Biên đội tàu hải quân Nga, gồm tàu hộ vệ Đô đốc Gorshkov, tàu ngầm Kazan, tàu dầu Pashin và tàu kéo Nikolai Chiker, ngày 12/6 cập cảng Cuba, bắt đầu chuyến thăm 5 ngày đến quốc đảo.
Moskva tuyên bố đây là hoạt động hợp tác quân sự theo thông lệ với Havana. Bộ Quốc phòng Cuba cho biết không tàu nào mang theo vũ khí hạt nhân và chuyến thăm không phải mối đe dọa với khu vực.
Tuy nhiên, động thái diễn ra trong bối cảnh căng thẳng giữa Nga và Mỹ đang leo thang, sau khi Washington cho phép Ukraine sử dụng vũ khí nước này cung cấp để tập kích lãnh thổ của Moskva, vốn được coi là "lằn ranh đỏ" với chính quyền Tổng thống Vladimir Putin.
Biên đội tàu Nga cập cảng Cuba hôm 12/6. Video: X/shadi_qh
Mỹ cho biết chuyến thăm Cuba của hải quân Nga không phải phản ứng trực tiếp với tình hình căng thẳng hiện nay. Washington đang quan sát chặt chẽ hoạt động của biên đội tàu và không cho rằng chúng sẽ gây ra mối đe dọa trong khu vực, theo giới chức nước này.
Dù vậy, giới quan sát phương Tây vẫn cho rằng đây là động thái biểu dương sức mạnh của Nga, đặc biệt là với sự xuất hiện của Kazan, mẫu tàu ngầm hạt nhân hiện đại nhất của Moskva. Giới chức Mỹ và NATO từng nhiều lần bày tỏ lo ngại về năng lực của Kazan và các tàu ngầm lớp Yasen cùng loại.
Nga bắt đầu đóng lớp tàu ngầm này vào thời kỳ Chiến tranh Lạnh, song chiếc đầu tiên chỉ được biên chế vào năm 2013, mang tên Severodvinsk.
Sau khi chiếc tàu ngầm này xuất hiện, chuẩn đô đốc Dave Johnson, giám đốc điều hành chương trình tàu ngầm của Bộ Tư lệnh Hệ thống Biển Hải quân Mỹ (NAVSEA), cảnh báo Washington sẽ phải đối mặt với "những đối thủ khó nhằn" trong thời gian tới, đặc biệt nhấn mạnh tới tàu Severodvinsk.
Các tàu ngầm lớp Yasen tiếp theo đã được cải tiến về thiết kế và gọi chung là lớp Yasen-M. Tàu ngầm Kazan là sản phẩm đầu tiên của lớp này, có kích thước nhỏ hơn đáng kể, hệ thống định vị thủy âm (sonar) mới và lò phản ứng hạt nhân chạy êm hơn.
Tàu ngầm lớp Yasen-M có chiều dài 130 mét, chiều rộng 13 mét, lượng giãn nước khi lặn khoảng 13.800 tấn. Nó có thể hoạt động ở độ sâu 520 m, tốc độ di chuyển dưới nước khoảng 60 km/h, vận hành trong lòng biển 100 ngày liên tục với thủy thủ đoàn 64 người.
Mỗi tàu được trang bị 8 ống phóng thẳng đứng với 32 tên lửa P-800 Oniks hoặc 40 tên lửa 3M-54 Kalibr, cùng cụm 10 ống phóng cỡ 533 mm có khả năng mang tối đa 30 quả ngư lôi hoặc thủy lôi.
Ngoài ra, tàu còn được trang bị hệ thống phòng không vác vai Igla-S hoặc Verba để đối phó các mối đe dọa trên không. Trong tương lai, nó sẽ có thể khai hỏa cả tên lửa siêu vượt âm Zircon. Hệ thống cảm biến hiện đại giúp con tàu có thể phát hiện mục tiêu dưới nước ở khoảng cách lên tới 300 km.
Nhìn chung, tàu ngầm lớp Yasen và Yasen-M được đánh giá là ít gây ra tiếng ồn, khó bị theo dõi, được trang bị vũ khí hạng nặng, có khả năng tấn công các mục tiêu trên mặt đất và trên biển một cách bất ngờ.
Tàu ngầm Severodvinsk năm 2018. Ảnh: BQP Nga
Theo báo cáo năm 2021 của Viện Nghiên cứu Quốc phòng và An ninh Hoàng gia Anh (RUSI), nhờ năng lực "khai hỏa cả tên lửa diệt hạm và tên lửa tấn công mặt đất", tàu lớp Yasen nhiều khả năng sẽ được ưu tiên triển khai để thực hiện nhiệm vụ tấn công tầm xa, thay vì các nhiệm vụ truyền thống của tàu ngầm như ngăn chặn và cắt đứt các tuyến liên lạc, vận chuyển trên biển (SLOC) của đối phương.
Truyền thông Mỹ năm 2018 dẫn lời các quan chức Lầu Năm Góc cho biết tàu Severodvinsk đã di chuyển tới Đại Tây Dương và né tránh thành công các nỗ lực theo dõi của hải quân phương Tây trong nhiều tuần. Một quan chức quốc phòng Anh cũng tiết lộ các lực lượng NATO thường xuyên mất dấu tàu ngầm lớp Yasen khi chúng hoạt động trên biển.
Tướng không quân Mỹ Glen VanHerck, lãnh đạo Bộ Tư lệnh miền Bắc và Bộ Tư lệnh Phòng thủ Hàng không Bắc Mỹ, cùng năm cho biết các tàu ngầm lớp Yasen của Nga được thiết kế để hoạt động ở khu vực có thể phóng tên lửa hành trình vào bờ biển Mỹ mà không bị phát hiện, đủ sức đe dọa các cơ sở hạ tầng quan trọng của Washington trong trường hợp khủng hoảng leo thang giữa hai nước.
Ông VanHerck, cùng nhiều quan chức khác của Mỹ, cũng khẳng định các tàu lớp này "ngang tầm" với tàu ngầm của Washington và nhiều lần cảnh báo về sự hiện diện ngày càng tăng của chúng ở ngoài khơi bờ biển Mỹ.
Tàu ngầm hạt nhân Kazan tại Cuba hôm 12/6. Ảnh: AFP
Năm 2022, Ine Eriksen Soreide, cựu bộ trưởng quốc phòng Na Uy, cho biết bà đã mang theo ảnh chụp tàu ngầm cùng lớp với Severodvinsk đến gặp Jim Mattis, người khi đó là Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ, để truyền đạt với Washington về "thách thức chiến lược lớn" đối với NATO.
Tháng 1/2023, đô đốc Michael Studeman, người giữ chức vụ chỉ huy Văn phòng Tình báo Hải quân Mỹ trước khi nghỉ hưu vào tháng 7 cùng năm, cho biết Nga đang triển khai tàu ngầm lớp Yasen làm nhiệm vụ tuần tra ở cả Đại Tây Dương và Thái Bình Dương, đồng nghĩa Washington sẽ phải đối mặt với "thách thức từ hai phía", gây áp lực lớn cho quốc gia này trong việc bảo vệ các lợi ích hàng hải của mình.
Nga hiện biên chế 4 tàu ngầm lớp Yasen/Yasen-M và dự kiến chế tạo ít nhất 9 chiếc thuộc lớp này. Một nguồn tin thân cận với hải quân Nga tháng 11/2023 cho biết Moskva đang lên kế hoạch đóng thêm ba chiếc nữa để nâng tổng số tàu lớp Yasen/Yasen-M lên 11 chiếc.
Phạm Giang (Theo Business Insider, Army Regconition)