Tốt nghiệp trung cấp năm 1992, cô Thu Lan (53 tuổi) về công tác tại một trường tiểu học địa phương ở Duy Tiên, Hà Nam. Trong 30 năm công tác, cô và đồng nghiệp đều không có thưởng Tết.
Các cơ sở giáo dục ngoài công lập, do có nguồn thu và vận hành theo cơ chế doanh nghiệp, tự chủ nên giáo viên ít nhiều có tiền Tết. Trong khi đó, trường công lập không có cơ chế và kinh phí cho khoản này. Thầy cô chỉ được nhận một khoản tiền mang tính hỗ trợ, chăm sóc cho người lao động dịp Tết, trích từ việc tiết kiệm ngân sách được giao, theo quy chế chi tiêu nội bộ của mỗi trường.
Sáu năm trở lại đây, trường cô Lan sáp nhập với một trường THCS, ngân sách có phần dư dả hơn trước. Năm đầu tiên, cô Lan được nhận quà Tết là cặp bánh chưng cùng chai dầu ăn. Những năm sau đó, quà Tết được chuyển thành tiền mặt, dao động 200.000-300.000 đồng mỗi người và "chưa bao giờ vượt quá 400.000 đồng".
Vì quà Tết chỉ đủ mua cân giò cùng măng và miến, cô Lan chi tiêu dè sẻn 2-3 tháng để dành ra khoảng 10 triệu mua sắm thực phẩm, quà bánh và trang trải trong những ngày Tết.
"Với thu nhập 10,5 triệu đồng, gồm cả lương và phụ cấp, tôi thấy mình may mắn vì ít ra còn có thể tiết kiệm để lo Tết cho gia đình. Nhiều đồng nghiệp làm việc theo hợp đồng ngắn hạn, thu nhập 2-5 triệu mỗi tháng nên rất chật vật", cô Lan chia sẻ. Đến tuổi sắp nghỉ hưu, với cô Lan, được thưởng Tết trên 10 triệu đồng chỉ là một mơ ước.
Với giáo viên mới vào nghề như cô Phương Nga, 26 tuổi, công tác tại một trường tiểu học ở Phú Thọ, câu chuyện thưởng Tết "buồn không muốn nói". Trong một dịp họp lớp vào cuối năm 2021, cô Nga chạnh lòng khi nghe bạn bè bàn tán tiền thưởng Tết.
Chưa nhận được thưởng nhưng họ đưa ra dự đoán, dựa theo khoản thưởng các năm trước. Có người làm trong lĩnh vực truyền thông tự tin sẽ nhận trên 20 triệu, người khác làm ở ngân hàng nói có thể được thưởng hơn 50 triệu. "Một bạn khác làm giáo viên như tôi nhưng dạy ở trường tư thục tại Hà Nội cũng được thưởng hơn 7 triệu. Tới lượt mình, tôi không dám nói, vì không đáng kể", cô nói.
Hai năm vào nghề, cứ gần Tết, cô Nga nhận được khoảng 900.000 đồng quà của công đoàn, tổ khối và hiệu trưởng. Tuy nhiên, số tiền đó còn phải dùng để đóng quỹ hay ủng hộ từ thiện nên con số thực mang về chỉ hơn 500.000 đồng. Cô giáo mua hai giỏ bánh kẹo nhỏ để lễ bên nội và ngoại.
Nhiều thầy cô ở các tỉnh lân cận Hà Nội chia sẻ, có năm họ nhận được 300.000 đồng, năm nhận được 500.000 đồng, nhưng cũng có khi chỉ túi quà với nước mắm, muối, dầu ăn từ công đoàn trường.
Tại một trường song ngữ liên cấp ở Hà Nội, giáo viên cũng không có khoản thưởng Tết chính thức. Thay vào đó, thời điểm kết thúc kỳ I, thầy cô được thưởng dựa trên thành tích đạt được trong học kỳ. Ngoài lương và phụ cấp, nếu dẫn dắt các đội tuyển và đạt giải, tham gia các cuộc thi chuyên môn và có thành tích tốt, giáo viên được nhận 2-3 triệu đồng.
Hiệu trưởng một trường tiểu học công lập ở quận Hà Đông (Hà Nội) cho biết, giáo viên trường công không có thưởng Tết và nhà trường không có quỹ cho khoản này. Do đó, ngay từ trong năm học, lãnh đạo phải cân đối thu, chi, tiết kiệm từ ngân sách chi thường xuyên để hỗ trợ thầy cô dịp Tết Nguyên đán.
