Tình thế này thôi thúc Zheng, cựu nghiên cứu viên tại công ty chăm sóc sức khỏe Siemens ở bang New Jersey, Mỹ đưa ra quyết định "vẹn cả đôi đường" hồi năm ngoái. Anh nhận lời làm trưởng nhóm nghiên cứu và phát triển y tế tại phòng thí nghiệm trí tuệ nhân tạo (AI) YouTu của tập đoàn Tencent đặt tại Thâm Quyến, nơi được mệnh danh là Thung lũng Silicon của Trung Quốc.
"Nếu tiếp tục ở lại Mỹ, tôi hầu như không có cơ hội thăng tiến", Zheng giải thích, bày tỏ mối quan ngại thường gặp của những nhân viên Trung Quốc giàu kinh nghiệm trong lĩnh vực công nghệ ở Mỹ. Chiến tranh thương mại giữa Washington và Bắc Kinh leo thang khiến họ bị soi xét chặt chẽ hơn.
Vì vậy, những người như Zheng lần lượt trở về Trung Quốc, đặc biệt sau khi Bắc Kinh xác định AI là ưu tiên quốc gia. Theo kế hoạch do Hội đồng Nhà nước Trung Quốc công bố năm 2017, nước này đặt mục tiêu trở thành "trung tâm đổi mới AI hàng đầu thế giới" vào năm 2030.
Các sinh viên Đại học Thanh Hoa ở Bắc Kinh, Trung Quốc trong lễ tốt nghiệp. Ảnh: Xinhua.
Để đạt mục tiêu trên, chính phủ Trung Quốc đẩy mạnh nỗ lực thu hút nhân tài do Mỹ đào tạo. Nhờ kế hoạch Nghìn Tài năng được hình thành hồi năm 2008, hơn 6.000 du học sinh và học giả Trung Quốc ở nước ngoài đã hồi hương. Tuy nhiên, Bắc Kinh gần đây buộc phải kiềm chế sáng kiến này do căng thẳng với Washington gia tăng.
Về lâu dài, việc Bắc Kinh sẵn sàng đầu tư mạnh vào lĩnh vực AI có thể thúc đẩy thêm nhiều người Trung Quốc trở về để tìm kiếm cơ hội việc làm tốt hơn. Từ năm 2013 tới quý I năm 2018, Trung Quốc đã thu hút 60% đầu tư toàn cầu trong lĩnh vực AI, theo báo cáo của Đại học Thanh Hoa ở Bắc Kinh.
Thành phố Thượng Hải hồi tháng 8 thậm chí thành lập quỹ AI trị giá 10 tỷ nhân dân tệ (142 triệu USD). Trước đó vào tháng 4, thủ đô Bắc Kinh cũng tuyên bố sẽ cung cấp 340 triệu nhân dân tệ (48 triệu USD) tài trợ cho Học viện Trí tuệ Nhân tạo ở thành phố này. Hàng tỷ USD vốn đầu tư mạo hiểm đã dẫn tới sự ra đời của nhiều công ty khởi nghiệp giá trị cao như SenseTime hay ByteDance.
"Ngày càng nhiều chuyên gia cấp cao như tôi trở về. Một số người bắt đầu mở công ty riêng. Tại Trung Quốc, chúng tôi dễ xin được vốn đầu tư mạo hiểm hơn so với các nước khác", Zheng cho hay.
Zheng tốt nghiệp tiến sĩ tại Đại học Maryland sau khi nhận được bằng cử nhân và thạc sĩ tại Đại học Thanh Hoa danh tiếng. Mỹ, với hệ thống giáo dục vượt trội, trở thành nơi đào tạo những nhà khoa học AI cho Trung Quốc. Trong số các sinh viên quốc tế chuyên ngành toán và khoa học máy tính tại Mỹ năm học 2018-2019, công dân Trung Quốc đông thứ ba sau Ấn Độ và Nepal, chiếm 19,9%, theo số liệu của Viện Giáo dục Quốc tế ở New York.
"Nhiều giáo sư ở Trung Quốc có nền tảng học thuật tuyệt vời, nhưng xét về số lượng giáo sư hàng đầu thế giới, Mỹ vẫn nhỉnh hơn", Luo Guojie, trợ lý giáo sư tại Đại học Bắc Kinh, cho biết. Anh nhận lời giảng dạy tại quê hương sau khi theo học ngành khoa học máy tính tại Mỹ.
Tuy nhiên, khác với Zheng và Luo, nhiều người không muốn trở về Trung Quốc mà cố gắng tìm đường bám trụ ở Mỹ.
Lin, 25 tuổi, tốt nghiệp một trong những trường kỹ thuật tốt nhất Trung Quốc trước khi sang Mỹ học thạc sĩ khoa học máy tính vào năm 2017. Anh và một số cựu du học sinh khác cho rằng các phương pháp giảng dạy ở Trung Quốc đã lỗi thời.
"Không thể tin được bài kiểm tra học phần môn lập trình ở Trung Quốc vẫn yêu cầu viết mã ra giấy, thay vì thực hiện trên máy tính", Lin, người hiện làm kỹ sư phần mềm cho Google tại Thung lũng Silicon, cho biết. "Dù vẫn phải làm một số bài kiểm tra trên giấy ở Mỹ, chúng tôi có cơ hội thực hành nhiều hơn trong phòng thí nghiệm và làm các dự án riêng".
