VnExpress phỏng vấn ông Đinh Văn Minh, Vụ trưởng Pháp chế (Thanh tra Chính phủ) về Nghị định 130/2020 quy định việc kiểm soát tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn trong cơ quan, tổ chức, đơn vị.
- Đâu là những điểm mới của nghị định lần này so với trước đây, thưa ông?
- Nghị định 130 có hiệu lực vào 20/12/2020, nhưng vì tính chất phức tạp, số lượng người phải kê khai nhiều, có nhiều điểm mới nên chưa thể hoàn thành vào cuối năm 2020. Những phần việc liên quan có thể sẽ bắt đầu từ 1/1 và hoàn thành trong quý 1 năm nay.
Trước đây việc kê khai tài sản được cho là "nặng tính hình thức". Trình tự, thủ tục rất đúng, mọi người kê khai rất đầy đủ, đúng thời gian, năm nào cũng 99%. Tuy nhiên, qua việc kê khai để phát hiện ra những dấu hiệu bất thường, bất minh, từ đó xử lý thu hồi tài sản thì rất ít.
Luật Phòng chống tham nhũng 2018 và Nghị định 130 ra đời có rất nhiều điểm mới nhằm bảo đảm việc kiểm soát tài sản, thu nhập thực chất hơn. Đầu tiên là đối tượng kê khai tài sản vừa rộng, vừa có trọng tâm theo nghị quyết của Đảng là "từng bước mở rộng diện kê khai và từng bước kiểm soát ngày càng nhiều hơn", thậm chí đến lúc nào đó phải kiểm soát tài sản trong toàn xã hội.
Ông Đinh Văn Minh, Vụ trưởng Pháp chế, Thanh tra Chính phủ. Ảnh: Giang Huy
Trước kia diện kê khai chỉ là trưởng phòng cấp huyện trở lên thì hiện nay tất cả cán bộ, công chức phải kê khai; riêng viên chức từ phó phòng. Nghị định nêu bốn nhóm phải kê khai gồm tất cả cán bộ, công chức; phó phòng trong các đơn vị sự nghiệp công lập và doanh nghiệp nhà nước; sĩ quan công an, sĩ quan quân đội, quân nhân quốc phòng; những người ứng cử đại biểu Quốc hội, đại biểu HĐND. Như vậy, số lượng người phải kê khai rất lớn. Số cán bộ, công chức kê khai lần đầu khoảng 3,5 đến 4 triệu người, còn kê khai hàng năm sẽ giảm đi.
Điểm khác căn bản là trước kia năm nào cũng phải kê khai thì bây giờ, tất cả cán bộ, công chức chỉ kê khai lần đầu như là hoạt động rất bình thường trong hồ sơ cán bộ. Họ chỉ phải kê khai bổ sung khi tài sản tăng thêm 300 triệu đồng.
Tất nhiên, vẫn có những người phải kê khai hàng năm, giúp việc kiểm soát có trọng tâm, trọng điểm. Đơn cử người giữ vị trí từ giám đốc sở trở lên; người công tác trong một số lĩnh vực dễ xảy ra tham nhũng như tổ chức cán bộ, quản lý và sử dụng tài sản công, tài chính công; giải quyết trực tiếp việc của công dân, cơ quan, tổ chức như làm sổ đỏ, thủ tục đăng ký kinh doanh... Phụ lục của nghị định liệt kê rõ 105 vị trí công việc, cán bộ, công chức từ phó phòng trở lên phải kê khai tài sản hàng năm.
- Cơ quan chức năng làm sao biết được tài sản của cán bộ, công chức tăng thêm từ 300 triệu đồng để yêu cầu kê khai?
- Việc kê khai trước hết là xuất phát từ sự tự giác của người có tài sản, sau đó mới đến sự phát hiện của cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập. Điều 40 của Luật quy định cơ quan chức năng theo dõi biến động về tài sản, thu nhập của người có nghĩa vụ kê khai thông qua phân tích, đánh giá thông tin từ bản kê khai hoặc từ các nguồn thông tin khác.
Trường hợp phát hiện tài sản, thu nhập biến động từ 300 triệu đồng trở lên so với kê khai lần liền trước đó, mà cán bộ không kê khai thì cơ quan kiểm soát được quyền yêu cầu người đó cung cấp, bổ sung thông tin liên quan; giải trình nguồn gốc phần tăng thêm nếu có.
Trong quá trình triển khai việc này, các cơ quan nhà nước phải xác định được những người phải kê khai. Xác định diện kê khai lần đầu, kê khai phục vụ công tác cán bộ, kê khai hàng năm... là việc rất quan trọng. Chúng ta cố gắng chính xác đến mức cao nhất, nhưng quan trọng nhất là cán bộ, công chức khi đặt bút kê khai phải trung thực.
- Vậy cơ quan nào sẽ kiểm soát tài sản, thu nhập và họ sử dụng những biện pháp gì để đảm bảo việc kê khai trung thực?
- Quy định hiện hành định hướng hình thành các cơ quan bán chuyên trách. Tức là không thành lập mới mà giao thêm nhiệm vụ, chức năng cho một số đơn vị. Luật quy định có đến 8 loại cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập. Trong đó cơ quan thanh tra giữ vai trò quan trọng vì diện phải kê khai thuộc quyền kiểm soát của cơ quan này là lớn nhất. Thanh tra Chính phủ sẽ kiểm soát tài sản, thu nhập từ giám đốc sở và tương đương trở lên, còn ở dưới là thanh tra tỉnh.
