Theo OXFAM, cần dân chủ hóa WTO để các nước nghèo có tiếng nói mạnh hơn |
OXFAM cho rằng, luật lệ thương mại toàn cầu mà Tổ chức thương mại thế giới cổ xúy đang tạo ra một nền ngoại thương bất công, vì 97% doanh thu có lợi cho các nước giàu và nước trung lưu, chỉ 3% có lợi cho các nước nghèo mặc dù hơn 40% dân số thế giới sống ở các nước có thu nhập thấp. OXFAM công bố báo cáo này vào giữa tháng trước để chuẩn bị cho một chiến dịch kéo dài ba năm nhằm giúp nước nghèo tiếp cận được thị trường nước giàu, chấm dứt các loại luật lệ của WTO, Tổ chức tiền tệ quốc tế (IMF) và Ngân hàng thế giới (WB) cứ đòi nước nghèo mở toang cửa thị trường.
Theo tính toán của OXFAM, nếu các nước ở châu Phi, Mỹ Latin và Á chỉ cần tăng lượng giao dịch thương mại của họ lên 1% thôi cũng đã giúp chừng 130 triệu dân ở các nước này thoát khỏi đói nghèo.
Chính phủ các nước giàu sử dụng chính sách thương mại để tiến hành cái mà OXFAM gọi là cuộc đánh cắp các nước nghèo - khi các nước đang phát triển xuất khẩu sang các nước giàu, họ phải chịu thuế suất cao gấp bốn lần. Trong khi các nước giàu tìm mọi cách để đóng cửa thị trường, các nước nghèo chịu nhiều áp lực phải mở cửa thị trường từ hàng hóa đến dịch vụ.
Trên nền cách biệt này, các công ty xuyên quốc gia có toàn quyền lựa chọn luật chơi, hoặc theo luật nước giàu nếu chúng có lợi cho họ hoặc đòi áp dụng luật nước nghèo nơi họ đóng cơ sở để tận dụng những lợi thế ít ỏi dành cho các nước phát triển.
OXFAM cho biết, chiến dịch của họ là nhằm thuyết phục WB và IMF chấm dứt việc áp đặt các điều kiện khắc nghiệt lên các nước trước khi nhận hỗ trợ tài chính. Áp lực của các tổ chức này đòi phải mở cửa thị trường với tốc độ chóng mặt đã hoàn toàn không tính toán gì đến hậu quả xã hội. Giám đốc OXFAM tại Hong Kong Chong Chan-yau nói rằng, các nước giàu khi viện trợ 1 USD thì liền sau đó thu về 2 USD nhờ lối buôn bán không sòng phẳng, gây thiệt hại chung cho người nghèo toàn cầu đến 100 tỷ USD mỗi năm.
Trò nước đôi của các nước giàu
OXFAM cũng lớn tiếng phê phán những luật lệ về quyền sở hữu trí tuệ, đầu tư và dịch vụ mà họ cho rằng đang bảo vệ các nước giàu và các công ty xuyên quốc gia trong khi áp đặt những gánh nặng về chi phí to lớn lên các nước đang phát triển. Bảo hộ bản quyền trong sản xuất tân dược làm giá thuốc cao gấp đôi mức bình thường. Điều tra của OXFAM cho thấy, các nước giàu đang chơi trò nước đôi, đang im lặng trợ cấp cho nông dân nước họ cả tỷ đôla mỗi ngày. Chẳng lạ gì các nước giàu đang có tình trạng dư thừa, làm giá giảm và nông dân nước nghèo làm sao cạnh tranh nổi. Hàng nông sản từ các nước này đang được xuất với giá chỉ bằng 2/3 giá thành. Giá nông sản giảm làm lợi cho các công ty xuyên quốc gia, ví dụ như Nestlé, khi giá nguyên liệu đầu vào giảm mạnh mà giá bán vẫn giữ nguyên.
OXFAM đặt ra cái gọi là chỉ số nước đôi để đo lường các rào cản nhiều nước giàu đặt ra qua thuế hay hạn ngạch với nước nghèo và tổ chức này cho biết EU và Mỹ đứng dầu danh sách này. Báo cáo này cũng nêu chuyện cá basa của Việt Nam không được vào thị trường Mỹ dưới tên catfish như một điển hình về tính nước đôi trắng trợn.
Mặc dù trong thập niên qua, thương mại toàn cầu đã đem lại những lợi nhuận khổng lồ nhưng ngày nay vẫn còn 1,1 tỷ người sống chật vật với thu nhập dưới 1 USD/ngày, không giảm bao nhiêu so với thập niên 80. Trong thập niên 90, các nước giàu tăng doanh thu xuất khẩu tính trên đầu người đến gần 2.000 USD so với 51 USD ở nước nghèo và 98 USD ở nước có mức trung bình. OXFAM cho rằng, từ mở cửa đang bị lạm dụng và hiểu lầm
Tổ chức này đã nghiên cứu và nhận xét rằng, các nước hội nhập thị trường thế giới tốt như Trung Quốc, Thái Lan, và Việt Nam không phải là những nước mở cửa nhanh cho hàng nhập khẩu. Ngược lại, những nước mở cửa thị trường theo đúng bài bản của WB và IMF lại không hội nhập tốt và không làm được gì trong nỗ lực xóa đói giảm nghèo. OXFAM không phản đối thương mại toàn cầu, nhưng cho rằng, bản thân thương mại sẽ không giúp người dân thoát đói nghèo, nhất là khi luật lệ thương mại bênh nước giàu, ép nước nghèo.
