"Tình hình chiến sự vào thời điểm đó khiến chúng tôi tin tưởng và cảm thấy cần phải chuẩn bị khẩn trương, làm mọi cách để kịch bản này không diễn ra", một quan chức cấp cao trong chính phủ Mỹ tiết lộ với Jim Sciutto, phóng viên trưởng về an ninh quốc gia từ kênh CNN, đề cập đến nỗi lo của Washington trước kịch bản chiến tranh hạt nhân nổ ra tại Ukraine vào cuối năm 2022.
Sciutto dẫn các nguồn thạo tin giấu tên tiết lộ chính phủ Mỹ trong giai đoạn này từng đánh giá Moskva có khả năng đưa vũ khí hạt nhân chiến thuật tham chiến, giữa bối cảnh quân đội Nga có phần thất thế. Moskva lúc bấy giờ không thể kiểm soát Kiev thần tốc như kỳ vọng, lại phải rút quân khỏi miền bắc Ukraine và bị đẩy lùi liên tiếp ở Kharkov rồi sau đó là Kherson.
Vũ khí hạt nhân chiến thuật là loại đầu đạn hạt nhân cỡ nhỏ, được sử dụng để đạt lợi ích chiến thuật cụ thể trên chiến trường, thay vì tàn phá trên diện rộng như đầu đạn hạt nhân chiến lược lắp cho tên lửa đạn đạo xuyên lục địa (ICBM) hay bom cỡ lớn. Vũ khí hạt nhân chiến thuật có thể được gắn trên tên lửa hành trình, tên lửa chống hạm, ngư lôi, phóng từ máy bay hoặc bắn từ pháo.
Washington khi đó lo ngại Moskva sẽ đánh giá quân đội Nga chịu thương vong quá lớn tương đương với "mối đe dọa trực diện cho lãnh thổ và quốc gia Nga", tạo ra cơ sở phù hợp cho phương án sử dụng vũ khí hạt nhân.
Những phát ngôn từ giới chức Nga cùng giai đoạn về vũ khí hạt nhân càng khiến Mỹ lo lắng. Tổng thống Vladimir Putin tuyên bố với người dân trong nước rằng Kherson là một phần lãnh thổ Nga, do vậy thất bại tại Kherson có thể bị xem là mối đe dọa toàn vẹn lãnh thổ và tồn vong quốc gia.
Xe phóng của tổ hợp Iskander với tên lửa có thể mang đầu đạn hạt nhân của Nga. Ảnh: BQP Nga
Theo tiết lộ từ một quan chức cấp cao khác trong chính quyền Tổng thống Joe Biden, các cơ quan tình báo và quốc phòng Mỹ "không đơn thuần phỏng đoán, mà thật sự đã thu thập được thông tin" khiến họ lo ngại về viễn cảnh Nga sử dụng vũ khí hạt nhân.
"Chúng tôi đã phải lên kế hoạch để đảm bảo chuẩn bị tốt nhất cho kịch bản không tưởng", quan chức này kể lại.
Trong giai đoạn từ cuối mùa hè đến mùa thu năm 2022, Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ đã tổ chức một loạt cuộc họp để lập phương án ứng phó. Chúng gồm các kịch bản như Washington phát hiện bằng chứng xác thực rõ rệt Moskva chuẩn bị ra tay, kịch bản Washington ứng phó như thế nào khi Moskva dùng vũ khí hạt nhân, cùng những phương án phủ đầu hoặc răn đe để ngăn cản Nga.
"Ít ai nghĩ rằng sẽ có ngày chúng tôi phải nghiêm túc chuẩn bị cho kịch bản này. Đây là nguy cơ mà mới vài năm trước, mọi người còn tin rằng nó thuộc về kỷ nguyên xưa cũ mà chúng ta có thể an tâm lãng quên", quan chức Mỹ bình luận.
Tuy nhiên, trải qua nhiều tháng tiếp theo, tình báo Mỹ vẫn không phát hiện bằng chứng cho thấy Nga đang chuẩn bị huy động lực lượng hạt nhân.
Washington không nguôi lo ngại và nhiều lần gửi thông điệp đến Moskva qua các kênh cấp cao, trong đó có liên lạc giữa Ngoại trưởng hai nước Antony Blinken và Sergey Lavrov, giữa chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng Quân đội Mỹ khi đó là Mark Milley và người đồng cấp Nga Valery Gerasimov.
Tổng thống Biden còn cử Giám đốc Cơ quan Tình báo Trung ương (CIA) Bill Burns đến Thổ Nhĩ Kỳ gặp lãnh đạo tình báo đối ngoại Nga Sergey Naryshkin để bày tỏ lo ngại.
Oanh tạc cơ Tu-95MS Nga phóng tên lửa hành trình hồi năm 2017. Ảnh: BQP Nga
Rủi ro xung đột hạt nhân hạ nhiệt trong năm 2023, khi chiến sự Ukraine bước vào tình thế "đóng băng" và các bên không tạo được thay đổi lớn trên chiến trường.
"Chúng tôi đã giảm lo ngại, nhưng vẫn không mất cảnh giác. Chúng tôi sẽ tiếp tục kiện toàn kế hoạch ứng phó. Không thể loại bỏ hoàn toàn viễn cảnh rủi ro gia tăng trở lại trong những tháng tới", quan chức Mỹ tiết lộ.
Khảo sát của hãng truyền thông RTVI và Cơ quan Thăm dò Dư luận Nga vào tháng 6/2023 cho thấy 74% người Nga tin rằng dùng vũ khí hạt nhân là "không thể chấp nhận" bất kể tình hình chiến trường Ukraine ra sao.
Tổng thống Nga Putin đồng ý triển khai vũ khí hạt nhân chiến thuật tại Belarus vào năm 2023, sau khi thống nhất kế hoạch với người đồng cấp nước láng giềng Alexander Lukashenko.
Trong Thông điệp Liên bang ngày 29/2, Tổng thống Putin cáo buộc phương Tây đang tìm cách làm suy yếu Nga và điều này sẽ dẫn đến "hậu quả thảm khốc", trong đó có "xung đột sử dụng vũ khí hạt nhân hủy diệt nền văn minh".
Thanh Danh (Theo CNN)