Các giải thưởng Nobel sẽ được công bố trong tuần này, tuy nhiên sự kiện trao giải vào tháng 12 không thể diễn ra như thông lệ. Các buổi lễ và tiệc trao giải Nobel truyền thống vào ngày 10/12 tại thủ đô Stockholm, Thụy Điển, sẽ được thay thế bằng sự kiện truyền hình trực tiếp, trong đó những người đoạt giải trong lĩnh vực y học, vật lý, hóa học, văn học và kinh tế sẽ nhận giải thưởng từ quê nhà.
Buổi lễ trao giải Nobel Hòa bình ở Oslo được tổ chức cùng ngày vẫn sẽ diễn ra nhưng ở quy mô nhỏ hơn và phần tiệc chiêu đãi bị hủy.
Huy chương Nobel bằng vàng, chạm hình nhà sáng lập giải thưởng Alfred Nobel được trưng bày tại Bảo tàng Khoa học ở Singapore năm 2015. Ảnh Shutterstock.
Trong quá khứ, giải thưởng Nobel từng nhiều lần bị hủy do các lý do khác nhau. Năm 1948, vài tháng sau khi Mahatma Gandhi qua đời, giải Nobel Hòa bình đã không được trao để tỏ lòng kính trọng đối với ông, người chưa bao giờ đoạt giải, điều mà nhiều người coi là một thiếu sót lịch sử. Ủy ban Nobel khi đó cho hay "không có ứng viên còn sống nào phù hợp" để nhận giải thưởng này.
Tổng cộng 49 giải thưởng đã không được trao kể từ các giải Nobel đầu tiên vào năm 1901, hầu hết là trong lĩnh vực hòa bình với 16 lần.
Việc trao giải cũng có thể bị hoãn giống trường hợp năm 2018, khi bê bối nhấn chìm Viện Thụy Điển trong việc lựa chọn người giành giải Nobel Văn học. Giải thưởng Nobel Văn học 2018 sau đó được trao vào năm 2019 cho tác giả người Ba Lan Olga Tokarczuk.
Dù Thụy Điển giữ vị trí trung lập trong hai cuộc thế chiến, các ủy ban Nobel vẫn hạn chế trao giải trong thời kỳ này, nhất là trong Thế chiến II. Họ viện dẫn cả lý do về đạo đức và hậu cần, cũng như thực tế là các ủy ban ở Stockholm không còn được tiếp cận với các ấn phẩm khoa học.
Na Uy, nơi trao giải Nobel Hòa bình, bị Đức Quốc xã chiếm đóng từ tháng 4/1940, vì thế giải thưởng này đã không được trao từ năm 1939 đến 1945. Giải thưởng năm 1944 đã được trao lại cho Hội Chữ thập đỏ.
Tại Stockholm, các giải thưởng được trao lại từ năm 1944, dù lễ trao giải vào tháng 12 năm đó vẫn bị hủy.
Năm 1924, ban tổ chức đã hủy bỏ các buổi lễ trao giải chính thức ở Stockholm và Oslo do nhiều người đoạt giải bị ốm, trong đó có nhà văn Ba Lan Wladyslaw Reymont, và các giải thưởng Hóa học và Hòa bình không được trao cho ai. Đó là lần duy nhất các buổi lễ bị hủy trong thời bình.
Nhà hóa học Frances Arnold nhận giải Nobel 2018 từ Quốc vương Carl XVI Gutaf của Thụy Điển. Ảnh: AFP.
Một số người đoạt giải qua nhiều năm không thể dự lễ trao giải Nobel vì lý do chính trị. Nhà báo kiêm nhà hòa bình Đức Carl Von Ossietzky bị giam ở một trại tập trung của Đức Quốc xã và đã không thể nhận giải Nobel Hòa bình vào năm 1936. Ông qua đời hai năm sau đó.
Lãnh đạo đối lập Myanmar Aung San Suu Kyi cũng bị quản thúc tại gia khi đoạt giải Nobel Hòa bình năm 1991 và không thể trực tiếp nhận giải cho đến năm 2012.
Trong khi đó, nhiều giải thưởng không được trao do người đoạt giải từ chối nhận. Nhà triết học Pháp Jean-Paul Sartre đã từ chối giải thưởng văn học vào năm 1964.
Năm 1973, đại diện phái đoàn Việt Nam Dân chủ Cộng hòa Lê Đức Thọ cùng Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ Henry Kissinger được trao giải Nobel Hòa bình để ghi nhận những nỗ lực của họ trong việc đàm phán ký kết Hiệp định Paris năm 1973, theo đó Mỹ rút quân khỏi Việt Nam. Tuy nhiên, ông Lê Đức Thọ từ chối nhận giải với lý do hòa bình vẫn chưa lập lại tại Việt Nam. Còn Kissinger yêu cầu đại sứ Mỹ tại Na Uy thay mặt mình nhận giải.
Vào những năm 1930, ba nhà khoa học Đức được trao giải Nobel là Richard Kuhn, và Adolf Butenandt trong lĩnh vực hóa học, và Gerhard Domagt trong ngành y. Tuy nhiên, Hitler cấm bất kỳ người Đức nào được nhận giải. Ba nhà khoa học trên phải nhận giải Nobel sau khi chiến tranh kết thúc.
Anh Ngọc (Theo AFP)