Thập niên 1970 là giai đoạn khủng hoảng của Cục Tình báo Trung ương Mỹ (CIA), khi cơ quan này trong vòng 10 năm thay đến 6 giám đốc. CIA lúc đó hứng chịu chỉ trích nặng nề từ dư luận bởi các thất bại tình báo liên tiếp và nhiều bê bối bị báo chí phanh phui, trong đó có việc bị nghi tham gia vụ nghe lén tại khách sạn Watergate khiến tổng thống Richard Nixon phải từ chức, theo Drive.
Các ủy ban điều tra của quốc hội Mỹ do nghị sĩ Otis Pike và thượng nghị sĩ Frank Church đứng đầu được thành lập năm 1975 nhằm chấm dứt những hoạt động đáng ngờ của CIA trong thập niên 1970. Church nói CIA không chịu sự giám sát và chỉ báo cáo những điều vừa lòng tổng thống Mỹ.
Dù các cuộc điều tra không phát hiện bằng chứng có thể đình chỉ hoạt động của CIA, những phiên điều trần trước quốc hội khiến hình ảnh của cơ quan tình báo này xấu đi đáng kể trong mắt các nhân viên và công chúng. Người dân khi đó cho rằng CIA là nguyên nhân của gần như tất cả những vấn đề nước Mỹ gặp phải trong thập niên 1970.
Cho rằng giám đốc CIA William Colby tiết lộ quá nhiều với hai ủy ban điều tra, tổng thống Gerald Ford muốn tìm một lãnh đạo mới của cơ quan này. Ngày 30/1/1976, tổng thống Ford bổ nhiệm George H.W. Bush làm giám đốc CIA mới thay cho Colby.
George H.W. Bush tại trụ sở CIA thời kỳ giữ chức giám đốc cơ quan tình báo này. Ảnh: CIA. |
Khi mới nhậm chức, Bush coi vị trí giám đốc CIA là ngõ cụt trong sự nghiệp chính trị của mình, cho rằng cơ hội thành công trong việc khắc phục hàng loạt vấn đề mang tính hệ thống của cơ quan tình báo này là rất thấp. Tuy nhiên, nhờ vào khả năng lắng nghe, Bush dần hiểu được những vấn đề mà CIA gặp phải và thay đổi thái độ từ miễn cưỡng nhậm chức đến say mê công việc.
Bush nhanh chóng tự tìm hiểu về tất cả các hoạt động của CIA và những báo cáo tình báo quan trọng mà cơ quan này cung cấp cho các nhà hoạch định của chính phủ và quân đội Mỹ mỗi ngày. Nhiều người từng làm việc chung nói rằng Bush bị hấp dẫn bởi những bí mật, những sáng tạo, công nghệ và nhiều thứ khác khi làm việc tại CIA.
Bush trực tiếp biên tập các bản báo cáo quan trọng cho Hội đồng An ninh Quốc gia và thỉnh thoảng trực tiếp trình bày chúng để truyền đạt, phân tích và nhấn mạnh các điểm quan trọng. Bush đưa các nhân viên CIA đến gặp quan chức cao cấp tại Nhà Trắng và tổng thống Mỹ, giúp họ hiểu rằng công việc của họ ảnh hưởng đến chính sách của đất nước ở mức độ cao nhất và ngay lập tức.
Các sắc lệnh của tổng thống thiết lập cơ chế giám sát và hạn chế quyền do thám trong nước của CIA nhưng Bush chấp nhận và thực hiện chúng. Với kinh nghiệm và hiểu biết về cơ chế lưỡng viện quốc hội Mỹ trong thời gian làm nghị sĩ, Bush cải thiện mối quan hệ giữa CIA và nhánh lập pháp Mỹ.
Tổng thống Gerald Ford (thứ hai từ trái sang) và Giám đốc CIA George H.W. Bush (thứ ba từ phải sang) tại trụ sở CIA. Ảnh: CIA. |
Bush tìm cách thay đổi quan điểm của các nghị sĩ thông qua những cuộc tiếp xúc cá nhân, từ đó xây dựng nền tảng cho mối quan hệ chặt chẽ giữa CIA và quốc hội. Nhờ nỗ lực này, cơ chế tương tác và giám sát hoạt động tại CIA của quốc hội Mỹ được thay đổi.
Ủy ban Tình báo Thượng viện Mỹ được thành lập, 15 thượng nghị sĩ thành viên được thông báo về các hoạt động của CIA, giám sát ngân sách của cơ quan này và nắm rõ những thách thức cũng như mục tiêu của nó. Bush tham gia 51 phiên điều trần trước quốc hội chỉ trong một năm giữ chức giám đốc CIA, một kỷ lục hiện chưa ai vượt qua.
Nỗ lực của Bush sau khi nhậm chức giám đốc CIA được đánh giá là trường hợp điển hình về việc kiểm soát thiệt hại nghiêm trọng ở cấp độ điều hành, mở ra kỷ nguyên phối hợp cởi mở giữa hai cơ quan trong chính phủ Mỹ. Những giải pháp do Bush đề xuất làm giảm đáng kể thái độ thù địch từ phía quốc hội với CIA, giúp các nghị sĩ hiểu được lý do và tầm quan trọng của các hoạt động do cơ quan tình báo này triển khai.
Sau khi đắc cử tổng thống Mỹ, Jimmy Carter điều chuyển Bush khỏi vị trí giám đốc CIA vào ngày 20/1/1977, Henry Knoche giữ quyền giám đốc và trở thành giám đốc vào tháng 8/1977. Carter cho rằng việc tiếp tục để Bush ở lại CIA không đúng đắn về mặt chính trị và điều đó đã mở ra con đường tiến tới ghế tổng thống Mỹ cho cả Bush và con trai George W. Bush.
Khi rời CIA, Bush phát biểu: "Tôi mang theo nhiều kỷ niệm hạnh phúc. Những thành công của chúng tôi, khả năng cung cấp thông tin tình báo đối ngoại tốt nhất thế giới của chúng tôi phần nào gạt đi gánh nặng từ những vấn đề khó khăn chưa thể giải quyết. Trong những năm tới, tôi mong rằng có thể tìm cách để làm người dân Mỹ hiểu đầy đủ về sự vĩ đại của CIA".
Bush trở thành phó tổng thống của Ronald Reagan sau cuộc bầu cử năm 1980. Đến năm 1988, ông giành chiến thắng và trở thành Tổng thống thứ 41 của Mỹ.
Ông qua đời ở tuổi 94 hôm 30/11 tại nhà riêng ở thành phố Houston, bang Texas, sau thời gian chống chọi với bệnh Parkinson và chứng cường giáp tự miễn, một loại rối loạn miễn dịch dẫn đến tuyến giáp hoạt động quá mức. Tang lễ của ông được tổ chức tại Nhà thờ Quốc gia Mỹ theo nghi thức quốc tang vào ngày 5/12, trước khi di hài của ông được đưa về quê nhà Texas để mai táng.
Ngày 29/1/2016, cựu Tổng thống George H.W. Bush tới thăm trụ sở CIA nhân kỷ niệm 40 năm ngày nhậm chức giám đốc cơ quan tình báo này. Ảnh: CIA. |
Nguyễn Tiến