Cơ quan An ninh Ukraine (SBU) ngày 12/4 thông báo bắt nhà tài phiệt thân Nga Viktor Medvedchuk trong một chiến dịch chớp nhoáng, được thực hiện với sự phối hợp của nhiều đơn vị đặc nhiệm và an ninh.
Thông tin chi tiết về chiến dịch bắt Medvedchuk, 67 tuổi, chưa được Ukraine công bố. Tuy nhiên, Ivan Bakanov, giám đốc SBU, cho hay tài phiệt này đã mặc một bộ quân phục Ukraine trong quá trình lẩn trốn nhưng khẳng định "không kẻ phản bội nào có thể thoát khỏi sự trừng phạt".
Medvedchuk (trái) gặp Tổng thống Putin tại Nga năm 2019. Ảnh: Reuters.
Medvedchuk xuất thân là một luật sư và trở nên nổi tiếng khi bào chữa cho những người đối lập trong các phiên tòa dưới thời Liên Xô. Ông lập công ty luật BIM vào đầu thập niên 1990, gặt hái nhiều thành công và trở thành chủ tịch Hiệp hội Luật sư Ukraine, trước khi tiến vào chính trường.
Ông trở thành nghị sĩ quốc hội Ukraine năm 1997, trước khi làm chánh văn phòng nội các của cựu tổng thống Leonid Kuchma trong giai đoạn 2002-2005. Trong hơn ba thập kỷ hoạt động chính trị, Medvedchuk được coi là một trong những "nhà trung gian" có ảnh hưởng nhất sau hậu trường ở Ukraine.
Tài phiệt này có biệt danh "Hồng y áo xám" này cũng trở thành một trong những người giàu nhất Ukraine. Năm 2019, Forbes ước tính Medvedchuk có khối tài sản khoảng 620 triệu USD.
Nhà tài phiệt Ukraine lần đầu gặp Tổng thống Nga Vladimir Putin vào năm 2003 và từng mô tả mình là "bạn thân" với ông chủ Điện Kremlin. Một năm sau, Tổng thống Putin trở thành cha đỡ đầu cho con gái út Darya của Medvedchuk.
Ông trở thành lãnh đạo đảng Đối lập vì Cuộc sống (OPFL), tổ chức chính trị thân Nga lớn nhất tại Ukraine, và được chọn làm đại diện của đảng tại quốc hội nước này từ năm 2019. Trong thời gian này, ông bị cáo buộc mua lại nhiều hãng truyền thông Ukraine và truyền bá những quan điểm ủng hộ Moskva, với mục tiêu tranh thủ sự ủng hộ với các đảng phái thân Nga trong cuộc bầu cử.
Sau khi Nga sáp nhập bán đảo Crimea năm 2014, Mỹ đã áp lệnh cấm vận với Medvedchuk vì "vai trò trong tình hình hiện nay ở Ukraine" và dẫn dắt một tổ chức "tham gia và các hành động, chính sách phá hoại tiến trình dân chủ hay thể chế ở Ukraine".
Nhưng khi xung đột giữa quân đội chính phủ Ukraine và phe ly khai ở miền đông bùng phát vài tháng sau đó, giới chức ở Kiev lại coi Medvedchuk là một kênh liên lạc hữu ích với Moskva. Tài phiệt này có thể chuyển thông điệp của Ukraine tới các quan chức Nga, cũng như tham gia đàm phán các thỏa thuận trao đổi tù binh với phe ly khai.
Trong cuộc phỏng vấn giữa năm 2016, Medvedchuk bảo vệ quan hệ cá nhân của ông với Tổng thống Putin, khẳng định liên hệ chặt chẽ với Nga sẽ mang lại lợi ích tốt nhất cho Ukraine.
Tuy nhiên, một cuộc điều tra của Dự án Phóng sự Điều tra Tham nhũng và Tội phạm có tổ chức (OCCRP) nhận định Medvedchuk chỉ phải bỏ ra 40.000 USD để mua cổ phần của nhà máy lọc dầu Nga Yug Energo sau khi Moskva sáp nhập bán đảo Crimea, giúp ông thu lời hàng chục triệu USD và cung cấp nguồn tài chính cho OPFL.
Vai trò trung gian của Medvedchuk đột ngột chấm dứt khi Volodymyr Zelensky đắc cử Tổng thống Ukraine năm 2019. Chính quyền Tổng thống Zelensky đã tìm cách hạn chế ảnh hưởng của Medvedchuk bằng cách áp đặt trừng phạt những hãng tin do ông sở hữu, cũng như cấm vận ông cùng gia đình.
Tháng 2/2021, Tổng thống Zelensky ký sắc lệnh cáo buộc Medvedchuk có hành vi "khủng bố tài chính" và tịch thu tài sản của tài phiệt này. Medvedchuk bị quản thúc tại nhà từ năm ngoái với cáo buộc phản quốc, sau khi bị nghi bán bí mật quân sự của Ukraine cho Nga và khai thác tài nguyên thiên nhiên ở bán đảo Crimea theo yêu cầu từ Moskva.
Viktor Medvedchuk sau khi bị an ninh Ukraine bắt hôm 12/4. Ảnh: AFP.
Medvedchuk bác bỏ các cáo buộc, khẳng định mình không làm gì sai trái. Ngày 24/2, khi Nga mở chiến dịch quân sự ở Ukraine, tài phiệt này bí mật rời khỏi nơi cư trú, thoát vòng giám sát của lực lượng an ninh Ukraine.
Các điều tra viên sau đó đến khám nhà Medvedchuk, phát hiện một bản sao toa tàu Pullman với nhiều chi tiết trang trí bằng vàng, được bố trí tại một nhà ga mô phỏng và giấu bên dưới tấm bạt lớn.
Du thuyền Royal Romance trị giá 200 triệu USD của ông cũng bị giới chức Croatia tịch thu tại cảng Rijeka tháng trước.
Tổng thống Zelensky hồi tháng 3 ra lệnh đình chỉ hoạt động đảng OPFL cùng một số đảng nhỏ hơn bị cáo buộc có quan hệ với Moskva. Cố vấn An ninh Quốc gia Ukraine Oleksiy Danilov cũng cáo buộc các nhà máy của Medvedchuk đang cung cấp dầu diesel cho lực lượng Nga tham chiến tại Donbass.
Điện Kremlin chưa bình luận về thông báo bắt Medvedchuk của lực lượng an ninh Ukraine. Tuy nhiên, Nga trước đây đã phản ứng giận dữ khi Ukraine có các biện pháp tịch thu tài sản và quản thúc tài phiệt này, khi Tổng thống Putin tuyên bố sẽ "đáp trả" động thái mà ông gọi là "đàn áp chính trị" của Kiev.
Tổng thống Zelensky hôm qua đăng bức ảnh cho thấy Medvedchuk trong bộ quân phục Ukraine, tay bị còng tay và gương mặt lộ rõ vẻ mệt mỏi. "Tôi đề nghị trao đổi người này với những tù binh Ukraine đang bị phía Nga bắt", ông Zelensky nói trong video đăng trên Telegram.
Vũ Anh (Theo Times, WP)