Nếu không có phiếu, người ta có thể phải xếp hàng nhiều giờ trước cây rút tiền bên ngoài, hoặc ra chợ đen nhờ môi giới nhưng phải trả phí cao. Cuộc khủng hoảng tiền mặt là một trong những vấn đề cấp bách nhất với người dân Myanmar sau khi quân đội đảo chính ngày 1/2.
Người dân xếp hàng trước ngân hàng CB ở Yangon hôm 13/5 chờ rút tiền. Ảnh: Reuters
Ngân hàng trung ương nằm dưới quyền điều hành của một người do chính quyền quân sự chỉ định, đã không trả lại hết số tiền mà một số ngân hàng tư nhân gửi lại, cũng không giải thích lý do, khiến các ngân hàng thiếu tiền mặt.
Bản thân các ngân hàng phải đóng cửa hoặc lúc mở lúc không bởi nhân viên đình công tham gia phản đối đảo chính. Internet bị cắt cũng khiến giao dịch trực tuyến khó khăn, chuyển khoản quốc tế phần lớn đã ngừng hoạt động.
Đó là vấn đề gây khó khăn cho người dân và các doanh nghiệp nhỏ của Myanmar khi họ cố gắng chống chọi với nền kinh tế đang trên đà sụp đổ dưới sự lãnh đạo của chính quyền mới, cũng như sự sụp đổ của ngành du lịch, một trong những lĩnh vực phát triển nhanh nhất của Myanmar. Đồng kyat đã giảm 20% từ sau đảo chính.
"Bây giờ làm ăn rất khó", Hnin Hnin, một doanh nhân ngoài 20 tuổi chuyên cung cấp dầu gội và ga trải giường cho khách sạn cao cấp, nói. "Thương nhân bây giờ không chấp nhận chuyển khoản. Họ muốn tiền mặt. Chúng tôi cần tìm tiền mặt".
Do đó, Hnin Hnin trở thành một trong hàng nghìn người mỗi ngày xếp hàng trước các máy rút tiền đang hoạt động ở những thành phố lớn. Một số người tạo thành nhóm 5 người để một người có thể rút tiền cho cả nhóm.
Cô cũng buộc phải tìm cách thanh toán cho các nhà cung cấp ở nước ngoài bằng việc đồng ý đổi tiền cho đối tác đang giữ tiền mặt trong tài khoản ở Thái Lan. Theo thỏa thuận, đối tác cấp cho Hin Hnin quyền truy cập tài khoản tiền bath để trả tiền cho nhà cung cấp Thái Lan, còn Hnin Hnin trả lại cho cô ấy tiền mặt bằng đồng kyat ở Myanmar.
Ngân hàng trung ương và quân đội Myanmar không trả lời yêu cầu bình luận. 4 ngân hàng tư nhân lớn nhất Myanmar bao gồm Kanbawza và CB cũng từ chối trả lời.
Hiện không thể mua USD hay các loại ngoại tệ khác trong các trung tâm đổi tiền ở Yangon. Muốn mua ngoại tệ, có thể chuyển khoản cho người buôn tiền ở chợ đen nhưng bị tính phí tới 10%.
Các ngân hàng tư nhân ở Myanmar vốn gặp khó khăn từ lâu trước khi đảo chính xảy ra, một phần do thói quen cho khách hàng qua quen biết vay tiền nhưng những người này hiếm khi trả nợ. Điều này xảy ra với ít nhất 4 khách hàng tư nhân, theo phó thống đốc ngân hàng trung ương Myanmar năm 2017.
Richard Horsey, nhà phân tích chính trị độc lập chuyên nghiên cứu Myanmar, cho hay hệ thống ngân hàng bây giờ đã bị vô hiệu do đảo chính và biểu tình.
"Hệ thống ngân hàng bị ba mũi tấn công", Horsey nói. "Một là những vấn đề tồn tại từ trước nay lại càng khó giải quyết hơn. Hai là ảnh hưởng kinh tế do đảo chính khiến nền kinh tế trì trệ nhưng chính quyền lại không có năng lực quản lý cũng như tung ra bất kỳ chính sách kích thích nào. Ba là nhân viên ngân hàng đình công".
