Ngay từ những tháng đầu năm, chiến dịch quân sự của Nga ở Ukraine và loạt lệnh trừng phạt chưa từng có từ phương Tây với Moskva đã tạo ra áp lực mới đối với nguồn cung dầu khí vốn đã căng thẳng vì quá trình phục hồi kinh tế hậu đại dịch.
Các công ty năng lượng hàng đầu thế giới đã nhanh chóng rút khỏi Nga, từ bỏ số tài sản trị giá hàng chục tỷ USD mà họ đã đầu tư ở quốc gia này. Nga đáp trả lệnh trừng phạt từ phương Tây bằng cách giảm dần nguồn cung khí đốt, dầu mỏ tới "các quốc gia không thân thiện", đồng thời yêu cầu thanh toán các hợp đồng năng lượng bằng đồng ruble.
Nhằm cắt giảm nguồn thu của Nga từ năng lượng cũng như giảm phụ thuộc vào Moskva, châu Âu đã hướng tới các nhà cung cấp khác, đồng thời áp trần giá dầu Nga và đang thảo luận về biện pháp tương tự với khí đốt. Tuy nhiên, điều đó cũng khiến các nước châu Âu phải chạy đua để đảm bảo có đủ nguồn cung năng lượng, giúp người dân có thể vượt qua mùa đông khắc nghiệt.
Trong thời kỳ cao điểm của cuộc khủng hoảng, giá khí đốt tự nhiên bị đẩy lên mức cao nhất trong nhiều năm, trong khi giá dầu cũng gần chạm ngưỡng 140 USD/ thùng, xấp xỉ mức kỷ lục mọi thời đại. Tình trạng này đẩy nhiều quốc gia vào vòng xoáy lạm phát hậu đại dịch và gây ra cuộc khủng hoảng chi phí sinh hoạt.
Tổng thống Nga Vladimir Putin ký tên trên một đường ống dẫn khí đốt tại Vladivostok, Nga vào năm 2011. Ảnh: AFP.
Trong nỗ lực quay lưng với năng lượng Nga, các nền kinh tế lớn trên thế giới chạy đua tìm nguồn cung năng lượng thay thế, sử dụng bất kỳ phương pháp nào mà họ có để đảm bảo đủ dầu và khí đốt cho sản xuất, sinh hoạt.
Các chính phủ đẩy nhanh triển khai năng lượng tái tạo như mặt trời và gió, nhưng cũng phải quay lại với than đá. Các mục tiêu về biến đổi khí hậu đã bị trì hoãn giữa khủng hoảng năng lượng.
Các nước đã chi hàng tỷ USD để hỗ trợ các công ty dịch vụ tiện ích. Đức hồi tháng 9 phải đồng ý quốc hữu hóa Uniper, tung ra gói giải cứu trị giá 29 tỷ euro (hơn 30 tỷ USD) để giải cứu nhà nhập khẩu khí đốt này trong bối cảnh khủng hoảng năng lượng leo thang. Thỏa thuận này đưa tổng gói ngân sách mà Đức bơm cho ba nhà nhập khẩu khí đốt lớn của nước này lên ít nhất 40 tỷ euro (hơn 42,5 tỷ USD).
Trong khi đó, Nam Phi đối mặt với những đợt cắt điện tồi tệ nhất trong lịch sử. Công ty điện lực nhà nước Eskom đầu tháng này cho biết họ phải chuyển sang kế hoạch cắt điện "Giai đoạn 6", mức cắt điện tồi tệ nhất và gây thêm căng thẳng cho các hộ gia đình, doanh nghiệp.
Chính sách cắt điện "Giai đoạn 6" đòi hỏi Nam Phi phải giảm tải 6.000 megawatt cho lưới điện quốc gia, đồng nghĩa hầu hết người dân Nam Phi phải chịu cảnh mất điện 6 giờ mỗi ngày. Biện pháp này lần đầu được triển khai vào tháng 12/2019 và một lần nữa vào đầu năm nay.
