Mỹ và Uzbekistan đạt thỏa thuận chuyển giao 450 công dân Afghanistan, bao gồm các cựu phi công không quân Afghanistan và người thân, đến căn cứ ở Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE). Nhóm đầu tiên đã được đưa đi hôm 12/9, trong khi hai nhóm tiếp theo có thể được sơ tán trong vài ngày tới.
"Tôi rất mừng khi họ được giải cứu, nhưng đây không phải quy trình suôn sẻ. Phi công là những người thiện chiến và quan trọng nhất của quân đội Afghanistan, điều quan trọng là làm mọi thứ để bảo vệ họ", nghị sĩ bang Texas August Pfluger, cựu phi công tiêm kích F-22 Mỹ, cho biết.
Trại tị nạn của quân nhân Afghanistan tại Uzbekistan trong ảnh vệ tinh hôm 29/8. Ảnh: Maxar.
Nhiều cựu binh và nghị sĩ Mỹ, trong đó có những người huấn luyện và chiến đấu cùng quân nhân Afghanistan, đã phối hợp với Bộ Ngoại giao nước này để sắp xếp các chuyến sơ tán phi công, kỹ thuật viên Afghanistan và người thân của họ đến UAE, trước khi giúp họ nhập cảnh vào Mỹ.
Các phi công quân sự Afghanistan đã trở thành mục tiêu ám sát hàng đầu của Taliban từ trước khi nhóm này giành quyền kiểm soát toàn bộ Afghanistan. Nhiều người bị sát hại khi rời căn cứ hay nhà riêng.
Trong những giờ cuối cùng trước khi Taliban tiến vào thủ đô Kabul, hàng loạt phi công Afghanistan đã chạy trốn sang Uzbekistan trên 46 máy bay các loại, chiếm hơn 1/4 lực lượng 160 phi cơ còn khả năng vận hành của không quân nước này. Phần lớn xuất phát từ Kabul, một số bay từ căn cứ ở thành phố miền bắc Mazar-i-Sharif trong lúc những tay súng Taliban tiến vào sân bay sau khi đè bẹp lực lượng phòng thủ bên ngoài.
Những người này đều được đưa đến trại tị nạn ở thành phố Termez của Uzbekistan. Một phi công giấu tên cho biết tất cả đều cảm thấy như tù nhân vì bị hạn chế di chuyển, phải phơi nắng nhiều giờ mỗi ngày, không có đủ thức ăn và thuốc men, đồng thời phải giấu kỹ những thiết bị liên lạc như điện thoại di động. Một số người đã sụt cân đáng kể.
Ảnh vệ tinh cuối tháng 8 cho thấy những bức tường cao bao kín doanh trại, nơi các quân nhân Afghanistan tị nạn sống trong những khu nhà từng dùng để điều trị bệnh nhân Covid-19. Ảnh chụp bên trong cho thấy những căn phòng gần như trống hoác, chỉ được lắp giường tầng, do phần lớn lính Afghanistan đến đây không mang theo hành lý hay tư trang.
Nhiều quan chức và cựu quan chức Mỹ đã phê phán chính phủ vì không sơ tán nhân lực và khí tài Afghanistan ở Uzbekistan, cảnh báo rằng Taliban có thể gây áp lực để buộc giới chức Uzbekistan trao trả phi công lưu vong và máy bay trên lãnh thổ nước này.
Vũ Anh (Theo New York Times)