Chúng thường được đưa ra xét xử lưu động trước đông đảo người dân để nhắc nhở cộng đồng rằng luật pháp sẽ không khoan nhượng với những trò thể hiện bản lĩnh bằng sự coi thường mạng sống.
Những phiên tòa xử nhóm đối tượng "không còn trẻ con, chưa thành người lớn này" luôn gây ra ám ảnh dài lâu cả về hoàn cảnh nạn nhân và tình thế của kẻ phạm tội.
Một người đàn ông đang là trụ cột gia đình bỗng chốc sống thực vật sau khi bị đám đua xe tông trúng, để lại gánh nặng kinh tế và việc chăm sóc, trông nom cho cha mẹ già và người vợ trẻ. Tại tòa, những đứa trẻ 16-17 tuổi mặt mũi thất thần, trống rỗng, không có gì để khai: không hiểu biết, không việc làm, không tài sản... Một đứa lý nhí nói: "Bạn rủ, cháu ham vui, đua theo". Thế thôi - một kiểu lời khai nhẹ bẫng, vô thức mà tôi nghe được ở không ít phiên tòa xử những thanh niên mười tám đôi mươi.
Chính những trải nghiệm nghề nghiệp đó khiến tôi nhói lòng khi xem video ghi lại cảnh một cảnh sát cơ động bị hai thanh niên ở Hà Nội tông trúng tối 21/8. Hai thanh niên 18 tuổi, không đội mũ bảo hiểm, phóng xe tốc độ cao, bất chấp đường Nghi Tàm đang cấm phương tiện phục vụ buổi hợp luyện cho lễ kỷ niệm Quốc khánh. Khi được yêu cầu dừng xe, họ không những không chấp hành mà còn vít ga bỏ chạy, tông vào một cảnh sát cơ động. Cú tông trực diện khiến chiến sĩ trẻ vỡ cổ tay, vỡ xương trán, chấn thương sọ não, phải cấp cứu trong tình trạng nguy kịch.
Không thể coi đây chỉ là một vi phạm giao thông. Về mặt pháp lý, hành vi này đã vượt xa phạm vi xử phạt hành chính, mang đầy đủ dấu hiệu của tội Chống người thi hành công vụ. Hậu quả thương tích nghiêm trọng cho phép cơ quan tố tụng xem xét thêm tội Cố ý gây thương tích, thậm chí Giết người nếu chứng minh được yếu tố chủ quan về ý thức. Tiền lệ đã có một thiếu niên 16 tuổi ở Lâm Đồng từng bị khởi tố tội Giết người khi tông gãy chân một trung tá cảnh sát giao thông. Điều đó cho thấy luật pháp Việt Nam có cơ sở và sự nghiêm khắc cần thiết để bảo vệ an toàn cho lực lượng thi hành công vụ cũng như cho cộng đồng.
Nhưng nói rộng ra ngoài sự việc, pháp luật không chỉ dừng lại ở trừng phạt mà còn gợi mở câu hỏi lớn về thực trạng quái xế dai dẳng này. Tại sao những thanh niên ấy có thể coi thường cả hiệu lệnh, tính mạng người khác và cả tương lai của chính mình?
Ở tuổi mới lớn, nhu cầu khẳng định bản thân và gây ấn tượng với bạn bè rất mạnh mẽ. Với nam giới, điều khiển xe với tốc độ cao đem lại sự hưng phấn tột độ. Bên cạnh đó, không ít người trẻ bị bạn bè lôi kéo, rủ rê, hoặc bị hấp dẫn bởi các video trên mạng xã hội. Khi thiếu những sân chơi lành mạnh, hoạt động giải trí phù hợp, lao vào tốc độ trở thành một lựa chọn thay thế nguy hiểm. Ở một số nơi, sự quản lý lỏng lẻo của gia đình, cộng đồng và chế tài pháp luật chưa đủ mạnh cũng vô tình tạo điều kiện cho đua xe trái phép diễn ra.
Ở khía cạnh chính sách, xử lý hậu quả mới chỉ giải quyết được các trường hợp riêng lẻ, chưa đủ để tạo ra sự ngăn ngừa từ gốc cho cộng đồng. Nhiều quốc gia đã phải đối mặt với nạn đua xe trái phép và rút ra các giải pháp triệt để. Luật Sentencing (Vehicle Confiscation) Amendment Act 2009 chẳng hạn, cho phép tòa án ở New Zealand tịch thu hoặc hủy xe của người đua xe trái phép tái phạm 3 lần trong vòng 4 năm, bất kể chiếc xe đó có thuộc quyền sở hữu của họ hay không. Theo thống kê của chính phủ nước này, kể từ khi luật ban hành, số vụ tai nạn, chấn thương và tử vong liên quan đến đua xe trái phép đã giảm hơn một nửa.
Ở Mỹ, các bang Florida, Texas tăng mạnh mức phạt thậm chí truy tố hình sự với hành vi "street takeover". Ở Australia, chính quyền Queensland đầu tư xây dựng đường đua hợp pháp để thanh thiếu niên có thể thỏa mãn đam mê tốc độ mà không đẩy mình vào vòng lao lý.
Điểm chung của các quốc gia trên thế giới trước vấn nạn quái xế là kết hợp ba yếu tố gồm: chế tài nghiêm khắc, quản lý quyết liệt và tạo lối thoát an toàn. Luật pháp trừng trị hành vi nguy hiểm, lực lượng chức năng mạnh tay trấn áp nhưng xã hội đồng thời mở ra những lựa chọn hợp pháp để giảm sức hút của đua xe trái phép trên đường. Đây là những gợi mở đáng tham khảo cho Việt Nam trong bối cảnh vấn đề ngày càng nóng.
Sự việc hai thanh niên tông xe vào cảnh sát cơ động không chỉ khiến một chiến sĩ phải giành giật sự sống trong bệnh viện mà còn đặt ra lời cảnh tỉnh cho cộng đồng. Nếu những phút bốc đồng tuổi trẻ vẫn bị xem nhẹ, hậu quả sẽ là những bản án nặng nề, những cuộc đời vĩnh viễn rẽ sang ngã rẽ tối tăm, và gây ra cả sự bất an lan rộng trong xã hội.
Pháp luật phải nghiêm nhưng giáo dục và quản lý cần đi trước một bước để xây dựng văn hóa thượng tôn pháp luật. Chỉ khi đó những thanh niên bốc đồng hôm nay mới có cơ hội trở thành những công dân có trách nhiệm ngày mai. Chuỗi hành vi vô tri lao xe - thông chốt và mọi hình phạt sau đó, từ tù tội đến các mức án nặng hơn, đều không bù đắp nổi cho tính mạng và sức khỏe của người khác.
Hoàng Hà