Zika không phải là virus mới nhưng gần đây bùng phát thành dịch. So với bệnh sốt xuất huyết- cùng do muỗi Aedes truyền thì bệnh do virus Zika nhẹ hơn, 80% không có biểu hiện bệnh. Tuy nhiên điều khiến các chuyên gia y tế của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và các nước lo ngại là sự gia tăng bất thường của dị tật đầu nhỏ ở trẻ sơ sinh và hội chứng Guillain-Barré.
WHO giải đáp một số thắc mắc về virus Zika:
Virus Zika xảy ra ở đâu?
Virus Zika xảy ra ở vùng nhiệt đới nơi có các quần thể muỗi lớn, lưu hành ở châu Phi, châu Mỹ, Nam Á và Tây Thái Bình Dương.
Virrus này được phát hiện lần đầu vào năm 1947, nhưng trong nhiều năm chỉ có một số trường hợp rải rác được phát hiện ở châu Phi và Nam Á. Năm 2007, dịch bệnh đầu tiên được ghi nhận ở Thái Bình Dương. Từ năm 2013, dịch bệnh được báo cáo từ Tây Thái Bình Dương, châu Mỹ và châu Phi. Môi trường nơi muỗi có thể sống và sinh sôi ngày càng mở rộng, tác động của đô thị hóa và toàn cầu hóa, những vụ dịch bệnh lớn virus này ở đô thị có khả năng xảy ra trên toàn cầu.
Giới chức y tế đang điều tra mối liên hệ giữa sự bùng phát dịch bệnh virus Zika và sự gia tăng bất thường của dị tật đầu nhỏ ở trẻ sơ sinh. Ảnh: BBC.
Người nhiễm virus Zika như thế nào?
Người bị muỗi Aedes nhiễm bệnh đốt có thể nhiễm virus Zika. Đây cũng là loại muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết, bệnh chikungunya và sốt vàng.
Muỗi Aedes sinh sản như thế nào?
Chỉ có muỗi cái đốt; khi ăn no, nó cần nghỉ ngơi 3 ngày trước khi đẻ trứng. Trứng có thể tồn tại đến một năm mà không cần nước. Khi có nước và chỉ cần một lượng nhỏ nước đọng là đủ để trứng phát triển thành ấu trùng và sau đó thành muỗi trưởng thành. Muỗi bị nhiễm từ những người có virus.
Muỗi Aedes có thể tồn tại ở đâu?
Có 2 loại muỗi Aedes có khả năng truyền virus Zika. Trong hầu hết các trường hợp, Zika lây lan qua muỗi Aedes aegypti (muỗi vằn) ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Muỗi Aedes albopictus cũng có thể truyền virus. Muỗi này có thể ngủ đông và tồn tại ở các vùng có nhiệt độ mát hơn.
Muỗi Aedes có thể di chuyển từ quốc gia này đến quốc gia khác hay từ vùng này đến vùng khác được không?
Muỗi Aedes có khả năng bay yếu; không thể bay quá 400 m. Nhưng nó có thể vô tình được vận chuyển bởi con người từ nơi này đến nơi khác (như ở phía sau xe, cây cối). Nếu nó có thể tồn tại trong môi trường nhiệt độ của điểm đến, về mặt lý thuyết nó có thể tự sinh sản và truyền virus Zika tới các khu vực mới.
Những triệu chứng của bệnh virus Zika?
Virus Zika thường gây bệnh nhẹ; với các triệu chứng xuất hiện một vài ngày sau khi bị muỗi nhiễm bệnh đốt. Hầu hết người bệnh sẽ bị sốt nhẹ và phát ban; một số có thể viêm kết mạc, đau cơ và khớp và cảm thấy mệt mỏi. Các triệu chứng thường hết trong khoảng 2-7 ngày.
Những biến chứng tiềm ẩn của virus Zika?
Từ trước năm 2007 không có một vụ dịch virus Zika lớn nào được ghi nhận, nên hiểu biết về các biến chứng của bệnh này là rất hạn chế.
Trong thời gian dịch Zika đầu tiên diễn ra tại Polynesia thuộc Pháp năm 2013-2014, trùng với khoảng thời gian xảy ra dịch sốt xuất huyết, cơ quan y tế quốc gia báo cáo về sự gia tăng bất thường đối với hội chứng Guillain-Barré- viêm đa rễ thần kinh. Các điều tra hồi cứu về sự ảnh hưởng này đang được tiến hành. Trong vụ dịch virus Zika đầu tiên ở Brazil năm 2015, cũng nhìn thấy sự gia tăng của hội chứng này.
