Những kẻ "khủng bố" điện thoại có đầy đủ thông tin liên lạc của Tâm. Tâm chặn số điện thoại này, chúng chuyển sang số khác. Khi công sở bắt đầu làm việc sau Tết, Tâm đến cơ quan công an trình báo. Sau khi thu thập thông tin, chiến sĩ trực cho biết, họ cũng thường nhận được nội dung trình báo tương tự từ nạn nhân của các ứng dụng vay tiền trực tuyến, và khuyên Tâm lờ đi các cuộc gọi, tin nhắn.
Tôi google từ khóa "app vay tiền" và dễ dàng tìm thấy hơn hai mươi địa chỉ với thông điệp quảng cáo nhấn mạnh vào những ưu thế như "giải ngân nhanh", "không thế chấp" hay "không thẩm định". Ngoài một vài ứng dụng của các ngân hàng hoặc tổ chức tài chính lớn, đa phần còn lại có nguồn gốc không rõ ràng. Sau khi cùng tôi tìm hiểu kỹ, Tâm nhận định, thông tin cá nhân của cô đã bị ai đó sử dụng để vay tiền trên app.
Có hai vấn đề với những ứng dụng cho vay tiền, có thể dễ dàng biến bất cứ ai trở thành con nợ và khiến những người liên đới chịu phiền phức.
Thứ nhất, để cho vay, rất nhiều ứng dụng chỉ yêu cầu cung cấp số điện thoại người vay (để xác thực) kèm theo thông tin của một người tham chiếu. Ứng dụng không cần xác thực thông tin tham chiếu, không quan tâm người tham chiếu có quan hệ hay trách nhiệm gì với việc vay tiền hay không.
Thứ hai, việc phát triển ứng dụng giờ rất dễ và đưa chúng lên kho ứng dụng (store) của iOS hay Android cũng rất đơn giản. Các ứng dụng này khi cài vào điện thoại của người dùng đều yêu cầu được truy xuất danh bạ trong máy. Nói cách khác, một khi người dùng vay tiền, chủ ứng dụng đã có trong tay một danh sách tham chiếu mà không cần biết họ có quan hệ hay trách nhiệm gì không. Để phục vụ cho việc đòi nợ, các chủ nợ sẽ sử dụng những thông tin liên hệ và thực hiện hành vi "khủng bố". Nhiều nạn nhân của hành vi này không liên quan tới người vay tiền, như trường hợp của Tâm.
Thời điểm này, các ứng dụng vay tiền nhanh có thể sẽ tăng cường hoạt động. Từ tuần trước, các hoạt động sản xuất kinh doanh trở lại bình thường, và công nhân, sau chuyến về quê nghỉ Tết, đã quay trở lại các khu công nghiệp. Thực tế là mỗi dịp Tết, người lao động hầu như phải chi cạn hầu bao cho gia đình sau một năm đi làm xa. Vì vậy, thời gian đầu trở lại, họ dễ rơi vào tình trạng khó khăn tài chính, dẫn đến nhu cầu vay tiêu dùng. Việc các ứng dụng cho vay quá dễ dàng là một cái bẫy với lãi suất vay có khi lên tới 40% một năm. Con nợ thời đại 4.0 có thể không lường được hậu quả ập xuống đời họ khi lỡ click vào các app tín dụng đen.
Đáng lo ngại hơn, các dịch vụ vay nóng 4.0 không đứng riêng lẻ. Tất cả website giải trí vi phạm bản quyền như xem bóng đá hay xem phim đều được tài trợ bởi các sàn đầu tư tiền ảo, website tổ chức đánh bạc hay cá độ trực tuyến. Các sàn đầu tư tiền ảo hay nền tảng đánh bạc và cá độ trực tuyến lại liên kết với ứng dụng vay tiền nhanh. Chúng không khác gì hệ thống đánh bạc hay cá độ đi kèm dịch vụ cầm đồ hay cho vay nặng lãi truyền thống từ thuở nào. Tuy nhiên, vì sử dụng công nghệ cao nên "doanh thu" của chuỗi hoạt động trực tuyến này khủng khiếp hơn rất nhiều. Từ sau sự phanh phui đường dây đánh bạc qua mạng nghìn tỷ đồng có liên quan đến nguyên Cục trưởng Cục Cảnh sát Công nghệ cao năm 2018, liên tiếp các năm sau đó, năm nào cũng có những đường dây đánh bạc từ vài nghìn tỷ đồng cho đến vài chục nghìn tỷ đồng bị phá, cho thấy quy mô kinh khủng của hoạt động kinh doanh ngầm.
Hệ quả là, quýt làm cam chịu, những người như Tâm bỗng bị kéo vào sự đòi nợ khủng bố, làm ảnh hưởng chất lượng cuộc sống cá nhân cũng như chất lượng lao động đóng góp cho xã hội.
Pháp luật hiện hành không cấm vay tiền online qua app. Tuy nhiên, luật có quy định cụ thể với các tội danh được cấu thành trong quá trình cho vay qua app. Hành vi khủng bố người vay hoặc vay với lãi suất cao có thể bị khép vào "Tội cho vay nặng lãi trong giao dịch dân sự". Hành vi tung tin sai, bôi nhọ người vay tiền có thể phải chịu trách nhiệm hình sự với tội danh "Làm nhục người khác". Hành vi gọi điện thoại mà có căn cứ làm cho người bị đe dọa thực sự lo sợ có thể bị khép "Tội đe dọa giết người"...
Vấn đề còn lại là hành pháp rốt ráo hơn nữa. Với tính chất của loại lừa đảo này, tôi cho rằng hiệu quả của lực lượng phòng chống tội phạm công nghệ cao cần được nâng cao hơn nữa để đảm bảo vai trò quản lý nhà nước về an toàn thông tin, an ninh tài chính, tiền tệ; phát hiện sớm các dịch vụ cho vay nặng lãi trực tuyến. Chế tài xử phạt cũng cần được rà soát theo hướng tăng nặng. Nếu việc triệt phá các đường dây lừa đảo này mới chỉ như "bắt cóc bỏ đĩa" và mức trừng phạt không thấm tháp gì so với lợi nhuận đạt được, các app vay sẽ vẫn mọc lên như nấm, bủa vây lấy người dân.
Xa hơn, tín dụng là nhu cầu khách quan cần thiết của mọi nền kinh tế. Tăng khả năng tiếp cận các nguồn tín dụng hợp pháp là một giải pháp lâu dài. Ngoài các gói tín dụng theo chính sách của Nhà nước, ngành ngân hàng có thể nhìn vào nhu cầu vay tiêu dùng, tuy không lớn, nhưng có thực của người dân để tìm cách đơn giản hóa quy trình và thủ tục vay cũng như rút ngắn thời gian xét duyệt và giải ngân. Khi người lao động có thể tiếp cận nguồn tín dụng sạch dễ hơn, họ sẽ tránh được những cái bẫy tín dụng đen giăng sẵn.
Nếu không, nạn lừa đảo, khủng bố, siết nợ sẽ ngày một phình to, khiến ai cũng có thể trở thành nạn nhân dự bị của những kẻ ngồi trong bóng tối, sau các app vay.
Võ Nhật Vinh