"Mỗi năm, giáo viên thường được hỗ trợ 4-5 triệu đồng, năm nào ít khoảng 1-3 triệu đồng", cô hiệu trưởng nói. Các mức hỗ trợ được căn cứ vào đánh giá, xếp loại các tháng trong năm của giáo viên. "Trường có hơn 2.000 học sinh, ngân sách lớn hơn so với nhiều trường nhỏ nên phần nào dễ cân hơn", cô cho biết thêm.
Tại TP HCM, vào dịp Tết Nguyên đán, giáo viên sẽ được nhận ba khoản gần như cùng lúc, được thầy cô gọi nôm na là "thưởng Tết".
Khoản thứ nhất là thu nhập tăng thêm trong quý 4 của năm trước đó, theo Nghị quyết 03 của HĐND TP HCM. Khoản này tùy theo hiệu quả công việc của giáo viên và thâm niên công tác, có người được 10-12 triệu, cũng có người trên 20 triệu.
Thứ hai là thu nhập tăng thêm do tiết kiệm (kết dư ngân sách), tức số tiền ngân sách còn lại, được chia đều sau khi đã chi hết các khoản trong năm tài chính. Khoản "thưởng" này không cố định, tuỳ thuộc vào ngân sách mỗi trường, thường dao động 2-8 triệu đồng. Có những trường không có tiền tiết kiệm.
Cuối cùng là khoản tiền quà Tết theo chính sách chung cho viên chức, mỗi năm thấp nhất 1-1,5 triệu đồng.
Thầy Huỳnh Thanh Phú, Hiệu trưởng THPT Nguyễn Du (quận 10) cho biết, trước Covid-19 bùng phát, tính chung ba khoản trên, giáo viên của trường có thể nhận 15-32 triệu đồng, tuỳ thâm niên.
Từ 2021, do Covid-19 kéo dài, khoản thu nhập tăng thêm từ tiết kiệm ngân sách của trường giảm. Riêng khoản tiền quà Tết, giáo viên trung bình nhận được 1,4 triệu đồng, giảm một nửa so với 2020. "Năm nay, trường chưa tổng kết nhưng cũng thể không được như những năm trước", thầy Phú cho biết.
Trong khi đó, hiệu trưởng một trường THPT nội thành cho biết, dịch kéo dài, phần lớn hoạt động ngưng trệ nên tiền tiết kiệm của trường gần như không có. "Thu nhập tăng thêm quý 4, giáo viên đã nhận được rồi. Từ nay tới Tết, thầy cô nhận thêm khoản tiền quà Tết, còn khoản thu nhập từ tiền tiền tiết kiệm của trường sẽ không đáng kể", ông cho biết.
Giáo viên bậc mầm non còn khó khăn hơn bậc phổ thông bởi suốt 8 tháng qua, trẻ không đến trường. Một giáo viên mầm non thâm niên 10 năm ở quận Bình Tân cho biết, năm ngoái cô nhận được hơn 5 triệu, ngoài khoản thu nhập tăng thêm quý 4. Số tiền này ít hơn khoảng 3 triệu so với thời điểm dịch chưa bùng phát.
"Năm nay, dịch kéo dài ròng rã, nguồn thu gần như không nên chắc chắn tiền tiết kiệm không có. Dù chưa tổng kết năm để nhận thưởng, nhưng tôi nghĩ sẽ không có gì nhiều nên không trông chờ lắm", cô kể.
Tháng 5/2018, hội nghị Trung ương 7 (khoá XII) thông qua nghị quyết 27 về cải cách chính sách tiền lương. Chính phủ sau đó ấn định thời gian bắt đầu thực hiện cải cách tiền lương từ 1/7/2021.
Thiết kế cơ cấu tiền lương mới gồm: Lương cơ bản (chiếm khoảng 70% tổng quỹ lương) và các khoản phụ cấp (chiếm khoảng 30% tổng quỹ lương); bổ sung tiền thưởng (quỹ tiền thưởng bằng khoảng 10% tổng quỹ tiền lương của năm, không bao gồm phụ cấp).
Giáo dục là ngành có số lượng viên chức lớn nhất hiện nay. Chính sách trên được nhiều cán bộ, giáo viên chờ đợi với hy vọng tiền lương, thưởng được cải thiện.
Tuy nhiên, trong bối cảnh đại dịch kéo dài, chủ trương trên đã phải lùi lại hai năm liên tiếp. Ban đầu Trung ương dự kiến lùi thời điểm cải cách tiền lương một năm, tức là từ 1/7/2022 thay vì 1/7/2021. Sau đó các cấp có thẩm quyền tiếp tục quyết định chưa thực hiện trong năm 2022.
Nhóm phóng viên