Sau giai đoạn thí điểm thành công, Bộ Doanh nghiệp Nhà nước Indonesia đã triển khai sáng kiến tuần làm việc 4 ngày.
Bạn nói thêm, đây là chương trình tự nguyện, với tên gọi "Lịch làm việc nén", cho phép người lao động thay vì 8 giờ, có thể làm 10 giờ mỗi ngày, 4 ngày mỗi tuần và phải đảm bảo hiệu suất công việc. Tuần làm việc nén khác với tuần làm việc giảm. Làm việc giảm nghĩa là làm việc ít giờ hơn và nhận lương ít hơn.
Chủ trương tuần làm việc 4 ngày không mới, mà đã khởi phát từ ý tưởng về một "xã hội giải trí", lần đầu tiên được phổ biến ở các nước công nghiệp phương Tây vào những năm 1960 và 1970. Hình dung của thế giới về một tuần làm việc rút ngắn ngày một rõ ràng hơn theo thời gian, đặc biệt là sau Covid-19, đại dịch đã buộc các công ty phải đổi mới cách quản lý, ứng dụng khoa học công nghệ vào việc đảm bảo năng suất lao động ngay cả khi phải làm việc từ xa, với ít thời gian hơn.
Đến nay, có hơn 20 quốc gia đã áp dụng từng phần hoặc toàn bộ tuần làm việc 4 ngày như: Ba Lan, Canada, Tây Ban Nha, Đức, Mỹ, Anh, Nhật, Hàn Quốc...
Mới đây tại Australia, bà Barbara Pocock, thượng nghị sĩ Đảng Xanh, đã phát biểu trước công chúng về chính sách bầu cử của Đảng, bao gồm việc thành lập Viện Quốc gia về tuần làm việc 4 ngày để thử nghiệm giảm lịch làm việc toàn thời gian như truyền thống. Theo bà Pocock, người dân Australia xứng đáng có thêm một ngày nghỉ cố định với mức lương như cũ và tuyên bố điều này sẽ tạo nên "những con người làm việc hạnh phúc hơn, được nghỉ ngơi tốt hơn và chăm chỉ hơn".
Khái niệm "Lịch làm việc nén" hay làm việc 4 ngày một tuần tại Nhật Bản xuất hiện như một phản ứng trước nhu cầu cấp thiết phải giải quyết tình trạng căng thẳng và kiệt sức liên quan đến công việc đang gia tăng trong lực lượng lao động. Để tăng tỷ lệ sinh và hỗ trợ các bà mẹ đang đi làm, chính quyền Tokyo cho phép công chức nghỉ 3 ngày mỗi tuần. Chương trình này áp dụng từ tháng 4/2025.
Các kết quả ban đầu mang lại những tín hiệu lạc quan. Năm 2023, nghiên cứu được thực hiện bởi các giáo sư khoa Khoa học Xã hội, Đại học Cambridge, Vương quốc Anh cho thấy, tuần làm việc 4 ngày cải thiện sức khỏe của nhân viên theo nhiều cách. Họ cũng quan sát thấy doanh thu trung bình tăng khoảng 1,4% ở 56/61 công ty tham gia. Iceland sau 4 năm thử nghiệm giúp 90% người lao động giảm giờ làm mà vẫn được giữ nguyên mức lương.
Dẫu vậy, qua quan sát các quốc gia đã triển khai chương trình này, tôi nhận thấy lịch làm việc nén có thể áp dụng cho nhiều loại công việc, nhưng không phải là tất cả. Chẳng hạn, đối với các công việc tư vấn, dịch vụ, vốn phải giao tiếp với đủ loại khách hàng, nếu khách hàng của họ làm việc 5 ngày một tuần thì chương trình làm việc nén sẽ khó thực hiện.
Không phải quốc gia nào cũng đủ điều kiện để áp dụng chế độ này. Trong danh sách hơn 20 quốc gia triển khai chương trình này, phần lớn là các đất nước có nền kinh tế phát triển, nhiều trong số đó mới chỉ áp dụng thí điểm hoặc trong một phạm vi hẹp.
