Thoát vị đĩa đệm là gì?
Thoát vị đĩa đệm là hiện tượng một hoặc nhiều đĩa đệm nằm giữa các đốt sống lưng và cổ bị hư hại, trượt ra khỏi vị trí ban đầu gây chèn ép lên tủy sống và các dây thần kinh trong ống sống, dẫn đến tình trạng đau nhức và rối loạn cảm giác tại chỗ.
Đĩa đệm bị tổn thương làm vòng xơ mòn rách, nhân nhầy thoát ra dẫn đến thoát vị đĩa đệm. Ảnh: Shutterstock.
Tiến sĩ, bác sĩ Tăng Hà Nam Anh, Giám đốc Trung tâm Chấn thương Chỉnh hình, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM cho biết, đĩa đệm có cấu trúc sụn, là một khoang nằm giữa các đốt sống. Mỗi đĩa đệm có hai phần, gồm bao sơ (mâm sụn) ở bên ngoài, cấu tạo từ các vòng sợi dai và nhân nhầy ở dạng keo nằm bên trong. Bình thường, những đĩa này rất chắc, có vai trò như một gối đỡ đàn hồi giúp cột sống dẻo dai, thực hiện được các động tác cúi, ưỡn, xoay và nghiêng. Tuy nhiên, khi các đĩa đệm này bị tổn thương, lệch đĩa đệm, trượt đĩa đệm hoặc bị hư hại, vòng xơ sẽ bị mòn, rách, nhân nhầy thoát ra dẫn đến bệnh lý thoát vị đĩa đệm.
Dựa vào vị trí thoát vị đĩa đệm, bệnh được chia thành:
- Thoát vị đĩa đệm cổ
- Thoát vị đĩa đệm cổ ngực
- Thoát vị đĩa đệm ngực
-Thoát vị đĩa đệm lưng ngực
- Thoát vị đĩa đệm thắt lưng
Dựa vào sự chèn ép ở thần kinh và tủy sống, bệnh được chia thành:
- Thoát vị đĩa đệm thể trung tâm: Nhân nhầy thoát ra và chèn ép trực tiếp lên tủy sống. Thể này không gây tình trạng tê bì chân tay, nhưng là tình trạng nguy hiểm nhất vì khi nhân nhầy chèn ép càng nhiều, người bệnh sẽ mất hoàn toàn chức năng vận động và kiểm soát hệ bài tiết.
- Thoát vị đĩa đệm cạnh trung tâm: Nhân nhầy gây chèn ép lên cả tủy sống và rễ thần kinh.
- Thoát vị đĩa đệm chèn ép rễ thần kinh phải hoặc trái.
Dựa theo vị trí, bệnh được chia thành:
- Thoát vị đĩa đệm ra sau: Loại này khá phổ biến, người bệnh thường gặp các triệu chứng như đau mỏi, nhức nhối, đau lan và tê bì...
- Thoát vị đĩa đệm ra trước.
- Thoát vị đĩa đệm vào thân sốt sống: Còn gọi là thoát vị đĩa đệm nội xốp.
Nguyên nhân dẫn đến thoát vị đĩa đệm
Tiến sĩ Tăng Hà Nam Anh cho biết, có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến thoát vị đĩa đệm như chấn thương cột sống sau tai nạn giao thông; tai nạn lao động do thường xuyên mang vác vật nặng trên cổ, lưng; tư thế khuân vác sai cách làm chệch đĩa đệm, vì nhiều người có thói quen đứng rồi cúi xuống để nhấc vặng nặng thay vì ngồi xuống bê vật rồi từ từ đứng lên, điều đó dễ gây chấn thương cột sống lưng và ảnh hưởng đến đĩa đệm.
Sai tư thế trong khuân vác đồ vật là một trong những nguyên nhân của thoát vị đĩa đệm. Ảnh: Shutterstock.
Nguyên nhân thường gặp khác là thoát vị đĩa đệm do thoái hóa cột sống khi lớn tuổi. Khi các lớp nhân nhầy và vòng xơ (tương tự như sụn khớp) bị bào mòn, xương dưới sụn (các đốt sống) bị biến đổi cấu trúc, xuất hiện các hốc xương và thậm chí là mọc gai xương. Với tác động và sức ép của cơ thể, vòng xơ của đĩa đệm sẽ rách và lớp nhân bên trong thoát ra ngoài, gây chèn ép lên các dây thần kinh và tủy sống. Một số nguyên nhân khác có thể kể đến là yếu tố di truyền hoặc mắc các bệnh lý bẩm sinh ở vùng cột sống như thoái hóa cột sống, gù vẹo...
