Chiếc xe buýt chở con tin được cứu khỏi nhà hát ở Moscow năm 2002. Ảnh: AFP
Một buổi sáng sớm tháng 10/2002, một đám khói trắng dày đặc tỏa vào nhà hát Dubrovka ở Moscow.
Đã ba ngày kể từ khi phiến quân Chechnya bắt cóc hơn 800 người làm con tin. Đặc nhiệm Nga đối mặt với nhiệm vụ bất khả thi: giải cứu con tin tại một nhà hát được gài rất nhiều bẫy và những kẻ đánh bom tự sát. Họ quyết định dùng đến hóa chất mà các nhà khoa học Nga đã nghiên cứu trong nhiều năm. Họ phun một dạng fentanyl mạnh (một loại ma túy tổng hợp) vào nhà hát trước khi đột kích, theo AP.
Khi chất bí ẩn tỏa ra, mọi người quỳ xuống, cố gắng bịt mặt. Không ai bị nghẹt thở. Mọi người chỉ đơn giản là chìm vào giấc ngủ sâu.
"Tôi nằm xuống và bắt đầu cầu nguyện", Vladimir Stukanov, giám đốc đoàn kịch của trẻ em tại nhà hát, nói. Người bạn của ông, Boris Lapin, đã đưa cho ông chiếc áo khoác của mình, và ông Stukanov dùng nó để bịt mũi. "Boris đã chết, nhưng anh ấy đã cứu tôi", ông nói.
Đặc nhiệm Nga xông vào nhà hát và giết những kẻ tấn công, nhưng hơn 120 con tin đã thiệt mạng do tác động của hóa chất. Nhiều người sống sót bị ảnh hưởng sức khỏe lâu dài.
Chính phủ Nga thừa nhận họ đã sử dụng hợp chất liên quan đến fentanyl, nhưng từ chối tiết lộ thành phần chính xác. Các nhà khoa học của chính phủ Anh sau đó kiểm tra quần áo và mẫu nước tiểu từ ba người sống sót và kết luận rằng các bình xịt của đặc nhiệm Nga chứa carfentanil, một trong những loại ma túy mạnh nhất trên hành tinh, cùng với chất remifentanil yếu hơn.
Carfentanil hiện là mặt hàng có sẵn tại các nhà cung cấp ở Trung Quốc - những người chào bán chất này đến khắp thế giới, theo một cuộc điều tra của AP. Carfentanil không phải là chất bị kiểm soát ở Trung Quốc, dù Mỹ đã thúc giục Bắc Kinh đưa loại chất này vào danh sách đen. Theo AP, chỉ một lượng carfentanil rất nhỏ cũng có thể gây chết người.
Olga Dolotova, một kỹ sư, nhớ lại cảnh tượng những đám khói tỏa vào nhà hát trước khi mất ý thức. Sau đó, cô nghe ai đó nói: "Cô ấy vẫn còn sống". Khi Dolotova mở mắt ra, cô thấy mình trên một chiếc xe buýt chật ních người.
"Cảnh tượng thật kinh dị", cô nói. "Không ai động đậy. Họ đưa người vào đó giống như đặt những con búp bê".
Dolotova muốn đứng lên hoặc hét lên. Cô muốn chiếc xe dừng lại. Và cô rất buồn nôn. "Tôi lên cơn co thắt nhưng tôi không nôn được", cô kể. Khi đến bệnh viện, cô uống một ít trà và bắt đầu nôn. "Tôi nôn liên tục", cô nói.
Cô hiểu tại sao đặc nhiệm Nga lại sử dụng hóa chất đó. "Họ phải tìm cách làm cho phiến quân bất động", cô nói.
Tuy nhiên, cô cho biết nhân viên y tế và cứu hộ không được đào tạo để đối phó với ảnh hưởng của chất bí ẩn và đã mắc những sai lầm chết người, chẳng hạn như không nghiêng đầu con tin để họ không bị tụt lưỡi gây nghẹt thở. "Lẽ ra đã cứu được nhiều người hơn", cô nói.
Loại chất này khiến nạn nhân rơi vào giấc ngủ mà không nhớ gì, Stukanov nói. "Giống như đoạn ký ức bị xóa bỏ hoàn toàn khỏi đầu bạn", ông nói.
Phương Vũ