Ngoài thanh tra, một số cơ quan khác cũng có trách nhiệm kiểm soát tài sản thu nhập như TAND, VKSND, Kiểm toán nhà nước, kể cả các tổ chức chính trị xã hội sẽ kiểm soát tài sản, thu nhập của những người thuộc quyền quản lý của họ.
Đảng cũng giao trách nhiệm cho một cơ quan để kiểm soát tài sản, thu nhập, có thể là Ủy ban kiểm tra Trung ương hoặc Ban tổ chức Trung ương. Với người có nghĩa vụ kê khai giữ chức vụ cả trong cơ quan nhà nước, cơ quan đảng hay tổ chức chính trị xã hội thì sắp tới sẽ có quy chế phối hợp giữa các cơ quan để phân định trách nhiệm khoa học, hợp lý.
Những cơ quan này có những quyền rất quan trọng để bảo đảm kiểm soát tài sản, thu nhập diễn ra trung thực, đúng quy định. Đơn cử như quyền yêu cầu các bên liên quan cung cấp thông tin tài sản của cá nhân bị nghi ngờ; yêu cầu ngân hàng cung cấp thông tin biến động tài khoản; cơ quan quản lý nhà đất cung cấp dữ liệu về nhà đất... Việc này nhằm hạn chế tình trạng các bên liên quan lấy cớ bảo mật để né cung cấp thông tin.
Đặc biệt, các cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập có quyền tự mình quyết định đi xác minh. Trước kia, muốn xác minh phải làm rất nhiều trình tự, thủ tục. Ngoài ra, họ cũng có quyền yêu cầu các cơ quan, tổ chức và cá nhân thực hiện các biện pháp ngăn chặn việc tẩu tán tài sản, hủy hoại tài sản, chuyển dịch tài sản như yêu cầu phong tỏa tài khoản, không sang tên nhà đất...
Những quyền hạn này rất quan trọng, không chỉ giúp kiểm soát tài sản, thu nhập mà còn bảo đảm sau này thu hồi được tài sản có nguồn gốc từ tham nhũng.
- Như ông nói, các cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập có quyền tự mình đi xác minh, vậy họ sẽ thực hiện quyền này như thế nào?
- Cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập có thể dựa vào đơn thư tố cáo; khi thấy có dấu hiệu rõ ràng về sự không trung thực (như cán bộ đi xe hơi xịn, ở biệt thự nhưng trong bản kê khai không có); hoặc thực hiện theo yêu cầu của các cơ quan có thẩm quyền để phục vụ công tác cán bộ.
Nghị định cũng cho phép các cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập được xác minh ngẫu nhiên. Bất cứ người nào cũng có thể bị xác minh, vào bất cứ lúc nào và không vì lý do gì. Hình thức này là để nhắc nhở, "cảnh báo" tất cả những người kê khai tài sản là dù có che giấu kỹ đến đâu thì bất kỳ lúc nào cũng có thể nằm trong diện xác minh. Quy định này cũng để cán bộ, công chức phải đề cao trách nhiệm, trung thực mỗi khi đặt bút kê khai tài sản.
Tuy nhiên, nói xác minh ngẫu nhiên nhưng vẫn căn cứ vào kế hoạch. Ví dụ năm nay, Ban chỉ đạo Trung ương Phòng chống tham nhũng xác định một số lĩnh vực có nhiều sai phạm, tham nhũng, nên chỉ đạo tăng cường kiểm tra, giám sát những cán bộ, công chức làm việc trong lĩnh vực đó. Thanh tra Chính phủ cũng sẽ có định hướng cho việc xây dựng kế hoạch xác minh. Khoảng 20% cơ quan trực thuộc sẽ thuộc diện xác minh đột xuất. Ví dụ, Thanh tra Chính phủ có 20 đầu mối thì mỗi năm xác minh 20%, tức khoảng 4 cơ quan "có nhiều vấn đề" sẽ được đưa đưa vào kế hoạch xác minh.
Trong từng cơ quan thì cố gắng xác minh được 10% số cán bộ, công chức thuộc diện kê khai hằng năm. Cơ quan có khoảng 50 người thì 5 người được xác minh. Trong 10% đó dứt khoát phải có một người đứng đầu hay cấp phó của người đứng đầu. Việc lựa chọn người ngẫu nhiên vào diện xác minh được thực hiện bằng cách bốc thăm. Đại diện cơ quan kiểm tra Đảng, Mặt trận tổ quốc sẽ chứng kiến để bảo đảm minh bạch, khách quan, công bằng.
- Sau xác minh, những người bị xác định không trung thực sẽ chịu chế tài xử lý thế nào?
- Xác minh tài sản thu nhập có mục đích quan trọng nhất là đánh giá người kê khai trung thực hay không. Nếu người kê khai bị kết luận là không trung thực thì theo quy định của Luật Phòng chống tham nhũng và nghị định mới, họ có thể bị cảnh cáo chứ không còn khiển trách như trước.
Từ đó, người vi phạm có thể bị hạ bậc lương, giáng chức, cách chức, buộc thôi việc; nếu đang được quy hoạch thì bị bỏ ra khỏi quy hoạch, đang ứng cử thì bị gạch tên khỏi danh sách ứng cử, đang được dự kiến bổ nhiệm sẽ không được bổ nhiệm... Đó là những hình thức xử lý rất nghiêm khắc.
Tuy nhiên, Nghị định cũng quy định nếu người kê khai bị kết luận không trung thực mà chủ động từ chức thì sẽ không bị kỷ luật. Đây không phải là xí xóa mà thể hiện tính nhân văn và coi trọng hiệu quả của cuộc đấu tranh chống tham nhũng chứ không nhất thiết chỉ nhằm trừng phạt. Đối với người đang làm lãnh đạo mà phải từ chức là một việc rất nặng nề.