Nhưng kết quả các cuộc khảo sát ở cả Việt Nam và trên thế giới phản ánh nhu cầu ngày càng tăng của người lao động về việc áp dụng tuần làm việc 4 ngày, nhằm cải thiện sự cân bằng giữa công việc và cuộc sống. Nền tảng tìm việc Flexa đã tiến hành phân tích 9.360 quảng cáo việc làm, 2,7 triệu lượt tìm kiếm và 27.880 sở thích của người lao động toàn cầu từ tháng 1 đến tháng 11/2023. Kết quả cho thấy nhu cầu tìm kiếm công việc 4 ngày mỗi tuần tăng 68% và trở thành xu hướng làm việc trong năm 2024. Báo cáo của Milieu Insight hồi tháng 2/2023 cho thấy 78% người tham gia khảo sát tại Việt Nam bày tỏ mong muốn áp dụng tuần làm việc ngắn hơn.
Mặc dù vậy, tôi cho rằng, trong tương lai gần, Việt Nam khó có thể áp dụng chính sách này, do nhiều yếu tố: nền kinh tế với nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ, phụ thuộc vào lao động thâm dụng; trình độ quản lý, ứng dụng công nghệ và tối ưu quy trình làm việc chưa cao; đặc biệt là năng suất lao động còn thấp.
Nhưng bất cứ quốc gia nào cũng hướng tới mục tiêu cải thiện sức khỏe tinh thần, nâng cao chất lượng cuộc sống, từ đó góp phần tăng năng suất lao động. Vậy giải pháp nào là khả thi và phù hợp với Việt Nam?
Thực tế thì khi bàn về sự thích ứng, tạo điều kiện cho nhân viên linh hoạt hơn về cách thức làm việc, đảm bảo duy trì ranh giới, cân bằng giữa công việc và cuộc sống cá nhân, nhiều mô hình làm việc ra đời như: làm việc từ xa (remote work), làm việc kết hợp (hybrid working), làm việc từ xa ưu tiên (remote - first hybrid)... Các mô hình này được thiết kế để đáp ứng nhu cầu đa dạng của lực lượng lao động hiện đại.
Điều này mở ra những kỳ vọng về các giải pháp áp dụng hài hòa chế độ, lịch làm việc ngắn hơn mà vẫn đảm bảo cân bằng việc công, việc tư.
Đầu tiên, cần chú trọng cách làm việc thông minh hơn, hiệu quả hơn. Việt Nam và một số nước châu Á có thể chưa sẵn sàng cho tuần làm việc 4 ngày, nhưng đã sẵn sàng cho cách làm việc thông minh hơn, hiệu quả hơn trong một số ngành nghề, doanh nghiệp nhất định. Quan trọng là các bên liên quan nhận ra vẫn có thể linh hoạt về thời gian mà không ảnh hưởng đến hiệu quả công việc.
Những lĩnh vực đặc thù như quản lý khủng hoảng, quan hệ công chúng, truyền thông thường đòi hỏi nhân viên phải túc trực ngoài giờ làm việc tiêu chuẩn, để phản hồi nhanh nhất có thể. Nếu các cơ quan vẫn áp dụng tư duy chấm công, điểm danh, thay vì đánh giá kết quả công việc, thì khó tạo động lực cho người lao động.
Thứ hai là giải pháp trao cho các nhóm quyền tự chủ để quản lý thời gian của họ. Người đứng đầu cần quản lý nhân sự dựa trên hiệu suất, đồng thời điều chỉnh các phương pháp giao tiếp và điều phối công việc sao cho phù hợp, có lợi giữa các bên.
Cuối cùng, kinh nghiệm tại một số quốc gia cho thấy, sự thành công của mô hình tuần làm việc 4 ngày chủ yếu phụ thuộc vào mối quan hệ giữa người sử dụng lao động và người lao động, cũng như việc xây dựng lại mối quan hệ giữa công ty dựa trên sự tin tưởng và trung thực.
Nhìn ở góc độ tích cực, ngày càng nhiều nhà tuyển dụng trên thế giới và Việt Nam quan tâm đến phúc lợi và sức khỏe tinh thần của nhân viên. Nếu các doanh nghiệp ở Việt Nam đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất, tối ưu hóa quy trình và năng lực quản lý, nhân viên của họ có hy vọng được làm việc ngắn hơn, nghỉ ngơi nhiều hơn.
Sự cân bằng trong cuộc sống của người lao động là cơ hội cho mối gắn bó dài lâu với doanh nghiệp, góp phần đảm bảo các mục tiêu tăng trưởng và phát triển.
Nguyễn Thị Hồng Chi