Triệu chứng thường gặp
Có nhiều yếu tố nguy cơ dẫn đến bệnh lý thoát vị đĩa đệm bao gồm trọng lượng cơ thể (khi cân nặng cơ thể càng lớn, gánh nặng cho những đĩa đệm cột sống sẽ càng cao, đặc biệt là ở khu vực thắt lưng) và tác động bởi nghề nghiệp (người lao động chân tay, thường xuyên khuân vác nặng, sai tư thế sẽ có nguy cơ cao mắc bệnh).
Tùy vào vị trí thoát vị đĩa đệm ở cột sống cổ hoặc thắt lưng mà người bệnh có triệu chứng khác nhau, trong đó đau và tê bì tay chân là hai triệu chứng điển hình nhất.
Người bệnh thoát vị đĩa đệm cột sống cổ thường gặp những cơn đau xuất hiện ở vùng cổ và vai gáy, chạy dọc xuống một hoặc cả hai cánh tay, ngón tay và bàn tay. Còn ở thoát vị đĩa đệm cột sống lưng, người bệnh sẽ đau dữ dội ở vùng thắt lưng, cơn đau sẽ lan dần xuống hông và đùi, lan xuống cẳng chân, bàn chân và các ngón chân. Đi kèm đó, người bệnh sẽ gặp tình trạng tê bì tay chân, lúc đầu chỉ có cảm giác như châm chích, kiến bò nhưng lâu dần các triệu chứng trở nặng khiến người bệnh khó đi lại và cầm nắm.
Biến chứng nguy hiểm của thoát vị đĩa đệm
Khi các rễ thần kinh nối liền với các cơ quan khác bị tổn thương do đĩa đệm chèn ép, người bệnh có thể cảm thấy đau nhức, lâu ngày gây khó cử động cổ, tay, chân, thậm chí có thể dẫn đến tàn phế.
Trường hợp khối thoát vị đĩa đệm chèn dây thần kinh cánh tay, người bệnh không thể nhấc nổi cánh tay, khó gập duỗi, có thể tê bì hoặc mất cảm giác, ảnh hưởng nghiêm trọng đến các hoạt động lao động và sinh hoạt hàng ngày. Khi thoát vị đĩa đệm chèn ép tủy cổ có thể gây tê liệt và tàn phế. Hoặc khi các dây thần kinh vùng thắt lưng bị chèn ép sẽ dẫn đến đại, tiểu tiện không tự chủ, các chi teo dần, mất khả năng đi lại.
Người bệnh gặp các triệu chứng đầu tiên là đau vùng cổ và vai gáy. Ảnh: Shutterstock.
Cách chẩn đoán và phương pháp điều trị thoát vị đĩa đệm
Tiến sĩ, bác sĩ Tăng Hà Nam Anh, Giám đốc Trung tâm Chấn thương Chỉnh hình, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM cho biết, để xác định nguyên nhân và vị trí tổn thương, người bệnh sẽ được thăm khám lâm sàng. Tùy theo tình trạng, người bệnh được chỉ định tham gia một số xét nghiệm cận lâm sàng như chụp cộng hưởng từ, CT scan, X-quang cột sống... để đánh giá chính xác bệnh lý.
Có hai phương pháp chủ yếu điều trị bệnh lý thoát vị đĩa đệm là bảo tồn và phẫu thuật. Tùy theo tình trạng bệnh lý, cũng như mức độ ảnh hưởng đến các hoạt động lao động, sinh hoạt và mong muốn của người bệnh mà bác sĩ sẽ tư vấn phương pháp điều trị phù hợp.
Trường hợp thoát vị đĩa đệm chưa gây chèn ép rễ thần kinh, người bệnh chỉ cần dùng thuốc và tập vật lý trị liệu. Trường hợp đã điều trị nội khoa tích cực mà bệnh lý không thuyên giảm hoặc có dấu hiệu tiến triển nặng, người bệnh sẽ được chỉ định phẫu thuật.
- Dùng thuốc: Một số loại thuốc dùng trong cải thiện triệu chứng thoát vị đĩa đệm là thuốc giảm đau acetaminophen, thuốc chống viêm non steroid hoặc corticosteroid, giãn cơ, chống đau thần kinh... Cần lưu ý rằng những loại thuốc này nếu lạm dụng có thể dẫn đến tác dụng phụ không mong muốn là chóng mặt, buồn nôn, dị ứng, nguy hiểm hơn có thể gây viêm loét dạ dày, suy giảm chức năng gan thận, loãng xương... do đó người bệnh cần có sự chỉ định của bác sĩ.