Ai cũng muốn rút tiền mặt lúc này để mua thực phẩm, nhu yếu phẩm, một phần vì sợ hệ thống ngân hàng sẽ sụp đổ.
Một số chuyên gia cho hay khủng hoảng tiền mặt là dấu hiệu rõ ràng cho thấy Myanmar đang đối mặt nhiều vấn đề kinh tế nghiêm trọng hơn. Fitch Solutions, công ty nghiên cứu tài chính, hồi tháng 4 dự kiến GDP năm 2021 của Myanmar sẽ giảm 20%.
Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) tháng trước cho hay Myanmar đang đối mặt với kinh tế sụp đổ do tác động tổng hợp từ làn sóng Covid-19 mới và đảo chính. Trường hợp xấu nhất là gần một nửa trong số 54 triệu người dân Myanmar có thể rơi vào đói nghèo so với 25% năm 2017.
"Nếu tình hình này vẫn tiếp diễn, tỷ lệ đói nghèo sẽ tăng gấp đôi vào đầu năm 2022", UNDP báo cáo. "Khi đó, cú sốc từ khủng hoảng sẽ dẫn tới thiệt hại lớn về tiền lương và thu nhập, đặc biệt với doanh nghiệp nhỏ, giảm khả năng tiếp cận thực phẩm, các dịch vụ cơ bản và trợ cấp xã hội".
Chương trình Lương thực của Liên Hợp Quốc trong báo cáo phân tích hồi tháng 4 cũng dự đoán hàng triệu người Myanmar sẽ rơi vào cảnh đói ăn trong những tháng tới.
Một số người lao động đã quay lại làm việc ở ngân hàng trong vài tuần qua, nhưng các nhà phân tích tài chính cho rằng chưa thể giải quyết ngay tình trạng thiếu tiền mặt.
Tại Yangon, trung tâm kinh tế tài chính của Myanmar, Khin, một người buôn dầu ăn và trứng, cho biết nguồn cung trứng, dầu và các mặt hàng nông sản khác đang thiếu và chậm lại đáng kể, buộc cô phải tăng giá 25%.
Hàng hóa vẫn có sẵn ngoài chợ và cửa hàng, nhưng một số nhà phân tích Myanmar lo ngại nông dân sẽ không mua được hạt giống hay vay tiền mua giống trước khi vào vụ tháng 6.
"Trồng trọt ở nông thôn đang chậm lại, gây tác động lớn tới vụ sau", Khin nói. "Các nhà cung cấp đậu đỗ và chủ trại gà không chắc có thể bắt đầu vụ khác hay không".
Chuỗi thương mại đang bế tắc, một nhà buôn gạo lớn hợp tác với hàng trăm nông dân Myanmar cho biết. Ông cho hay bản thân thiếu tiền mặt để mua gạo của nông dân, ngược lại, nông dân không có tiền mua máy móc hay trả tiền thuê nhân công.
Nhiều khoản vay ngân hàng tư nhân được thế chấp bằng bất động sản ở Yangon, nơi giá đất đã giảm đáng kể từ sau đảo chính, theo một số báo cáo phân tích kinh tế Myanmar.
Ngân hàng tư nhân ở Myanmar chịu quy định phải gửi một tỷ lệ nhất định tiền của khách hàng vào ngân hàng trung ương. Hai ngân hàng cho hay đã gửi nhiều hơn mức quy định nhưng bị ngân hàng trung ương từ chối cho rút số dư, khiến họ thiếu tiền mặt phân phối cho khách.
Giám đốc một ngân hàng lớn ở Myanmar cho hay việc đóng cửa các chi nhánh trong hai tháng đầu tiên sau đảo chính đã ngăn chặn ngân hàng sụp đổ khi mọi người đổ xô rút tiền tiết kiệm.
"Điều tốt là các chi nhánh vẫn chưa mở lại", ông nói. "Nếu các chi nhánh mở cửa, chúng tôi sẽ không đủ tiền mặt trả cho mọi người".
Hồng Hạnh (Theo Reuters)