Điện Kremlin ngày 16/8 ra tuyên bố cho hay Tổng thống Nga Vladimir Putin đã nói với người đồng cấp Belarus Alexander Lukashenko rằng Nga sẵn sàng thực hiện hiệp ước quốc phòng tập thể nếu cần thiết để trợ giúp Belarus "giải quyết các vấn đề" nảy sinh từ cuộc bầu cử tổng thống ở nước này cách đây một tuần.
Nga cho rằng "sức ép từ bên ngoài" đang gây ra tình trạng bất ổn với các cuộc biểu tình chống Lukashenko, nhưng không nêu rõ những sức ép đó đến từ đâu. Nếu thực thi hiệp ước quốc phòng tập thể, Nga có thể triển khai lực lượng vũ trang tới Belarus để đảm bảo an ninh cho nước này.
Tổng thống Lukashenko phải đối mặt với tình hình xấu đi nhanh chóng trong nhiều ngày qua, trong bối cảnh hàng nghìn người đổ xuống đường biểu tình đòi Tổng thống Lukashenko từ chức với cáo buộc ông gian lận trong cuộc tổng tuyển cử vừa diễn ra. Công nhân nhiều nhà máy lớn đình công, một số thành viên lực lượng an ninh rời khỏi hàng ngũ để phản đối Tổng thống.
Tổng thống Lukashenko chấp nhận sự hỗ trợ an ninh từ Nga sau khi cáo buộc các nước Ba Lan, Anh và Czech chi phối phong trào biểu tình tại Belarus. Frederick W. Kagan, chuyên gia tại Viện Doanh nghiệp Mỹ ở Washington, cho rằng nếu Nga triển khai quân đội để đồn trú lâu dài và giành quyền kiểm soát thực tế tại Belarus, nước này có thể "kề con dao" vào cổ NATO, đe dọa "cắt đôi" khối này và đe dọa nghiêm trọng tới uy tín của liên minh quân sự hàng đầu thế giới.
Hiện chưa rõ Nga sẽ hỗ trợ an ninh cho Belarus dưới hình thức nào. Bộ Quốc phòng Nga có thể triển khai lực lượng quân đội chính quy tới nước này để vãn hồi trật tự. Tuy nhiên, các đơn vị bí mật cũng có thể được bố trí ở Belarus, tương tự những gì đã xảy ra ở bán đảo Crimea năm 2014.
Cảnh sát Belarus lôi một người biểu tình khỏi khu vực đụng độ tại thủ đô Minsk, ngày 9/8. Ảnh: Reuters.
Đề nghị Nga hỗ trợ an ninh của Lukashenko đánh dấu bước ngoặt lớn trong quan hệ giữa hai nước. Putin trong nhiều năm hối thúc Belarus hợp nhất về chính trị và quân sự với Nga theo hiệp ước "Nhà nước Liên minh". Tuy nhiên, Lukashenko phản đối các yêu cầu của Putin, trong đó có đề nghị đặt căn cứ quân sự Nga tại Belarus.
Thậm chí Lukashenko cho rằng chính Putin đứng sau tình trạng bất ổn tại Belarus sau cuộc bầu cử và tìm cách tách khỏi ảnh hưởng của Moskva. Tuy nhiên, bất ổn do các cuộc biểu tình tại Belarus tồi tệ đến mức Lukashenko lo rằng lực lượng an ninh của ông khó kiểm soát được tình hình và phải trông cậy vào Nga.
Với đề xuất này, Putin dường như có cơ hội tốt hơn bao giờ hết để xây dựng liên minh và đặt căn cứ quân sự tại Belarus một cách hợp pháp.
Belarus chiếm vị trí chiến lược quan trọng, ngăn cách vùng lãnh thổ chính của Nga với Ba Lan và Litva, án ngữ hướng tiếp cận phía bắc với thủ đô Kiev của Ukraine.
Belarus còn là nơi nằm gần nhất với Kaliningrad, vùng lãnh thổ hải ngoại của Nga, và là một đầu của "Hành lang Suwalki", được coi là yết hầu quan trọng của NATO.
Hành lang Suwalki là đoạn biên giới dài khoảng 65 km giữa Ba Lan và Litva, hai thành viên của NATO, trong đó đầu phía tây của hành lang là Kaliningrad, còn đầu phía đông là Belarus. Nếu triển khai lực lượng quân sự tới Belarus, Nga có thể dễ dàng bóp nghẹt yết hầu này từ cả hai hướng.
NATO thường phải vận chuyển khí tài và lực lượng mặt đất qua khu vực này từ Ba Lan tới các quốc gia thành viên ở vùng Baltic, gồm Litva, Latvia và Estonia. Giới chuyên gia nhận định Hành lang Suwalki là điểm nghẽn dễ bị tấn công nhất của NATO ở khu vực sườn phía đông của tổ chức, nơi chỉ có hai tuyến đường bộ và một tuyến đường sắt đi qua.
Khi xung đột xảy ra, quân đội Nga đóng tại Kaliningrad và Belarus có thể kiểm soát Hành lang Suwalki, cắt rời ba nước vùng Baltic với các thành viên còn lại của NATO. Quân đội Nga không nhất thiết phải điều lực lượng chiếm giữ Hành lang Suwalki, mà chỉ cần triển khai hỏa lực ngăn NATO điều quân tăng viện cho các quốc gia Baltic qua ngả đường này.
Vị trí hành lang Suwalki. Đồ họa: ESRI.
Nếu Putin được Lukashenko chấp thuận cho đặt căn cứ quân sự của Nga tại Belarus, Kaliningrad có thể từ vùng lãnh thổ hải ngoại dễ bị tổn thương trở thành "con dao kề cổ họng" NATO.
Putin chưa điều lực lượng chính quy tới Belarus và thậm chí có thể không làm điều này, bất chấp kết quả của khủng hoảng ở quốc gia láng giềng. Tuy nhiên, nếu Nga quyết điều quân tới Belarus, NATO không có bất cứ giải pháp nào để ngăn cản.
Kagan cho rằng Mỹ và các đối tác NATO "nên chuẩn bị ngay lập tức" để ngăn chặn kịch bản này, có thể bằng cách đe dọa áp đặt thêm các lệnh trừng phạt kinh tế nếu Nga đưa quân vào Belarus cùng biện pháp bổ sung nếu Moskva thiết lập căn cứ quân sự tại đây.
Kagan cho rằng kinh tế Nga đang hứng chịu thiệt hại do các lệnh trừng phạt kéo dài và đại dịch Covid-19, nên sẽ rất dễ tổn thương trước các lệnh trừng phạt mới. "Nguy cơ áp lực kinh tế tăng thêm có thể đủ để ngăn Putin đi quá xa và quá nhanh ở Belarus", Kagan viết.
Nguyễn Tiến (Theo Hill)