Với các công ty hàng đầu và môi trường văn hóa mở, khuyến khích tự do ngôn luận, Mỹ trở thành "thỏi nam châm" hút những sinh viên ngành AI hứa hẹn nhất trên toàn thế giới. Theo khảo sát của Hiệp hội Nghiên cứu Máy tính vào năm 2018, 62,8% bằng tiến sĩ và 65,4% bằng thạc sĩ ngành khoa học máy tính, khoa học thông tin và kỹ sư máy tính tại Mỹ được trao cho công dân nước ngoài.
Sau khi hoàn thành chương trình học tại Mỹ, hầu hết sinh viên nước ngoài theo học ngành AI sẽ tận dụng quyền lợi được phép ở lại thêm ba năm để trau dồi kinh nghiệm làm việc.
"Trung Quốc có nhiều trường đại học và công ty tuyệt vời, đặc biệt trong một số lĩnh vực AI nhất định như thị giác máy tính. Tuy nhiên, nhiều người vẫn do dự, chưa trở về quê hương bởi lo ngại chất lượng cuộc sống và các vấn đề tại nơi làm việc", Remco Zwetsloot, chuyên gia tại Đại học Georgetown của Mỹ, giải thích.
Một số kỹ sư AI học tại Mỹ cho biết họ sợ văn hóa làm việc "996" của Trung Quốc, có nghĩa là làm quần quật từ 9h sáng đến 9h tối, 6 ngày mỗi tuần. Các hãng công nghệ ở Trung Quốc thường muốn nhân viên làm việc nhiều giờ để chứng minh sự cống hiến.
Lin, nhân viên Google, từng thực tập tại một trong những công ty Internet lớn nhất Trung Quốc. "Hồi đó, tôi phải làm việc từ lúc thức dậy tới khi lên giường đi ngủ. Khi tới Google, tôi bị choáng váng bởi nhiều người chỉ làm việc đến 17h, nhưng đây vẫn là công ty hàng đầu thế giới", Lin cho hay, nói thêm rằng anh sẽ vui vẻ trở về Trung Quốc nếu văn hóa "996" giảm bớt.
Chen, cựu sinh viên Đại học Carnegie Mellon tại bang Pennsylvania, người gần đây nhận lời làm việc cho Google, cũng từng thực tập tại trụ sở ở Bắc Kinh của hãng AI SenseTime. Tại SenseTime, cô phải làm việc từ 10h tới khoảng 20-22h hầu như mọi ngày.
Phát ngôn viên của SenseTime cho biết công ty đã áp dụng chính sách linh hoạt giờ làm việc cho nhân viên hơn. Tuy nhiên, bên cạnh cơ hội cân bằng giữa công việc và cuộc sống tốt hơn, các nhân tài Trung Quốc còn muốn làm việc tại Thung lũng Silicon vì mức lương cao hơn.
"Nếu tính thu nhập trước thuế, nhiều người trong chúng tôi được đề xuất mức lương hơn một triệu nhân dân tệ (142.000 USD) mỗi năm. Nhưng tại Trung Quốc, những người mới tốt nghiệp chỉ nhận được tối đa 200.000-300.000 nhân dân tệ (28.000-43.000 USD)", Chen tiết lộ.
Tuy nhiên, những người Trung Quốc muốn ở lại Mỹ lâu dài gặp trở ngại lớn trong việc xin visa lao động, đặc biệt trong bối cảnh chiến tranh thương mại căng thẳng hiện nay. Hầu hết lao động trong ngành AI được cấp visa H-1B, loại visa không định cư giúp các công ty Mỹ tuyển dụng người nước ngoài có chuyên môn trong một số lĩnh vực nhất định như công nghệ thông tin, tài chính và kỹ thuật.
Tuy nhiên, số lượng visa H-1B được cấp bắt đầu giảm từ năm 2016 sau khi đạt con số đỉnh điểm 180.000, theo Bộ Ngoại giao Mỹ. Các hãng công nghệ Mỹ phàn nàn rằng chính quyền Tổng thống Donald Trump đã thay đổi chính sách, khiến quá trình phê duyệt visa dài hơn và phức tạp hơn.
Năm 2017, Trump yêu cầu xem xét lại toàn bộ chương trình visa H-1B, với lý do không muốn các hãng công nghệ lợi dụng nó để thuê lao động nước ngoài giá rẻ hơn so với mức lương được quy định tại Mỹ. Ông cũng muốn ưu tiên những người có trình độ cao và hạn chế số người muốn chuyển tới Mỹ vì ràng buộc gia đình.
Một kỹ sư phần mềm Trung Quốc giấu tên cho biết sau khi làm việc cho một hãng công nghệ lớn ở Mỹ gần ba năm nhờ visa sinh viên, cô bị chuyển tới văn phòng tại Bắc Kinh của công ty hồi năm ngoái do trượt visa H-1B.
"Trừ vài trường hợp đặc biệt, tổng số du học sinh người Trung Quốc quyết định ở lại Mỹ sau khi tốt nghiệp có lẽ sẽ không thay đổi đáng kể, bất chấp tình hình căng thẳng hiện nay", chuyên gia Zwetsloot nhận định.
Ánh Ngọc (Theo SCMP)