, danh sách các ứng viên cho giải Nobel Hòa bình năm nay còn có nhiều cá nhân, tổ chức nổi bật được giới quan sát đánh giá cao và được cho là có cơ hội giành giải cao hơn.
Cá nhân nổi bật là Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, người đã trở thành biểu tượng cho nỗ lực kháng cự của Ukraine trong cuộc chiến với Nga và đã được coi là một ứng viên sáng giá kể từ năm 2022.
Khi các cuộc đàm phán hòa bình giữa Ukraine và Nga, do ông Trump khởi xướng, đang rơi vào bế tắc, việc trao giải Nobel Hòa bình cho ông Zelensky có thể tạo thêm động lực ủng hộ cho Kiev, theo giới quan sát.
Một cá nhân nổi bật khác là Mahrang Baloch, một trong những nhà hoạt động nhân quyền nổi tiếng nhất Pakistan và đã nhiều năm chỉ trích các vụ bắt cóc, giết người không qua xét xử với nhóm thiểu số dân tộc Baloch ở tỉnh Balochistan.
Cô hồi tháng 3 bị kết án tù đã bị bỏ tù vì hoạt động của mình tại Quetta, thủ phủ tỉnh Balochistan, với cáo buộc về các tội khủng bố, phản loạn và giết người.
Người phụ nữ 30 tuổi này, vốn được đào tạo là một bác sĩ phẫu thuật, có thể trở thành người phụ nữ Pakistan thứ hai giành giải Nobel Hòa bình, sau 11 năm kể từ khi Malala Yousafzai, người trẻ nhất từng nhận giải, được vinh danh.
Trong nhóm các tổ chức được đề cử, Phòng Ứng phó Khẩn cấp Sudan (ERR) nổi lên là ứng viên nặng ký. Đây là mạng lưới hơn 700 tổ chức cộng đồng tại Sudan nỗ lực vượt qua nghịch cảnh chiến tranh, thay thế chính phủ trong vai trò cung cấp dịch vụ y tế, duy trì bếp ăn tập thể và tổ chức sơ tán thường dân suốt hai năm qua.
Các tình nguyện viên ERR làm việc ở bếp ăn từ thiện tại thành phố Al Fasher, Sudan, ngày 11/8. Ảnh: AFP
Vượt ra ngoài vai trò nhân đạo, ERR còn ghi nhận diễn biến xung đột và cung cấp thông tin cho truyền thông quốc tế. Quyết định trao giải Nobel Hòa bình cho ERR sẽ tôn vinh lòng dũng cảm của những tình nguyện viên đang làm việc giữa một cuộc khủng hoảng ít được chú ý, với 13 triệu người phải rời bỏ nhà cửa và được Liên Hợp Quốc gọi là "cuộc khủng hoảng nhân đạo lớn nhất thế giới".
Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC), hiện đang trở thành mục tiêu trừng phạt từ Washington, cũng có thể nhận được sự ủng hộ mang tính biểu tượng của Ủy ban Nobel. Được thành lập năm 2002, ICC đã truy tố hàng chục chính trị gia, thủ lĩnh quân sự và nguyên thủ quốc gia về tội diệt chủng, tội ác chiến tranh và tội ác chống loài người.
Mỹ áp đặt các biện pháp trừng phạt để đáp trả việc ICC phát lệnh bắt hai quan chức Israel, trong đó có Thủ tướng Benjamin Netanyahu, với cáo buộc tội ác chống loài người, cũng như cuộc điều tra của tòa về cáo buộc tội ác chiến tranh do lực lượng Mỹ thực hiện tại Afghanistan.
Một số người còn dự đoán giải thưởng sẽ được trao cho Liên Hợp Quốc, nhân dịp tổ chức này kỷ niệm 80 năm thành lập, hoặc các tổ chức bảo vệ tự do báo chí, trong bối cảnh số phóng viên thiệt mạng năm qua ở mức cao kỷ lục.
Nhiều người ủng hộ Tổng thống Trump cho rằng ngoài ông, "không ai khác xứng đáng với giải Nobel Hòa bình" năm nay. Nhiều lãnh đạo quốc gia và tổ chức quốc tế đã phát động một chiến dịch quy mô lớn để gây sức ép với Ủy ban Nobel trao giải cho ông.
Tuy nhiên, các chuyên gia nhận định ông Trump chưa chắc "sáng cửa" giành giải năm nay, bất chấp bảng thành tích nổi bật. Những chính sách và phát biểu của ông Trump trong giai đoạn tranh cử lẫn sau khi nhậm chức gây tranh cãi đáng kể, phần nào đi ngược lại nhiều nguyên tắc cốt lõi dành cho giải Nobel Hòa bình.
"Dù ông Trump rõ ràng xứng đáng được ghi nhận vì những nỗ lực chấm dứt chiến sự ở Gaza, vẫn còn quá sớm để biết liệu kế hoạch có được thực thi và mang lại nền hòa bình bền vững hay không", Nina Graeger, Giám đốc Viện Nghiên cứu Hòa bình Oslo, nhận định.
Bà bổ sung rằng việc ông Trump rút Mỹ khỏi nhiều thể chế quốc tế như Tổ chức Y tế Thế giới và Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu, đe dọa kiểm soát Greenland bất chấp phản đối từ Đan Mạch, gây căng thẳng thương mại với các đồng minh và đối tác, "không phù hợp với tinh thần trong di chúc của Alfred Nobel", người sáng lập giải.
Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển Ylva Engstrom cảnh báo những động thái gây tranh cãi trong nước của ông Trump cũng có thể bị soi xét. Những đề xuất cắt giảm ngân sách cho Viện Y tế Quốc gia và giải thể Bộ Giáo dục khó có thể được xem là đóng góp cho hòa bình.
"Tự do học thuật là một trong những trụ cột của hệ thống dân chủ", Engstrom lưu ý.
Trong khi đó, Phó chủ tịch Ủy ban Nobel Asle Toje nói rằng chiến dịch vận động hành lang ráo riết của ông Trump có thể phản tác dụng, bởi ủy ban không muốn chịu tác động từ bên ngoài.
"Những kiểu vận động gây ảnh hưởng này sẽ có hệ quả tiêu cực nhiều hơn tích cực. Chúng tôi luôn xem xét yếu tố này khi họp ủy ban. Dĩ nhiên chúng tôi không thích những ứng viên nào khăng khăng đòi nhận giải. Tìm kiếm đồng thuận nội bộ đã rất khó rồi, chúng tôi không muốn người ngoài chi phối", Toje nói.
Thanh Danh (Theo Sky News, Guardian, USA Today, France 24)