Một ngày đầu tháng 3/1998, hơn 2,5 kg ma túy bị rút khỏi kho lưu trữ của phòng cảnh sát thành phố Los Angeles và không bao giờ được trả lại. Số ma túy được lưu làm chứng cứ xuất trình trước tòa, nhưng vì vụ án liên quan đã khép lại, mẫu vật này lẽ ra sẽ không rời kho cho đến lúc bị tiêu hủy.
Người lấy cocaine ký tên là Joel Perez, trùng tên với một người trong lực lượng cảnh sát thành phố Los Angeles. Nhưng sau khi điều tra viên xác minh, Joel được kết luận là bị mạo danh.
Lúc này, nhân viên kho chứng cứ mới nhớ ra có một cảnh sát khác tên Rafael Perez từng lấy lượng lớn cocaine khỏi kho. Sự chú ý của điều tra viên lập tức dồn hết lên Rafael Perez, 32 tuổi, cảnh sát viên với thâm niên 9 năm trong ngành, hiện làm cho đơn vị Crash, thuộc phân khu Rampart.
Crash là đơn vị cảnh sát tinh nhuệ gồm 18 phân khu được phòng cảnh sát thành phố Los Angeles thành lập từ những năm 1980 để trấn áp tội phạm băng đảng. Trong 18 đơn vị này, nổi bật nhất là đơn vị phụ trách khu phố Rampart, nơi có tình hình đặc biệt phức tạp vì bị hơn 60 băng đảng chia nhau kiểm soát. Trong nhiều năm, đơn vị Crash nói chung và phân khu Rampart nói riêng có thể được ví như quả đấm thép đánh vào các băng đảng.
Do có trụ sở tách biệt với đồng nghiệp, cảnh sát phân khu Rampart dường như hoạt động theo quy tắc riêng. Thông thường, mỗi cảnh sát Los Angeles được cấp chiếc chìa khóa có thể ra vào mọi đồn cảnh sát trong thành phố, trên chìa dập số 999, nhưng vào tay phân khu Rampart, con số này được dập lại thành 888. Trong khi đồng nghiệp các đơn vị khác phải mặc cảnh phục, thành viên Rampart lại chuyên mặc thường phục. Ngoài ra, nguyên tắc mọi người ngầm hiểu với nhau là nếu muốn vào Rampart, người ngoài phải được thành viên đứng ra bảo trợ.
Khi ấy, Rafael đang là "siêu sao" của phân khu Rampart vì am hiểu về băng đảng và thành thạo tiếng Tây Ban Nha. Một cảnh sát từng làm cùng Perez kể lại trong ca trực tối, mọi người đôi khi cược xem đơn vị nào sẽ tìm được súng trên người thành viên băng đảng. Những lần như vậy, phần thắng luôn thuộc về Perez.
Đằng sau thành tích công việc, Rafael thể hiện bản thân rất thích những thứ xa xỉ, thường xuyên chơi tiệc, và rất trăng hoa. Với mức lương của cảnh sát, những điều trên vẫn hoàn toàn khả thi nếu Rafael độc thân. Nhưng vì Rafael đã lấy vợ và có con, anh ta ắt phải có nguồn thu nhập nào khác.
Một sự kiện cũng khiến mức độ khả nghi của Rafael tăng lên gấp bội. Vài tháng trước khi vụ trộm cocaine xảy ra, David Mack, đồng nghiệp và bạn thân của Rafael trong phân khu Rampart, bị bắt giữ vì cướp của ngân hàng hơn 700.000 USD. Trùng hợp, chỉ hai ngày sau vụ cướp, Mack và Rafael cùng tới thành phố Las Vegas để ăn chơi. Rafael bị nghi lái xe giúp Mack đào tẩu nhưng không đủ chứng cứ.