Chiến dịch quân sự của Nga ở Ukraine đã khiến các nước châu Âu phải đánh giá lại mối quan hệ của họ với Moskva, từ lâu được xem là nhà cung cấp khí đốt chính cho lục địa. Điều này đã dẫn tới những đổ vỡ trong các mối quan hệ cung cấp năng lượng vốn đã được xây dựng và duy trì suốt nhiều thập kỷ.
"Chúng tôi đang chứng kiến cái kết của mối quan hệ đối tác thành công trong suốt 50 năm giữa Nga và châu Âu. Điều đó dẫn tới điều chỉnh lại cung cầu, quá trình tốn nhiều thời gian. Chúng tôi sẽ phải gánh chịu hậu quả cho đến năm 2023 và lâu hơn thế", Michael Stoppard, cố vấn đặc biệt kiêm nhà phân tích khí đốt toàn cầu tại S&P Global Commodity Insights, cho hay.
Hệ quả của quá trình thoát phụ thuộc khí đốt Nga đang được thể hiện ở nhiều quốc gia châu Âu, khi người dân tìm những biện pháp sưởi ấm thay thế để vượt qua mùa đông. Tại Ba Lan, máy sưởi bơm nhiệt trở thành mặt hàng bán chạy. Các quy tắc hạn chế khói bụi đã được tạm đình chỉ và người dân hiện đốt bất kỳ vật liệu nào có thể, từ dầu than nâu đến củi, để sưởi ấm căn nhà của họ.
Ở Klodzko, thành phố 28.000 dân ở miền tây nam Ba Lan, người dân đang tích trữ rác để làm nhiên liệu đốt, theo thị trưởng Michal Piszko.
Cuộc khủng hoảng chưa dừng lại. Các ngành công nghiệp lớn ở châu Âu đang chuẩn bị ứng phó với tình trạng nguồn cung năng lượng bị thắt chặt trong năm 2023 và có thể là nhiều năm sau đó.
Các nước châu Âu cũng chấp nhận chuyển sang mua khí đốt hóa lỏng từ Mỹ, dù với chi phí cao hơn nhiều so với Nga, đồng thời tăng cường sử dụng các gói viện trợ và thuế để phát triển các nguồn năng lượng hạt nhân, năng lượng mặt trời, gió và hydro.
Các động thái của họ không chỉ nhằm đối phó với Nga, mà dường như còn ngăn kịch bản Trung Quốc thống trị lĩnh vực sản xuất pin mặt trời và khai thác nguyên liệu chính cho sản xuất pin.
Mức độ phụ thuộc năng lượng nhập khẩu của EU. Bấm vào hình để xem chi tiết.
"Đây sẽ được xem là năm quan trọng hoặc là năm khởi đầu cho hệ thống hoàn toàn mới", Francesco Starace, giám đốc điều hành của Enel, một trong những công ty năng lượng lớn nhất thế giới ở Italy, nói. "Năm 2022 và một phần của 2023 sẽ là thời điểm những điều quan trọng này xảy ra. Đó là năm phá bỏ thói quen cũ để chuyển sang những thay đổi rõ rệt".
Khi năm 2022 sắp khép lại, giá khí đốt tự nhiên đã giảm khi các hoạt động kinh tế giảm nhiệt. Song nhiều người dân trên thế giới vẫn gặp khó khăn và có thể phải tiếp tục đối mặt với tình trạng này trong thời gian dài vì nguồn cung năng lượng vẫn khan hiếm và có thể gây ra thêm nhiều cuộc khủng hoảng về giá.
"Tôi chỉ sưởi ấm căn phòng mà tôi đang ở và chỉ bật hệ thống sưởi trong một giờ. Sau đó, tôi tự sưởi ấm mình bằng áo len, mũ và áo khoác", Ruth Johanne, một người thất nghiệp ở Coventry, Anh không đủ khả năng chi trả hệ thống sưởi ấm cho cả căn nhà, chia sẻ.
Thanh Tâm (Theo Reuters)