Đây không chỉ là dấu mốc địa lý mà còn là lời khẳng định về vị thế trung tâm văn hóa, lịch sử của Hà Nội - trái tim của cả nước. Tuy nhiên, cột mốc Km0 không nên chỉ là một công trình đơn thuần hay một quyết định hành chính. Hà Nội cần những bước đi chiến lược tiếp theo để cột mốc này thực sự có ý nghĩa và mang lại giá trị lâu dài như cách mà Paris hay London biến Km0 của họ trở thành biểu tượng sống động.
Cách đây vài năm, khi làm việc trong một dự án về ứng dụng tìm đường đi, tôi có dịp tiếp xúc với nhiều Km0 của các thành phố ở châu Âu. Hầu hết thành phố lớn ở châu Âu đều có cột mốc định vị - không nhất thiết gắn liền với quy định về tọa độ địa lý mà chủ yếu mang tính biểu tượng, được quyết định bởi chính quyền. Mỗi quyết định đều gắn với một câu chuyện. Hà Nội thì sao?
Cột mốc của Pháp nằm ở quảng trường trước Nhà thờ Đức Bà Paris, được quyết định bởi vua Louis XVI vào năm 1769, nhằm phục vụ việc tính toán khoảng cách các con đường lớn trên toàn quốc. Vào thời Trung cổ, khu vực này từng là nơi đặt "Échelle de Justice" (Thang Công lý), nơi những người bị kết án quỳ xuống để chuộc lỗi. Chọn vị trí này làm "điểm Zéro" cũng phản ánh sự tập trung của nước Pháp quanh thủ đô Paris, một biểu tượng của sự tập trung quyền lực và giao thông.
Tương tự Paris, London cũng chọn cho mình một "điểm Zéro" tại Charing Cross từ thế kỷ 18 với mục đích làm điểm tham chiếu giao thông. Trước đó, đây là vị trí của Thập tự giá Eleanor gốc - nơi từng xảy ra các sự kiện và phong trào đấu tranh trong lịch sử nước Anh.
Đặc biệt, từ năm 20 TCN, người La Mã đã xây dựng Milliarium Aureum - cột mốc trung tâm cho hệ thống đường sá, nằm gần các công trình chính trị, tôn giáo và xã hội quan trọng của Rome cổ đại. "Mọi con đường đều dẫn đến Rome" cho thấy vai trò của cột mốc này. Chính những câu chuyện này cho phép các cột mốc hành chính - vốn hình thành bằng quyết định hành chính bởi các chế độ quân chủ chuyên chế - vẫn tồn tại trong thế giới hiện đại. Km0 của Hà Nội - thủ đô hơn nghìn năm tuổi - cũng cần có và hoàn toàn có một câu chuyện như thế.
Từ câu chuyện xuyên suốt lịch sử của dân tộc, cột mốc Km0 cần được quy hoạch và phát triển thành điểm đến du lịch sống động. Nó không chỉ là nơi cho du khách đến "check-in" mà còn đến để được nghe kể chuyện. Paris đã làm điều này rất tốt với "điểm Zéro". Bên cạnh biển đồng đơn giản, các bảng hướng dẫn xung quanh cung cấp thông tin về ý nghĩa lịch sử của cột mốc, từ thời La Mã đến nay. Địa điểm này trong suốt nhiều năm (trước vụ hỏa hoạn năm 2019) đã thu hút lượng lớn khách du lịch gấp đôi tháp Eiffel (theo Văn phòng Du lịch Paris). Hà Nội có thể học hỏi làm điều tương tự với không gian tương tác quanh Km0. Một "bảo tàng" tại vườn hoa Lý Thái Tổ có thể kể về hành trình hình thành Thăng Long - Hà Nội, từ thời Lý Thái Tổ dời đô đến những biến đổi đô thị hiện đại. Còn gì tuyệt hơn khi du khách đứng trước Km0, nghe kể về các trận thủy chiến lừng lẫy hay sự ra đời của Hồ Gươm, và trước mặt họ là cột mốc như một dấu ấn xuyên thời gian. Với cuộc cách mạng 4.0, sự ứng dụng công nghệ thông minh với trí tuệ nhân tạo (AI) hay thực tế ảo (VR) còn có thể khiến những điều kể trên hay ho hơn nhiều.
Để Km0 có ý nghĩa bền vững, cần có sự kết nối xuyên suốt từ quá khứ đến tương lai. Quá khứ là câu chuyện kể trên nhưng tương lai được xây dựng từ những sự kiện mang tính lịch sử từ hôm nay. Quảng trường Nhà thờ Đức Bà Paris hay Quảng trường Trafalgar ở bán kính chỉ hơn 100 m từ Km0 luôn là nơi tập hợp mang tính biểu tượng cho sức mạnh của quần chúng. Quảng trường vườn hoa Lý Thái Tổ có thể là nơi để thể hiện sức mạnh đoàn kết dân tộc ở những dịp tưởng niệm lớn, quyên góp cứu trợ tầm cỡ hay mít-tinh về chính sách chiến lược quốc gia.
Phát triển bền vững Km0 cả về vật chất lẫn tinh thần là yếu tố then chốt để duy trì giá trị lâu dài trong dòng chảy lịch sử. Trước tiên, việc thiết lập cột mốc Km0 vật lý phải thật hài hòa với cảnh quan môi trường xung quanh, nghĩa là nó không được phép làm tổn hại những công trình lịch sử quan trọng đã có cả về vật chất lẫn tinh thần. Song song đó, cảnh quan xung quanh cũng cần được giữ gìn theo hướng tôn trọng lịch sử, tôn trọng kiến trúc xây dựng đô thị và bảo vệ môi trường. Paris và London rất coi trọng việc quy hoạch xây dựng, hạn chế xe cộ và chăm chút trồng cây xanh khu vực quanh Km0.
Định chuẩn Km0 - việc đáng phải làm từ rất nhiều năm trước - là một bước khởi đầu trong công tác quy hoạch lại đô thị. Nhìn từ Paris và London, một cột mốc không chỉ là vật thể mà là câu chuyện, là cảm xúc, là niềm tự hào. Hà Nội có đủ tiềm năng để biến Km0 thành biểu tượng như vậy.
Võ Nhật Vinh