Rà soát lịch sử cuộc gọi, điều tra viên ngạc nhiên khi thấy rằng Rafael đôi khi gọi hơn 100 cuộc một ngày. Ngày xảy ra vụ trộm cocaine, Rafael đã gọi cho bạn gái, kẻ bán ma túy không thường xuyên, vào trước và sau thời điểm số cocaine được lấy ra khỏi kho. Cuối tháng 8/1998, Rafael bị bắt giữ.
Chứng cứ buộc tội Rafael tưởng chừng rất rõ ràng nhưng khi phiên tòa diễn ra, công tố viên mới phát hiện việc truy tố không dễ dàng như vậy. Sau những câu trả lời đầy tự tin của Rafael, phiên tòa kết thúc mà không có bản án được đưa ra vì bồi thẩm đoàn không thể thống nhất ý kiến. Ngày 23/12/1998, thẩm phán ra quyết định tái thẩm.
Quá trình chuẩn bị cho phiên tái thẩm, điều tra viên bắt đầu lục lại hồ sơ tài chính và phát hiện Rafael có nhiều lần gửi tiền ngân hàng không thể được giải thích. Căn nhà của Rafael được chỉnh trang toàn diện, xe hai vợ chồng cũng thuộc loại sang, trong khi thu nhập từ công việc cảnh sát chỉ là 58.000 USD.
Rà soát hàng trăm chứng cứ trong kho lưu trữ, điều tra viên cuối cùng cũng tìm thấy 11 lần lấy đồ khả nghi, trong đó 6 gói cocaine đã bị tiêu hủy đúng quy trình. Quá trình giám định 5 gói còn lại cho kết quả "ma túy" bên trong gói thực chất là bột làm bánh. Chữ viết trên biên bản ký nhận chứng cứ được chuyên viên phân tích kết luận là thuộc về Rafael. Lúc này, việc Rafael trộm ma túy khỏi kho lưu trữ là không thể chối cãi.
Bằng thái độ cứng rắn, công tố viên đe dọa sẽ khởi tố vợ Rafael, nhân viên làm việc cho phòng cảnh sát Los Angeles, với cáo buộc biết rõ chồng phạm tội. Với con nhỏ ở nhà, gã "cớm bẩn" không muốn vợ phải ngồi tù nên chọn cách thỏa thuận nhận tội.
Ngày 8/9/1999, Rafael đồng ý nhận mức án 5 năm tù, và miễn truy cứu trách nhiệm cho vợ. Đổi lại, hắn ta sẽ khai ra sai phạm của đồng nghiệp trong phân khu Rampart. Nội dung Rafael tiết lộ trong tổng cộng hơn 50 giờ thẩm vấn khiến ngay cả những cảnh sát cứng cỏi của thành phố Los Angeles cũng phải chấn động.
Do hợp tác với nhà chức trách, Rafael Perez lãnh án 5 năm tù và được ra tù sớm vào năm 2001. Ảnh: AP.
Rafael khai hắn đã là "cớm bẩn" từ lần bắt ma túy đầu tiên trong lực lượng Crash. Lần ấy xảy ra vào năm 1995, hắn và đồng nghiệp thu giữ tiền mặt của kẻ bán ma túy và giữ làm của riêng.
Đặc biệt, Rafael kể từng cùng đồng nghiệp vô cớ bắn trọng thương Javier Ovando, 19 tuổi, thành viên băng đảng, vào tháng 10/1996. Khi nhận ra Ovando không mang theo súng, Rafael cài súng vào người đối phương để lấy lý do nổ súng để tự vệ. Sau sự việc, Ovando bị liệt một phần cơ thể và nhận án 23 năm tù dựa chủ yếu vào lời khai đầy thuyết phục của Rafael.
Theo Rafael, trong phân khu Rampart, việc gài bẫy thành viên băng đảng về tội danh ma túy và vũ khí là thường xuyên xảy ra, thậm chí còn nhận được sự chấp thuận của sĩ quan chỉ huy. Nếu tìm được súng hoặc ma túy rơi trên phố, cảnh sát thuộc Crash sẽ không báo cáo về trụ sở mà giữ lại để chờ thời cơ gài bẫy nghi phạm. Rafael nói không thấy "tồi tệ" khi gài bẫy nghi phạm vì đang loại bỏ chúng khỏi đường phố.
