Saifurrahman Mohammadi, một thành viên Taliban trẻ tuổi, cầm khẩu AK đi đi lại lại dưới vách đá từng là nơi tọa lạc của hai pho tượng Phật khổng lồ ở tỉnh Bamiyan, Afghanistan. Hai pho tượng đã đứng vững suốt 1.500 năm, nhưng cuối cùng bị Taliban dùng thuốc nổ phá hủy năm 2001, với lý do chúng đi ngược lại đức tin Hồi giáo.
Hàng trăm thành viên Taliban từ khắp Afghanistan khi đó đã dành ba tuần để phá những bức tượng cao hàng chục mét được tạc vào vách đá, gây ra làn sóng phản đối kịch liệt toàn cầu.
Khi được hỏi liệu có nên cho nổ tung những bức tượng Phật khổng lồ này hay không, Mohammadi không giấu được sự bối rối.
"Tôi thật sự không thể bình luận được", Mohammadi, người vừa được bổ nhiệm vào văn phòng phụ trách các vấn đề văn hóa của tỉnh Bamiyan, cho biết. "Lúc đó tôi còn rất nhỏ".
"Nếu họ làm vậy, chắc hẳn Tiểu vương quốc Hồi giáo Afghanistan có lý do riêng", Mohammadi nói. "Bây giờ điều chắc chắn là chúng tôi cam kết bảo vệ di tích lịch sử của đất nước mình. Đó là trách nhiệm của chúng tôi".
Một tấm bảng đồng có dòng chữ "những bức tượng Phật bị chính quyền Taliban phá hủy năm 2001" được cắm tại phế tích. Lá cờ màu trắng của Taliban được cắm trên cánh cổng gần đó.
Hai thành viên Taliban đứng gác ở khu phế tích tượng Phật khổng lồ tại tỉnh Bamiyan, Afghanistan. Ảnh: AFP.
Mohammadi cho biết gần đây đã nói chuyện với các quan chức UNESCO, những người rời Afghanistan sau khi Taliban tiếp quản quyền lực, đề nghị họ quay lại và cam kết đảm bảo an toàn.
Các quan chức địa phương và cựu nhân viên UNESCO địa phương cho biết khoảng 1.000 di vật được cất giữ trong nhà kho gần phế tích bị đánh cắp hoặc phá hủy sau khi Taliban tiếp quản.
"Tôi xác nhận xảy ra tình trạng cướp bóc, song mọi chuyện diễn ra trước khi chúng tôi đến", Mohammadi nói, đồng thời giải thích các vụ trộm diễn ra do sự hỗn loạn mà các quan chức chính quyền cũ để lại khi họ bỏ trốn. "Chúng tôi đang điều tra và cố gắng thu hồi chúng".
Thung lũng Bamiyan nằm ở khu vực trung tâm dãy Hindu Kush, đánh dấu điểm cực tây trong tiến trình mở rộng ảnh hưởng của Phật giáo. Khu vực này chịu ảnh hưởng văn hóa từ Ba Tư, Thổ Nhĩ Kỳ, Trung Quốc và Hy Lạp với những công trình đặc biệt, phần lớn chưa được khám phá.
Taliban phá tượng Phật khổng lồ tại tỉnh Bamiyan năm 2001. Video: NATO.
Hai bức tượng Phật khổng lồ tại đây từng trụ vững sau cuộc tấn công của hoàng đế Mughal Aurangzeb hồi thế kỷ 17, thậm chí cả khi quốc vương Ba Tư Nader Shah ra lệnh nã đại bác vào nơi này.
Nhưng bằng những khối thuốc nổ, Taliban đã biến hai bức tượng thành các khối đá nằm rải rác dưới vách núi, được phủ những tấm bạt sơ sài. Các chuyên gia di sản thế giới nghi ngờ khả năng những bức tượng sẽ được dựng lại.
Tuy nhiên, Taliban khẳng định muốn bảo vệ di sản khảo cổ học, dù họ từng phá hủy các bức tượng. Philippe Marquis, giám đốc phái đoàn khảo cổ Pháp tại Afghanistan, cho biết Taliban nhận ra rằng bảo vệ di sản mang lại thu nhập thường xuyên cho họ trong lúc nền kinh tế quốc gia Trung Á rơi vào hỗn loạn.
Các công nhân đang hoàn thiện công đoạn cuối cùng của một trung tâm văn hóa vào bảo tàng ở Bamiyan, một phần của dự án trị giá 20 triệu USD do UNESCO hỗ trợ, dự kiến khánh thành vào cuối tháng 10.
"Bây giờ chúng ta cần xem cơ sở này hoạt động ra sao", Philippe Delanghe, người đứng đầu chương trình văn hóa của văn phòng UNESCO Kabul, cho biết. "Chính quyền hiện tại muốn chúng tôi quay lại để phối hợp làm việc. Tình hình có vẻ khá an toàn".
Nguyễn Tiến (Theo AFP)