Lộ trình của Việt Nam
Có thể nói ngắn gọn, cuộc chơi WTO còn nhiều khiếm khuyết nhưng đây là một câu lạc bộ thu tóm đến 144 nước thành viên, chiếm trên 90% ngoại thương toàn cầu. Việt Nam không còn lựa chọn nào khác là phải tham gia.
Đối với Việt Nam, mặt trái của việc tham gia toàn cầu hóa cụ thể hơn nhiều và cũng phức tạp hơn nhiều so với lập luận trong báo cáo của OXFAM
Chẳng hạn để phát triển ngành bò sữa nhằm giúp nông dân xóa đói giảm nghèo, Việt Nam phải duy trì thuế nhập khẩu sản phẩm sữa ở mức cao. Muốn gia nhập WTO, Việt Nam phải có lộ trình giảm mức thuế này mà theo yêu cầu của các nước thành viên phải xuống đến mức 0%. Trong thương thảo, các nhà đàm phán không chỉ chịu hai áp lực một bên là chính sách hỗ trợ nông dân, bên kia là các nước xuất khẩu sữa. Đó còn là sức cạnh tranh của các doanh nghiệp vì các doanh nghiệp cũng muốn giảm thuế nguyên liệu sữa để tăng lợi nhuận. Đó còn là nhu cầu tiếp cận nguồn dinh dưỡng giá rẻ cho người dân nếu thuế hạ.
Một ví dụ khác, ngành dệt may rất muốn thấy Việt Nam gia nhập WTO trước năm 2005 vì sau đó các nước thành viên WTO sẽ không còn áp dụng chế độ hạn ngạch cho sản phẩm dệt may. Nếu còn đứng ở ngoài, Việt Nam sẽ thấy hàng Trung Quốc thoải mái vào châu Âu còn mình vẫn phải chịu nhiều ràng buộc. Thế nhưng vào WTO rồi liệu doanh nghiệp Việt Nam có cạnh tranh nổi ngay trên thị trường nội địa khi thuế nhập khẩu sản phẩm may mặc chỉ còn 5-10%?
Những hiệu ứng tiêu cực có thể lường trước sau khi gia nhập WTO cũng đã được nói đến nhiều, nhất là từ bài học nóng hổi của Trung Quốc. Nhưng với Việt Nam, quan trọng nhất là việc Chính phủ sẽ thấy khó khi thiết kế các chương trình hỗ trợ nông dân, trợ giá nông dân, dành ưu tiên cho khu vực quốc doanh để thực hiện định hướng của riêng mình. Vì vậy, xây dựng một lộ trình thích hợp không phải là chuyện nói theo thời thượng. Doanh nghiệp thật ra không phải không quan tâm đến chuyện hội nhập như nhiều người vẫn thường than. Vấn đề là làm sao họ có thể thiết kế chương trình cho riêng mình khi chương trình tổng thể không rõ ràng.
Một ví dụ dễ thấy nhất là vấn đề cải tổ khu vực kinh tế quốc doanh. Gia nhập WTO, doanh nghiệp quốc doanh sẽ mất nhiều đặc quyền, kể cả chuyện độc quyền. Nếu tận dụng áp lực này để thúc đẩy việc cải cách sẽ cùng lúc làm được cả hai chuyện. Người tiêu dùng trong nước dù không quan tâm gì đến những đòi hỏi của WTO về chuyện mở cửa thị trường dịch vụ cũng đã than phiền quá nhiều tệ độc quyền, giá cao. Một lộ trình thích hợp là lộ trình kết hợp lợi ích của người dân trong nước và các cam kết trong tương lai của chúng ta.
Chúng ta thường thúc đẩy doanh nghiệp nâng cao tính cạnh tranh nhưng có những yếu tố nằm ngoài tầm kiểm soát của họ. Một lộ trình thiết kế sao cho tính minh bạch của môi trường kinh doanh ngày càng cao, tức là gián tiếp giúp doanh nghiệp giảm các loại chi phí "bôi trơn bộ máy hành chính".
Trên tất cả, lộ trình nào cũng phải tính toán thiệt hơn cho các ngành nghề, các thành phần trong xã hội. Chính ở đây, việc thiết kế lộ trình thích hợp cũng là thiết kế chính sách xã hội tốt, đem lại thịnh vượng chung cho mọi người dân chứ không thể để ngay trong một nước cũng xảy ra tình trạng chuẩn mực nước đôi như trong báo cáo của OXFAM.
(Theo Tuổi Trẻ Chủ Nhật)