Theo Thông tư 102 của Bộ Tài chính, cơ sở thương mại, xuất khẩu mua nông sản chưa qua chế biến của người bán không có hóa đơn, hoặc của cơ sở sản xuất không chịu thuế VAT, thì khi bán ra không được khấu trừ thuế. Việc khấu trừ 1% tính trên giá trị hàng mua theo bảng kê và hóa đơn VAT chỉ áp dụng với cơ sở sản xuất, chế biến nông sản. Quy định này được ban hành với mục đích ngăn chặn hành vi gian lận hoàn thuế với hàng nông sản xuất khẩu.
Tuy nhiên, theo đại biểu Trần Hữu Hậu, Giám đốc Công ty Cơ khí Tây Ninh, Thông tư trên ảnh hưởng tiêu cực đến nông dân. Bởi sản phẩm của họ bán cho những người thu gom xuất khẩu làm sao có được hóa đơn. Nếu không cho khấu trừ thuế với cơ sở thương mại, xuất khẩu thì ngay lập tức đầu ra của nông sản sẽ khó khăn. Hơn thế, cách làm này là nhằm “giảm nhẹ gánh cho ngành thuế, hải quan trước các gian lận hoàn thuế”.
Một số đại biểu cho rằng, nguyên nhân dẫn tới gian lận thuế VAT nằm ngay trong khâu thu thuế, bởi ở đó có sự câu kết của những công ty làm ăn bất chính với hải quan, với cán bộ thuế. Nếu không có việc kiểm tra khống hàng xuất khẩu thì không thể có việc lợi dụng chính sách ưu đãi hoàn thuế với nông sản để lừa đảo tiền công quỹ. Điều này cũng được ghi nhận trong báo cáo của Ủy ban Kinh tế ngân sách về tình hình thực hiện Luật Thuế giá trị gia tăng, theo đó ngành hải quan cần “chỉ đạo chặt chẽ việc kiểm tra thực tế hàng hóa xuất nhập khẩu, và kiểm tra sau thông quan theo đúng quy định của pháp luật”.
Theo đại biểu Hậu, khe hở của Luật Thuế giá trị gia tăng không chỉ ở hoàn thuế khống với nông sản xuất khẩu, mà còn ở việc tính thuế theo hai cách: khoán và khấu trừ. Ông giám đốc này nêu ví dụ: “Giả sử tôi hoạt động trong ngành xây dựng, nộp thuế theo chế độ khấu trừ. Tôi mua đồ vật liệu từ những cửa hàng nộp thuế khoán. Cửa hàng có hóa đơn VAT đầu vào đầy đủ, nhưng không được khấu trừ, nên sẵng sàng bán hóa đơn đó cho tôi. Tôi có thể dùng hóa đơn đó để móc túi nhà nước số tiền khấu trừ thuế". Ngoài ra, việc giao cho cán bộ thuế quyền xác định mức khoán cũng tạo cơ hội cho doanh nghiệp tìm cách thông đồng để được mức thuế khoán thấp có lợi.
Năm 2000, Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư 82, cho phép khấu trừ khống cả trường hợp kinh doanh trong nước và xuất khẩu. Theo Ủy ban Kinh tế ngân sách của Quốc hội, đây là một khe hở trong chế độ thuế VAT. Vì vậy, Thông tư 102 ban hành hôm 11/11 được xem như để sửa sai.
Trao đổi với VnExpress, Bộ trưởng Nguyễn Sinh Hùng khẳng định, những gian lận trong hoàn thuế thời gian qua không phải là do Luật Thuế giá trị gia tăng mà do sự yếu kém trong công tác quản lý. “Bộ Tài chính đã đau đầu nghĩ nhiều phương cách, nhưng không có biện pháp nào tối ưu hơn giải pháp nói trên”.
Nghĩa Nhân