Trong quá trình đàm phán với các đối tác, VN đã phải chấp nhận nhượng bộ không ít để giữ được ngành hàng quan trọng này. Nếu trở thành thành viên WTO vào cuối năm nay, ngành xăng dầu VN chỉ còn hơn 2 năm nữa để nâng sức cạnh tranh và chủ động phát triển.
VN hiện có 9 đầu mối nhập khẩu xăng dầu, trong đó Tổng Công ty Xăng dầu VN (Petrolimex VN) làm nòng cốt, chiếm 60% khối lượng nhập khẩu mặt hàng này. Với 290 tổng đại lý và gần 9.000 đại lý, cửa hàng bán lẻ, hệ thống phân phối này được đánh giá là quá kềnh càng, phát triển mạnh về bề rộng nhưng thiếu chiều sâu.
Từ năm 2004, Thứ trưởng Thường trực Bộ Thương mại Phan Thế Ruệ đã bày tỏ quyết tâm cắt giảm hệ thống phân phối xăng dầu xuống còn một nửa. Theo ông Ruệ, chỉ cần khoảng 150 tổng đại lý và 5.000 đại lý, hệ thống này sẽ vận hành tốt và các cơ quan chức năng có điều kiện kiểm tra, giám sát hiệu quả hơn. Tuy nhiên, 2 năm qua, quyết tâm của Bộ Thương mại vẫn chỉ dừng lại ở… quyết tâm, còn trên thực tế, hệ thống vẫn có dấu hiệu nở phình.
Mỗi năm, VN nhập khẩu khoảng 14 triệu tấn xăng dầu. Chiếc bánh nhập khẩu này được chia cho 9 doanh nghiệp xăng dầu đầu mối. Mỗi doanh nghiệp đều xây dựng hệ thống phân phối kinh doanh thứ cấp riêng. Đó là nguyên nhân dẫn đến sự nở phình của mạng lưới phân phối, kinh doanh tổng thể. Một quan chức thuộc Petrolimex nói, muốn rút gọn hệ thống phân phối, phải giảm bớt số lượng các doanh nghiệp đầu mối.
Ở Trung Quốc, chỉ có 2 doanh nghiệp đầu mối nhập khẩu xăng dầu, Malaysia chỉ có 1, nhưng hệ thống của họ vẫn vận hành tốt. “Chỉ mạnh về lượng, nhưng yếu về chất, đó là điều nguy hiểm. Các doanh nghiệp đầu mối nội địa sẽ khó xoay trở khi hội nhập bởi sức cạnh tranh yếu, khả năng quản trị kém, nguồn lực tài chính có hạn. Nên thành lập tập đoàn xăng dầu, hoặc sáp nhập theo nhóm, để có những thương hiệu mạnh, khi mở cửa thị trường mới có thể đủ sức chống chọi”, quan chức này nói thêm.
Không dẹp được buôn lậu thì cầm chắc thua
Giá bán xăng và dầu trong nước luôn bị tác động trực tiếp bởi giá thế giới. Tuần qua, giá dầu thế giới dao động ở mức ngất ngưỡng 78,71 USD/thùng và báo động một đợt biến động giá mới đối với thị trường xăng dầu VN.
Ngành xăng dầu trong nước còn phải đối mặt với thực trạng nhức nhối nhiều năm qua chưa dẹp được, đó là buôn lậu xăng dầu qua biên giới. Nếu đã gia nhập WTO mà tình trạng buôn lậu vẫn diễn biến phức tạp như hiện nay, thì xăng dầu VN có giỏi xoay trở cách mấy cũng thua.
Tại hội nghị toàn ngành xăng dầu mới đây, Thứ trưởng Bộ Tài chính Trần Văn Tá cho biết, từ nay đến cuối năm, VN phải bù lỗ xăng dầu 8.000-9.000 tỷ đồng, tiền này được trích từ ngân sách. Ngoài những khoản cấp bù chính đáng, một phần khoản tiền này là “bù lỗ” cho buôn lậu. Đó là chưa nói đến chuyện Nhà nước ra sức chống buôn lậu, nhưng có doanh nghiệp (đầu mối) xăng dầu lại “tích cực" buôn lậu dưới hình thức tạm nhập, tái xuất.
Những nỗ lực hành chính của các cơ quan chức năng liên bộ và chính quyền các địa phương nhiều năm qua vẫn không đủ để dẹp được nạn buôn lậu xăng dầu. Theo ông Nguyễn Tiến Thỏa, Phó Cục trưởng Cục Quản lý giá - Bộ Tài chính, căn cơ của thực trạng nói trên chính là sự chênh lệch giá (giá bán xăng, dầu ở VN hiện thấp hơn bên Campuchia từ 3.000 đồng–5.000 đồng/lít). Để dẹp nạn buôn lậu, phải triệt tiêu mức chênh lệch này. Cũng theo ông Thỏa, muốn làm được điều đó, phải thả giá bán trong nước theo giá thị trường thế giới.
Tuy nhiên, việc thả nổi giá xăng có thể kéo theo sự bùng nổ giá của nhiều mặt hàng thiết yếu khác, làm tăng chỉ số giá tiêu dùng (CPI), gây tác động xấu đến mức tăng trưởng kinh tế.
Nếu không được cải thiện tình trạng “nội công, ngoại kích” nói trên trong 2 năm tới, khả năng cạnh tranh của ngành xăng dầu nội địa sẽ bị suy giảm khi thực hiện cam kết mở cửa thị trường.
(Theo Sài Gòn Giải Phóng)