- Vật lý trị liệu: Song song quá trình dùng thuốc, người bệnh có thể kết hợp cùng tập vật lý trị liệu để giảm đau, cũng như hạn chế sự chèn ép các dây thần kinh do sai tư thế trong lao động, sinh hoạt dưới sự trợ giúp của các chuyên viên và kỹ thuật viên có kinh nghiệm. Khuyến cáo người bệnh không tự lý tập luyện để tránh việc tập luyện sai cách, khiến những tổn thương cột sống trở nên trầm trọng hơn.
Đơn vị Vật lý trị liệu và Phục hồi chức năng, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh trang bị đầy đủ hệ thống máy móc hiện đại, tối tân nhất thế giới, người bệnh được trực tiếp hướng dẫn bởi các chuyên gia giỏi chuyên môn giàu kinh nghiệm, góp phần nâng cao tối đa hiệu quả điều trị giảm đau, không xâm lấn, tránh nguy cơ phẫu thuật sớm.
Hệ thống máy móc hiện đại tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh hỗ trợ việc tập vật lý trị liệu hiệu quả. Ảnh: Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh.
- Phẫu thuật: Hiện nay các phương pháp phẫu thuật thoát vị đĩa đệm gồm mổ hở, mổ nội soi, tiêu hủy nhân nhầy bằng men chymopapain... Tuy nhiên, hạn chế của những phương pháp này vẫn còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ biến chứng nguy hiểm, người bệnh có thể bị nhiễm trùng, dị ứng với men tiêu nhân nhầy, liệt dây thần kinh, hoặc nguy hiểm nhất có thể dẫn đến tử vong.
Chăm sóc người bệnh thoát vị đĩa đệm
Bên cạnh việc hỗ trợ người bệnh thoát vị đĩa đệm thực hiện các bài tập vật lý trị liệu, người nhà cần lưu ý một số điểm trong chăm sóc người bệnh, gồm: không để người bệnh nằm võng vì có thể ảnh hưởng trực tiếp đến vùng cột sống và đĩa đệm bị tổn thương, làm tình trạng rách bao xơ đĩa đệm trở nặng. Thay vì đó, có thể sử dụng những loại ghế có tựa lưng giúp nâng đỡ cột sống lưng người bệnh.
Cần chú ý hỗ trợ người bệnh trong việc xoay người hoặc vặn mình, tránh ảnh hưởng đến đĩa đệm. Người bệnh cần đi lại nhẹ nhàng sau phẫu thuật để nhanh chóng hồi phục. Thường xuyên trò chuyện để giúp người bệnh thoải mái, giảm áp lực căng thẳng, giúp quá trình hồi phục diễn ra nhanh hơn.
Việc trang bị kiến thức về thoát vị đĩa đệm giúp bệnh nhân và người thân có phương án xử trí đúng đắn. Khuyến cáo bệnh nhân nên đến ngay cơ sở y tế khi có các triệu chứng bất thường để được các chuyên gia hàng đầu tư vấn phương án điều trị tốt nhất.
Thoát vị đĩa đệm hoàn toàn có thể phòng ngừa nhờ các biện pháp như tập luyện thể dục thể thao điều độ, tăng cường sự dẻo dai cho xương khớp; duy trì chỉ số cân nặng cơ thể ở mức hợp lý; không mang, khuân vác đồ vật quá nặng. Bạn cần có chế độ ăn uống khoa học, bổ sung canxi, vitamin D cùng các chất dinh dưỡng giúp nuôi khớp khỏe mạnh. Không hút thuốc và sử dụng các chất kích thích, hạn chế rượu bia. Kiểm tra sức khỏe định kỳ 6 tháng một lần, hoặc đến ngay cơ sở y tế khi có các triệu chứng bất thường như đau, tê vùng mông, đùi, chân, đi tiểu khó hoặc tay chân đột ngột yếu đi...
Người bệnh nên đến ngay cơ sở y tế để được tư vấn chính xác khi có các triệu chứng bất thường. Ảnh: Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh.
Trung tâm Chấn thương Chỉnh hình, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh quy tụ đội ngũ bác sĩ, phẫu thuật viên là những chuyên gia đầu ngành, luôn cập nhật và ứng dụng những phương pháp điều trị mới và hiệu quả nhất. Bệnh viện được trang bị hệ thống máy móc, thiết bị tối tân hỗ trợ phẫu thuật viên như kính vi phẫu thần kinh, khoa mài cao tốc, dao cắt siêu âm, theo dõi điện sinh lý thần kinh cơ trong phẫu thuật, Robot C-arm định vị... Hệ thống phòng mổ đạt chuẩn quốc tế, giảm thiểu tối đa các nguy cơ tai biến trong phẫu thuật về mức gần bằng không, tương đương các bệnh viện hàng đầu thế giới.
Thảo Trang
