Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị dự một hội nghị liên quan tại Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN, sự kiện có sự tham gia của lãnh đạo Trung Quốc và Mỹ. Ảnh: Reuters
Tại một sự kiện liên quan đến Hội ngghị ngoại trưởng ASEAN, khi một phóng viên hỏi liệu Trung Quốc có dừng việc cải tạo ở Biển Đông hay không, ông trả lời: "Trung Quốc đã dừng rồi. Hãy cứ đưa máy bay đến mà xem".
Elliot Brennan, nhà phân tích an ninh châu Á – Thái Bình Dương, viết trên Interpreter rằng tuyên bố của ông Vương là một động thái bất ngờ, là một chiêu "ngáng đường" ASEAN đưa ra tuyên bố chung.
Nếu ASEAN có thể đạt được sự đồng thuận tại cuộc họp này về vấn đề Biển Đông, thì tiếng nói của khối sẽ có trọng lượng hơn tại Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á vào tháng 11. Nhưng khi Bắc Kinh đưa ra luận điểm có vẻ mang tính hòa giải như vậy, khối sẽ khó bày tỏ lập trường kiên quyết với Trung Quốc. Brennan cho rằng Trung Quốc lại một lần nữa "láu cá" hơn ASEAN.
Đồng thời, Trung Quốc có thể đang thể hiện nước này là bên giữ lời khi thực hiện tuyên bố hồi tháng 6 rằng sẽ sớm hoàn thành việc cải tạo, nhằm bảo vệ hình ảnh ở một diễn đàn đa phương. Tuy nhiên, nhiều quan chức, đặc biệt là phía Mỹ vẫn nghi ngờ về tuyên bố này. Họ cho rằng, ngay cả khi Bắc Kinh nói rằng đã dừng, thì cũng rất khó để xác định xem việc này là vĩnh viễn hay tạm thời.
Một luồng ý kiến nữa cho rằng Trung Quốc nói ngừng cải tạo chẳng qua bởi nước này đã làm xong đảo mới. Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Philippines Charles Jose bình luận rằng việc cải tạo được chấm dứt bởi vì nó đã được "hoàn thành", chứ không phải vì Trung Quốc từ bỏ dự án. "Trung Quốc tuyên bố họ đang chuyển sang giai đoạn 2, đó là xây dựng cơ sở trên các thực thể đã cải tạo. Philippines coi những hoạt động này là gây bất ổn", ông Jose nói.
Theo WSJ, ông Vương dường như đang cố trấn an các nước láng giềng, và xoa dịu căng thẳng với các bên tranh chấp và bên liên quan. Chuyến thăm Mỹ của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vào tháng sau có thể là một yếu tố khiến Trung Quốc cố gắng hạ nhiệt căng thẳng trong khu vực.
Quan hệ Mỹ - Trung có chiều hướng xấu đi bởi những xung đột giữa hai nước quanh vấn đề Biển Đông. Ngoại trưởng Mỹ John Kerry đã gặp ông Vương Nghị bên lề hội nghị và kêu gọi Bắc Kinh đóng băng các hoạt động cải tạo, đồng thời bày tỏ lo ngại về việc Trung Quốc quân sự hóa các thực thể đang chiếm đóng ở quần đảo Trường Sa. Với tuyên bố ngừng cải tạo, Trung Quốc có thể đang cố tạo ra động lực tích cực để cải thiện mối quan hệ hai bên, nhằm dọn đường cho chuyến thăm của ông Tập.
Tuy nhiên, theo The American Interest, tuyên bố của ông Vương không mang lại hy vọng hạ nhiệt căng thẳng ở Biển Đông. Trung Quốc có lợi thế lớn với các đảo nhận tạo và đường băng có thể nhằm phục vụ mục đích quân sự trên chúng. Giới chuyên gia đánh giá Trung Quốc sớm muộn cũng sẽ lập Vùng nhận dạng phòng không (ADIZ) trên Biển Đông và tiếp tục hiện thực hóa tham vọng thống trị vùng biển chiến lược này.
Khoảng cách giữa lời nói và việc làm
Một điểm gây ngac nhiên nữa là ngoại trưởng Trung Quốc kêu gọi các nước trong khu vực nhanh chóng đàm phán về bộ quy tắc ứng xử (COC) tại Biển Đông. Giới quan sát cho rằng Bắc Kinh muốn qua đề nghị này thể hiện mình không phải là trở ngại, mà đang tuân thủ luật chơi và thúc giục các nước khác cũng tuân thủ như vậy.
Tuy nhiên, các quan chức ASEAN cảnh báo rằng có khoảng cách giữa lời nói và hành động. Trung Quốc gần đây cam kết bắt đầu đàm phán thực chất về COC, nhưng có khoảng cách giữa cam kết và tình hình trên thực địa, Tổng thư ký ASEAN Lê Lương Minh nói.
Tháng trước, khi phát biểu trước tòa trọng tài quốc tế ở Hà Lan, Ngoại trưởng Philippines Albert del Rosario nói rằng Bắc Kinh trong nhiều năm qua đã tìm cách cản trở việc thiết lập COC. "Thái độ không thỏa hiệp của Trung Quốc trong 13 năm đàm phán đa phương khiến COC trở thành mục tiêu gần như không thể với tới", ông nói.
Donald Emmerson, một chuyên gia về Đông Nam Á tại Đại học Stanford, bày tỏ nghi ngờ về việc Trung Quốc thực sự muốn thúc đẩy đạt được COC. "Các lãnh đạo Trung Quốc sẽ không ký, hoặc nếu ký, họ cũng sẽ không tuân thủ COC, vì bộ quy tắc này sẽ kiềm chế họ, không để họ muốn làm gì thì làm", ông viết.
Phương Vũ