Ông Volodymyr Zelensky năm 2019 chiến thắng áp đảo đối thủ Petro Poroshenko, nhận hơn 73% phiếu bầu và đắc cử tổng thống Ukraine với nhiệm kỳ 5 năm. Nhiệm kỳ của ông Zelensky kết thúc vào tháng 5/2024, nhưng Ukraine đến nay chưa tổ chức tổng tuyển cử để bầu lãnh đạo mới.
Điều này không chỉ khiến Nga mà cả Tổng thống Mỹ Donald Trump cũng bày tỏ hoài nghi về tính chính danh của ông Zelensky. Ông chủ Nhà Trắng gần đây công kích lãnh đạo Ukraine là "nhà độc tài không được bầu", cáo buộc ông Zelensky từ chối tổ chức bầu cử và nhận được sự ủng hộ rất thấp. Nga năm ngoái cũng cho rằng ông Zelensky không còn là tổng thống hợp pháp, nhấn mạnh Moskva cần xác định người đại diện cho Kiev khi đàm phán hòa bình.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tại London, Anh, ngày 2/3. Ảnh: AP
Phó chủ tịch ủy ban bầu cử Ukraine Serhiy Dubovyk cho biết có những trở ngại lớn cản trở nước này tổ chức bầu cử. Ukraine hiện chỉ có 3/4 số điểm bỏ phiếu có thể hoạt động vào lúc này, tính cả ở vùng Nga đang kiểm soát. Ukraine cần 6 tháng chuẩn bị để bầu cử theo các tiêu chuẩn quốc tế.
"6 tháng là khung thời gian hợp lý, đã được nghị sĩ tất cả đảng phái tại quốc hội Ukraine nhất trí", ông Dubovyk nói với CNN. Quá trình chuẩn bị có thể đẩy nhanh, nhưng có nguy cơ không phù hợp tiêu chuẩn quốc tế.
Ukraine đang thiết quân luật do chiến sự, cấm tổ chức bầu cử cho đến khi tình trạng này kết thúc, đồng nghĩa cần có một lệnh ngừng bắn hoặc thỏa thuận hòa bình với Nga.
Tổng thống Zelensky đã ban bố thiết quân luật trên toàn lãnh thổ ngay khi chiến sự bùng phát và đã gia hạn 14 lần, mỗi lần có thời hạn 90 ngày. Lệnh thiết quân luật hiện tại dự kiến hết hiệu lực vào ngày 14/5.
Hiến pháp Ukraine không quy định rõ ràng về chức vụ tổng thống trong thời gian thiết quân luật, chỉ quy định tổng thống tiếp tục nắm quyền cho đến khi người kế nhiệm nhậm chức để tránh xuất hiện khoảng trống quyền lực. Trong trường hợp quyền lực của tổng thống bị chấm dứt sớm, chủ tịch Hạ viện là lãnh đạo lâm thời.
Luật về Chế độ pháp lý trong tình trạng thiết quân luật được ông Poroshenko ký năm 2015 cũng quy định quyền lực tổng thống không thể bị xóa bỏ trong giai đoạn này.
Ông Dubovyk và một số quan chức Ukraine khác còn đề cập thách thức hậu cần để tổ chức bỏ phiếu cho khoảng 7 triệu người Ukraine đang sinh sống ở nước ngoài và binh sĩ Ukraine ngoài tiền tuyến.
Cựu phó thủ tướng Ukraine Ivanna Klympush-Tsintsadze cảnh báo tổ chức bầu cử lúc này sẽ đẩy Kiev vào thế nguy hiểm, đặc biệt là khi nước này đang tìm kiếm sự ủng hộ trong cuộc xung đột với Nga. Ukraine và đồng minh châu Âu đang bị ông Trump gạt khỏi quá trình đàm phán với Nga về chấm dứt chiến sự.
Một nguy cơ tiềm ẩn nữa là sự can thiệp từ bên ngoài vào bầu cử tổng thống Ukraine. "Chúng ta cần khôi phục lại quyền tự do đi lại và ngôn luận, có một quy trình bầu cử mang tính cạnh tranh", bà Olha Aivazovska, thành viên mạng lưới dân sự Opora ủng hộ cải cách bầu cử, nói.
Nếu bầu cử được tổ chức, ông Zelensky có thể phải đối mặt với thách thức lớn khi tái tranh cử vì ứng viên sáng giá là Valerii Zaluzhnyi, tướng 4 sao hiện là đại sứ Anh. Zaluzhnyi vốn là tổng tư lệnh quân đội Ukraine cho đến tháng 2/2024, khi bị thay thế sau rạn nứt lớn với ông Zelensky. Cuộc khảo sát hồi tháng 1 cho thấy mức độ tín nhiệm ông trong công chúng Ukraine là 72%.
Một cái tên tiềm năng khác là trùm tình báo quân sự Kyrylo Budanov, người có mức tín nhiệm 62%. Ông gần đây biến mất khỏi tầm mắt công chúng sau một năm xuất hiện nhiều trên truyền thông. Có tin đồn rằng Tổng thống Zelensky dự định sa thải ông.
Theo tác giả người Ukraine Sergey Maidukov, tổ chức bầu cử lúc này có thể làm gia tăng sự phân cực chính trị.
"Một tổng thống đương nhiệm lo ngại tái cử thất bại và các đối thủ chính trị muốn lên đỉnh cao quyền lực có thể dẫn đến sự chia rẽ trong xã hội. Quân đội và cơ quan an ninh có thể buộc phải hành động, càng dấy lên nguy cơ bất ổn bùng nổ", ông viết trên Al Jazeera.
Cử tri Ukraine bỏ phiếu bầu cử tổng thống tại Kiev tháng 3/2019. Ảnh: AFP
Dường như nhằm bác bỏ sự công kích từ ông Trump, quốc hội Ukraine cuối tháng 2 thông qua nghị quyết tái khẳng định tính hợp pháp của Tổng thống Zelensky và tổ chức bầu cử trong thời chiến là bất khả thi. Người dân Ukraine cũng không phẫn nộ khi chưa được bỏ phiếu bầu tổng thống. Kết quả các thăm dò cho thấy đa phần họ ủng hộ tổ chức bầu cử khi thiết quân luật kết thúc.
"Một cuộc bầu cử vội vã phục vụ mục đích chính trị của cường quốc bên ngoài chắc chắn là công thức xuất hiện thảm họa. Bầu cử chỉ nên diễn ra khi có lệnh ngừng bắn lâu dài, cho phép tất cả người dân Ukraine bỏ phiếu mà không lo ngại về sự phân cực và xung đột", tác giả Maidukov viết.
Ngay cả khi các bên đạt thỏa thuận ngừng bắn, "cũng có sự đồng thuận chính trị rằng không nên tổ chức bầu cử sớm hơn 6 tháng kể từ khi dỡ thiết quân luật", Orysia Lutsevych, phó giám đốc Chương trình Nga và Âu - Á tại viện chính sách Chatham House, trụ sở Anh, nói với Guardian. "Tôi không cho rằng Ukraine sớm dỡ thiết quân luật, do lo ngại thỏa thuận sụp đổ bất cứ lúc nào".
Như Tâm (Theo CNN, Al Jazeera, Guardian)