Ngày 24/11, báo cáo từ Trung tâm Lao động ngoài nước tại hội thảo Thúc đẩy lao động đi làm việc theo chương trình phi lợi nhuận cho thấy 9 tháng năm 2023 số cư trú bất hợp pháp 34,5%, trong khi tỷ lệ cam kết với phía Hàn Quốc năm nay là 28%.
Năm 2020, do ảnh hưởng của đại dịch, tỷ lệ này giảm xuống 20%, đến năm 2022 tăng lên 28%. Các địa phương ghi nhận tỷ lệ cao dao động 33-37% có Hải Dương, Lạng Sơn, Nam Định, Vĩnh Phúc. Người cư trú bất hợp pháp thuộc diện đi theo Chương trình EPS - cấp phép việc làm cho lao động nước ngoài của Hàn Quốc.
Ông Nguyễn Gia Liêm, Cục phó Quản lý lao động ngoài nước (Bộ Lao động Thương binh và Xã hội), lý giải tình trạng giảm trong giai đoạn dịch khi nhu cầu sản xuất, tuyển dụng của các nhà máy xuống thấp. Đến năm 2023, lượng người đi làm việc tại nước ngoài tăng, sản xuất trở lại bình thường, doanh nghiệp có nhu cầu thì tỷ lệ cư trú bất hợp pháp cũng tăng theo.
"Nghĩa là có cầu thì ắt có cung, nên lao động thường tìm cách ở lại", ông nhận định.
Một lao động Việt Nam cư trú bất hợp pháp, làm việc trong nhà xưởng ở Hàn Quốc năm 2016. Ảnh: Tiến Hùng
Hai bên đã đưa ra nhiều biện pháp chống trốn, như phía Việt Nam yêu cầu lao động ký quỹ 100 triệu đồng; ngừng đi làm việc tại nước ngoài 2-5 năm; hạn chế thi năng lực tiếng Hàn.
Phía Hàn Quốc quy định chủ doanh nghiệp nếu dùng lao động nước ngoài cư trú bất hợp pháp sẽ bị hạn chế tuyển dụng trong 3 năm; lao động vi phạm có thể bị phạt tù hoặc phạt tiền 30 triệu won. Hàn Quốc đồng thời xem xét lại hạn ngạch tuyển dụng năm tiếp theo cho quốc gia có nhiều lao động trốn ra ngoài làm việc.
Nỗ lực của hai bên giúp giảm thiểu một phần, song vẫn ở mức cao hơn cam kết với Hàn Quốc. Việt Nam giảm dần danh sách địa phương bị tạm ngừng đưa lao động đi làm việc ngoài nước, song năm nay vẫn còn 8 huyện tại 4 tỉnh thành.
"Lao động cư trú bất hợp pháp làm ảnh hưởng cơ hội xuất cảnh của đồng hương. Bởi một số huyện bị liệt vào danh sách tạm ngừng khiến nhiều lao động chờ đợi không biết khi nào mới được đi, ảnh hưởng gia đình, quê hương", ông Bùi Quốc Trình, Phó giám đốc Sở Lao động Thương binh và Xã hội Hải Dương, nhận định.
TP Chí Linh của Hải Dương vẫn nằm trong danh sách tạm ngừng tuyển dụng đi làm việc tại Hàn Quốc năm 2023. Tỉnh này còn 83 lao động cư trú bất hợp pháp tại Hàn. Theo ông Trình, đây là lao động xuất khẩu giai đoạn trước, đã quen với môi trường và có mạng lưới quan hệ nên rất khó vận động về nước. Khi địa phương đến nhà trò chuyện cùng gia đình vận động con em hồi hương, người thân chỉ nói "cháu nó khó khăn".
Ông đề nghị phía Hàn Quốc có giải pháp quản lý phù hợp và lấy ví dụ về cách Hải Dương quản lý hơn 5.000 người nước ngoài làm việc trên địa bàn. Khi lao động nghỉ việc, chấm dứt hợp đồng, chủ sử dụng phải cập nhật với địa phương. Nếu không thông báo mà có vấn đề xảy ra với lao động thì đơn vị đó phải chịu trách nhiệm liên đới. Cơ quan công an cũng nắm dữ liệu lao động nước ngoài đang làm việc tại đây nên quản lý hiệu quả.
Lao động thi sát hạch tiếng Hàn tại Hà Nội để đi làm việc tại Hàn Quốc theo Chương trình EPS, tháng 5/2023. Ảnh: Ngọc Thành
Ông Lê Văn Lương, Phó giám đốc Sở Lao động Thương binh và Xã hội Yên Bái, cho rằng hầu hết lao động đi xuất khẩu đều phải vay vốn trong khi thời hạn làm việc chỉ có 3 năm. Với thu nhập gần 40 triệu đồng mỗi tháng, trừ chi phí sinh hoạt, trả nợ thì khoản tích lũy còn được vài trăm triệu. Lao động muốn nâng thu nhập nên thường tìm cách trốn ra ngoài làm việc.
Dẫn chứng từ chuyến thực tế tại Hàn Quốc, ông Lương kể doanh nghiệp bên đó muốn tuyển dụng lao động lâu dài. Song hết hạn 3 năm, người lao động thành thạo công việc thì lại phải về nước. Chủ phải tuyển mới, tốn kém chi phí và cần thời gian để người mới bắt nhịp. Vì vậy, một số doanh nghiệp sẽ tạo điều kiện cho lao động cư trú bất hợp pháp, vừa quen việc, vừa giảm chi phí tuyển dụng.
"Nếu thời gian làm việc được kéo dài hơn thì tỷ lệ bỏ trốn sẽ giảm và cũng tạo điều kiện cho doanh nghiệp nước bạn ổn định sản xuất.", ông nói.
Kinh nghiệm "chống trốn" của ngành lao động Yên Bái là lập nhóm liên hệ qua mạng xã hội có các lãnh đạo xã để nắm tình hình. Người xã nào ra ngoài cư trú bất hợp pháp thì lãnh đạo xã đó phải đến gia đình làm việc, vận động lao động về nước đúng hạn.
Việt - Hàn trải qua hơn 30 năm hợp tác cung ứng và sử dụng lao động. Người đi lao động chủ yếu theo chương trình EPS, làm việc trong các ngành sản xuất chế tạo, xây dựng, nông nghiệp, ngư nghiệp và đóng tàu. Mức lương lao động 36-40 triệu đồng. Người lao động phải trải qua hai vòng thi năng lực tiếng Hàn và tay nghề. Khởi động từ năm 2004, cho đến nay, chương trình đưa được hơn 127.000 lao động đi làm việc tại Hàn Quốc.
Hồng Chiêu