Sai phạm của Rafael và đồng nghiệp không dừng lại ở việc bắt giữ người trái pháp luật. Trong một lần đuổi theo nhóm thành viên băng đảng vào năm 1996, một số cảnh sát Crash nổ súng bắn trúng nghi phạm 21 tuổi vào ngực và lưng. Thay vì gọi cứu thương, những cảnh sát này để súng vô chủ bên cạnh nghi phạm rồi bình thản bàn bạc để thống nhất lời khai. Khi xe cứu thương tới nơi, nghi phạm đã tử vong, trong khi cả nhóm cảnh sát đi bar ăn mừng, Rafael cho biết.
Với khẩu hiệu không chính thức là "Đe dọa những kẻ đe dọa người khác", các đơn vị của Crash còn có hệ thống treo thưởng cho cảnh sát viên sau mỗi cuộc đấu súng với thành viên băng đảng. Người nào bắn trúng đối phương sẽ được tặng tấm thẻ có hình đôi Át đen và đôi 8 trong bộ bài Tây, biểu tượng của dãy lá bài được cho là xui xẻo trong trò poker. Đối phương trúng bao nhiêu viên đạn, hình vẽ được thêm bấy nhiêu vỏ đạn. Còn có loại thẻ dành cho người bắn chết đối phương.
Dựa vào lời khai của Rafael Perez, cuộc điều tra sơ bộ vào bê bối Rampart cho thấy có hơn 70 cảnh sát có dấu hiệu sai phạm. Trong số này, nhà chức trách có đủ chứng cứ để đưa 58 người ra trước hội đồng kỷ luật nội bộ. Tuy nhiên, chỉ 24 người bị kết luận có sai phạm, trong đó 12 người bị tạm đình chỉ công tác, 7 người khác bị buộc phải từ chức hoặc nghỉ việc, 5 bị sa thải. Đây được coi là bê bối tham nhũng tồi tệ nhất trong lịch sử phòng cảnh sát thành phố Los Angeles, theo tờ Los Angeles Times.
Kết quả cuộc điều tra vào việc cảnh sát làm giả chứng cứ và khai man khiến 106 bản án hình sự bị hủy bỏ. Sau khi bê bối Rampart bị hé lộ, thành phố Los Angeles phải đối mặt với hơn 140 vụ kiện dân sự và tiêu tốn ước tính 125 triệu USD tiền hòa giải. Riêng Javier Ovando, người bị Rafael và đồng nghiệp gài bẫy, nhận 15 triệu USD, bên cạnh việc được hủy bản án.
Tháng 3/2000, Crash, đơn vị cảnh sát tinh nhuệ một thời, chính thức bị giải thể. Trong sách sử bang California của Kevin Starr, sử gia và chủ tịch thư viện tiểu bang này, đơn vị cảnh sát Crash được đánh giá là đã trở thành "băng đảng đáng gờm nhất trong thành phố Los Angeles".
Sau bê bối, Bernard Parks, giám đốc phòng cảnh sát thành phố Los Angeles, không còn được thị trưởng James Hahn tái bổ nhiệm vào năm 2002. Bê bối này cũng được cho là yếu tố quan trọng khiến chính thị trưởng Hahn thất cử vào cuộc chạy đua giữ chức vào ba năm sau.
Hiện, nhiệm vụ của Crash được Đơn vị Băng đảng và Ma túy của phòng cảnh sát thành phố Los Angeles đảm nhiệm. Yêu cầu đầu vào tối thiểu của đơn vị này cao hơn so với đơn vị tiền nhiệm, bao gồm việc cảnh sát phải có đủ thâm niên và nhận ít đơn khiếu nại.
Quốc Đạt (Theo PBS, New York Times, New Yorker)