Trường Quốc Học rộng hơn 10.000m2 nằm bên bờ sông Hương được thành lập theo dụ ngày 17 tháng 9 năm Thành Thái thứ 8 (23/10/1896) và nghị định ngày 18/11/1896 của phủ Toàn quyền Đông Dương. Đây là trường Pháp Việt chính yếu của toàn xứ Đông Dương.
Lúc mới thành lập, trường chỉ là những dãy nhà tranh vốn là trại lính thủy quân được cải tạo lại. Tường rào phía trước mặt trường được xây bằng gạch đỏ sậm. Năm 1915, trường Quốc Học được xây dựng lại, những dãy nhà tranh được phá bỏ thay thế vào đó là hai dãy nhà lầu xây gạch, lợp ngói kiên cố theo kiểu Tây Âu, về cơ bản kiến trúc đó được duy trì đến ngày nay.
Hơn 120 năm thành lập, trường Quốc Học là ngôi trường nổi tiếng nhất của Huế khi nhiều nhà lãnh đạo từng theo học như Chủ tịch Hồ Chí Minh, Tổng bí thư Trần Phú, Đại tướng Võ Nguyên Giáp.
Cổng trường với lối kiến trúc cổ kính có hai tầng, tầng trên bằng gỗ, mái lợp ngói hoàng lưu ly. Muốn đi lên tầng trên phải qua cái thang hình xoắn ốc, trên có treo một cái chuông lớn để điểm giờ học. Phía tay phải có bình phong long mã, được xây dựng vào năm Thành Thái thứ tám, dấu tích ấy còn được lưu giữ đến ngày nay.
Giữa sân trường là bức tượng người thanh niên Nguyễn Tất Thành, một cựu học sinh ưu tú của trường.
Năm 1990, kỷ niệm 100 năm ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh, để tưởng nhớ đến người học trò xuất sắc của trường, Bảo tàng Hồ Chí Minh Thừa Thiên Huế cùng với trường Quốc Học đã xây dựng tượng anh Nguyễn Tất Thành ngay ở vị trí trung tâm của trường. Lúc ban đầu tượng được xây dựng bằng thạch cao và xi măng trắng, năm 2006 tượng được đúc lại bằng đồng. Tượng cao 3 m; bệ rộng 0,98 m, dài 1,13 m và cao 0,18 m; bục rộng 1,1 m và dài 1,6 m. Toàn bộ bức tượng được đặt trên nền đá Rubi tự nhiên màu nâu đỏ.
Những ngày hè, trường Quốc Học trở thành một điểm đến tham quan du lịch của nhiều du khách trong và ngoài nước. Nhiều du khách đến đây để cảm nhận vẻ đẹp cổ kính của ngôi trường hơn 120 năm tuổi, nơi đào tạo các bậc hiền tài cho đất nước.
Những học sinh vừa gia nhập ngôi trường Quốc Học hào hứng đi dạo trong khuôn viên trường rợp bóng cây xanh. Nhóm học sinh cũng tranh thủ chụp lại những bức ảnh ở ngôi trường mới để làm kỷ niệm, chuẩn bị cho hành trang 3 năm học trung học phổ thông tập tại ngôi trường này.
Các dãy phòng học của trường nằm lọt thỏm giữa những hàng cây xanh cổ thụ. Điểm nổi bật của trường Quốc Học là các dãy nhà được sơn màu hồng.
Mỗi năm, trường Quốc Học đào tạo 1.200 học sinh từ lớp 10-12, nhiều lớp chuyên. Các học sinh muốn vào trường Quốc Học phải trải qua kỳ thi sát hạch đầu năm. Trường có bể bơi, sân chơi cầu lông, sân bóng đá, sân bóng rổ.
Trăm năm qua, những cây muối được trồng trong khuôn viên trường được các thế hệ học sinh, cán bộ nơi đây chăm sóc cẩn thận. Cây xanh dày đặc nên lúc nào khuôn viên trường cũng được phủ bóng mát.
Ngồi trên ghế đá dưới những hàng cây xanh trong khuôn viên trường được nhiều du khách và thế hệ học sinh nơi đây yêu thích.
Nét độc đáo của trường Quốc Học là các dãy nhà đều mang kiến trúc Pháp đặc trưng được xây dựng hơn 100 năm trước. Trường có bốn dãy nhà chính dành cho việc giảng dạy, nhà thi đấu, nhà lưu niệm.
Với ý nghĩa lịch sử và bề dày truyền thống của trường, ngày 26/3/1990 trường Quốc Học được Bộ Văn hóa Thông tin nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia và được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng là di tích cấp Quốc gia đặc biệt ngày 31/12/ 2020.
Võ Thạnh