Trong năm 2015, cơ quan y tế địa phương ở Brazil cũng quan sát thấy có sự gia tăng trẻ sơ sinh với dị tật đầu nhỏ cùng thời điểm bùng phát dịch virus Zika. Cơ quan chức năng đang điều tra mối liên quan giữa dị tật này với virus Zika.
Hội chứng Guillain-Barré là một tình trạng mà trong đó hệ thống miễn dịch của cơ thể tấn công một phần của hệ thần kinh. Các triệu chứng chính bao gồm yếu cơ và cảm giác kiến bò (tê và ngứa) ở tay và chân. Các biến chứng nặng có thể xảy ra nếu các cơ hô hấp bị ảnh hưởng, cần phải nhập viện. Hầu hết trường hợp bị ảnh hưởng bởi hội chứng Guillain-Barré sẽ phục hồi.
Phụ nữ mang thai có nên lo lắng về Zika?
Cơ quan y tế đang điều tra mối liên quan tiềm năng giữa virus Zika ở phụ nữ mang thai và dị tật đầu nhỏ ở trẻ sơ sinh của họ. Cho đến khi có thể hiểu rõ hơn về mối liên quan này, những phụ nữ đang mang thai hoặc dự định có thai cần hết sức lưu ý bảo vệ mình khỏi bị muỗi đốt.
Nếu bạn đang mang thai và nghi ngờ có thể có bệnh virus Zika, hãy hỏi ý kiến bác sĩ để được theo dõi chặt chẽ trong quá trình mang thai.
Dị tật đầu nhỏ là gì?
Dị tật đầu nhỏ là một tình trạng hiếm gặp khi một trẻ sơ sinh có đầu nhỏ bất thường. Điều này là do sự phát triển não không bình thường của trẻ từ khi còn trong bụng mẹ hoặc trong giai đoạn sơ sinh. Trẻ sơ sinh và trẻ em bị tật đầu nhỏ thường gặp phải những khó khăn với sự phát triển não bộ khi chúng lớn lên.
Tật đầu nhỏ có thể do ảnh hưởng của một loạt các yếu tố môi trường và di truyền như hội chứng Down; sử dụng hay tiếp xúc với ma túy, rượu hoặc các chất độc khác trong tử cung; và nhiễm rubella trong khi mang thai.
Điều trị bệnh virus Zika như thế nào?
Các triệu chứng của bệnh virus Zika có thể được điều trị bằng thuốc hạ sốt và giảm đau thông thường, nghỉ ngơi và uống nhiều nước. Nếu triệu chứng xấu đi, mọi người nên tìm tư vấn y tế. Hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu hay văcxin cho bệnh này.
Bệnh virus Zika được chẩn đoán như thế nào?
Với hầu hết các trường hợp được chẩn đoán nhiễm virus Zika, việc chẩn đoán dựa trên các triệu chứng và tiền sử gần đây của họ (ví dụ muỗi đốt hoặc đi đến nơi có virus Zika lưu hành). Phòng thí nghiệm có thể xác định chẩn đoán bằng xét nghiệm máu.
Tôi có thể làm gì để bảo vệ bản thân mình?
Việc bảo vệ tốt nhất đối với virus Zika cũng như các bệnh khác do muỗi truyền như sốt xuất huyết, sốt vàng… là tránh bị muỗi đốt. Điều này có thể được thực hiện bằng cách sử dụng thuốc chống côn trùng; mặc quần áo (tốt hơn là màu sáng) che càng kín cơ thể càng tốt; sử dụng các rào cản vật chắn như lưới chống muỗi, đóng kín cửa ra vào và cửa sổ; ngủ màn. Ngoài ra, cần đổ hết nước, làm sạch hoặc đậy kín các thùng chứa nước như xô, chậu hoa hoặc lốp xe cũ, để loại bỏ những nơi muỗi có thể sinh sản.
Tôi có nên không đi đến những nơi mà bệnh virus Zika đang xảy ra?
Để phòng tránh virus Zika và các bệnh do muỗi truyền khác, tất cả mọi người nên tránh để muỗi đốt bằng các biện pháp được mô tả ở trên. Phụ nữ đang mang thai hoặc dự định có thai nên làm theo lời khuyên này và cũng có thể tham khảo ý kiến cơ quan y tế địa phương nếu đi tới một khu vực đang có dịch virus Zika.
Dựa trên những bằng chứng sẵn có, WHO không khuyến cáo bất kỳ hạn chế nào về thương mại hay du lịch liên quan đến bệnh virus Zika.
Nam Phương