Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 11/3 viết trên mạng xã hội Truth Social rằng ông đã chỉ đạo Bộ Tài chính nâng thuế nhập khẩu với nhôm, thép Canada lên 50%, nhằm đáp trả việc tỉnh Ontario tính phí phụ thu thêm 25% giá điện xuất khẩu sang Mỹ.
Vài tiếng sau, Nhà Trắng thông báo ông Trump đã đổi ý, giữ nguyên mức thuế 25% với nhôm, thép Canada, ngang mức áp dụng cho các đối tác thương mại khác của Mỹ từ ngày 12/3.
Tổng thống Trump đảo ngược quyết định áp thuế nhanh chóng như vậy sau khi Bộ trưởng Thương mại Mỹ Howard Lutnick điện đàm với phía Canada để thảo luận về đàm phán thương mại. Nhưng người ông Lutnick gọi điện không phải là người đồng cấp phía Canada hay lãnh đạo chính phủ nước này, mà là Thủ hiến tỉnh Ontario Doug Ford.
Ford, chính trị gia 60 tuổi vừa tái đắc cử thủ hiến Ontario nhiệm kỳ ba hồi tháng 2, thời gian qua liên tục đe dọa giáng đòn vào giá điện tại ba bang Minnesota, New York và Michigan của Mỹ. Không chỉ áp dụng phụ phí, ông còn cảnh báo "cắt hoàn toàn" xuất khẩu điện từ Ontario sang Mỹ.
Doug Ford, đội chiếc mũ lưỡi trai với thông điệp "Canada không phải để bán", vận động tái tranh cử vào tháng 1 tại Ontario. Ảnh: AP
Chỉ sau khi Bộ trưởng Lutnick gọi điện và mời tới Washington để đàm phán trực tiếp, ông Ford mới chấp nhận tạm ngừng đòn đáp trả thương mại vào Mỹ. Tuy Nhà Trắng mô tả diễn biến này như một chiến thắng, Tổng thống Trump ngày 11/3 phần nào thừa nhận thách thức đáng gờm từ Thủ hiến Ontario, nếu như đối thủ thực hiện lời đe dọa.
"Có một người rất mạnh mẽ ở Canada nói rằng ông ấy sẽ áp dụng phụ phí điện vào nước ta. Rồi ông ấy đã gọi điện và nói sẽ không làm vậy nữa. Và điều đó thật sự tốt, nếu không hậu quả sẽ rất tệ", ông Trump phát biểu bên lề sự kiện nhận xe Tesla ở Nhà Trắng.
Ontario là tỉnh đông dân nhất Canada với 16 triệu người, chiếm khoảng 40% dân số cả nước và sở hữu nhiều ngành công nghiệp quan trọng như ôtô, sản xuất và công nghệ. Đây cũng là nơi cung cấp điện cho ba bang Mỹ là Minnesota, New York và Michigan, nơi tập trung nhiều ngành sản xuất, dịch vụ quan trọng. Vị thế này giúp Ontario có tiếng nói mạnh mẽ trong cuộc đấu thương mại với chính quyền Trump.
Theo hiến pháp Canada, thủ hiến các tỉnh không có quyền áp thuế xuất khẩu. Chính sách thương mại, trong đó có thuế quan, thuộc thẩm quyền của chính phủ liên bang, mà cụ thể là quốc hội và Cơ quan Biên phòng Canada (CBSA) dưới quyền Bộ Tài chính.
Tuy nhiên, thủ hiến các tỉnh vẫn có thể tác động lên thương mại quốc tế thông qua nhiều công cụ hành chính và lập pháp địa phương, như tăng phí phụ thu đối với sản xuất, lập rào cản pháp lý về quản lý hoặc sản xuất, điều chỉnh các thỏa thuận ngân sách với chính quyền liên bang hoặc tỉnh khác.
Vị trí tỉnh Ontario của Canada và Mỹ. Đồ họa: Britannica
Ontario áp phí phụ thu lên nguồn điện xuất khẩu sang Mỹ bằng cách áp dụng một chỉ thị hành pháp từ lãnh đạo Sở Năng lượng Ontario Stephen Lecce. Theo đó, Cơ quan Điều hành Hệ thống Điện độc lập (IESO) được giao trách nhiệm thu khoản phụ phí "Tiền Đáp trả Thuế quan" từ các nhà sản xuất điện nếu họ bán điện sang Mỹ. Số tiền thu hàng tháng có thể được điều chỉnh tùy theo động thái của chính quyền Mỹ.
Ban đầu, ông Lecce cho biết phụ phí điện cần có sự thông qua của nghị viện tỉnh Ontario, nhưng Thủ hiến Ford đã yêu cầu tìm cách triển khai ngay lập tức. Nghị viện tỉnh khóa mới đến tháng 4 mới bắt đầu họp lại, vì tỉnh tổ chức bầu cử sớm vào tháng 2. Đội ngũ của Thủ hiến Ford nhờ vậy có thời gian để dùng sắc lệnh hành pháp để áp dụng phụ phí với điện xuất khẩu mà không chờ nghị viện thông qua.
"Chúng tôi có thể tăng hoặc giảm mức phụ phí điện bất cứ lúc nào để đáp trả các hành động của Mỹ", ông Lecce tuyên bố vào đầu tuần này, nhấn mạnh Ontario xuất khẩu nhiều điện sang Mỹ hơn 31 lần so với lượng điện nhập khẩu.
Ontario cũng từng áp dụng chiến thuật tương tự đối với rượu Mỹ trong cuộc đấu thuế quan. Ủy ban Kiểm soát Rượu Ontario (LCBO), tổ chức thu mua rượu nhiều nhất thế giới, nhận chỉ thị từ Thủ hiến Ford và loại bỏ toàn bộ sản phẩm của Mỹ khỏi kệ hàng ở Ontario, gây thiệt hại một tỷ USD cho các nhà sản xuất rượu Mỹ.
Ông Ford cũng dùng sắc lệnh hành pháp để cấm công ty Mỹ tham gia các gói thầu trị giá 30 tỷ USD từ chính quyền tỉnh Ontario. Ông đồng thời đe dọa hủy hợp đồng 100 triệu USD với SpaceX của Elon Musk, vốn được ký để cung cấp dịch vụ Internet vệ tinh Starlink cho hàng nghìn hộ dân ở miền bắc Ontario.
Dự án đập thủy điện Site C ở miền nam Canada, trị giá hơn 11 tỷ USD, dự kiến hoạt động đủ công suất trong năm 2025. Ảnh: CBC
Viễn cảnh cắt hoàn toàn điện bán sang Mỹ sẽ phức tạp hơn so với tăng phụ phí, do ràng buộc trong các thỏa thuận đã ký với ba bang Mỹ và hai tỉnh ở Canada. Những thỏa thuận này cho phép Ontario bán sản lượng điện dư thừa tại địa phương sang khu vực khác, tránh lãng phí nguồn lực, đặc biệt trong những giai đoạn thấp điểm về tiêu thụ điện như mùa hè hay ban đêm.
Để đảm bảo không có nguồn điện dư thừa như một lý do để cắt hoàn toàn điện bán sang Mỹ, tỉnh Ontario phải tự giảm sản lượng điện. Ông Ford giải thích rằng Ontario không thể ngay lập tức cho các nhà máy điện hạt nhân giảm công suất, do việc khởi động lại một lò phản ứng có thể mất tới sáu tháng. Tuy nhiên, tỉnh hoàn toàn có thể chủ động giảm sản lượng thủy điện.
Theo ước tính, phụ phí điện của Ontario có thể khiến Mỹ tổn thất khoảng 400.000 USD mỗi ngày. Khi được hỏi tại sao con số nhỏ như vậy lại có thể tạo áp lực trong cuộc chiến thương mại khổng lồ với tác động hàng tỷ USD, ông Ford nói rằng tiền điện là vấn đề sát sườn của các hộ gia đình bình thường ở Mỹ và việc tăng giá điện sẽ tạo ra tác động chính trị nhanh chóng.
"Điện là vấn đề ảnh hưởng trực tiếp đến từng hộ gia đình. Người dân Minnesota, New York và Michigan sẽ cảm nhận được tác động ngay lập tức", Ford nhấn mạnh, ví von rằng ông sẽ mang cuộc chiến thương mại "đến tận nhà bếp" của người dân Mỹ.
Phát biểu vào ngày 12/3, ông Trump một lần nữa xác nhận nguy cơ nhãn tiền từ lá bài cắt điện của Thủ hiến Ford.
"Chúng ta đã gặp rắc rối với Ontario. May là họ đã rút lại lời đe dọa ngay khi tôi cho họ biết Mỹ sẽ phản ứng như thế nào. Bạn không nên đùa với điện. Nó ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống của người dân. Ảnh hưởng đến mạng sống", ông Trump phát biểu trong cuộc họp với Thủ tướng Ireland tại Phòng Bầu dục.
Ông Ford cho hay lời mời đàm phán thương mại tại Washington ngày 13/3 là "nhành ôliu" hòa bình của Mỹ, nên Ontario đã tạm thời đình chỉ việc thu phụ phí điện xuất khẩu sang ba bang ở nước này. Tuy nhiên, Thủ hiến Ontario vẫn để ngỏ khả năng tái áp đặt biện pháp này nếu đàm phán thương mại thất bại.
"Trong mọi cuộc đàm phán, sẽ có lúc cả hai bên đều căng thẳng, nhưng quan trọng là chúng ta biết lùi để tiến. Họ hiểu rằng chúng tôi rất nghiêm túc về lá bài điện và đáp trả áp thuế. Thay vì đe dọa lẫn nhau, chúng tôi đã đồng ý ngồi lại và tìm giải pháp", ông Ford nói.
Thanh Danh (Theo Radio Canada, CBC, Globe and Mail, Global News)