Tôi làm doanh nghiệp và nhận ra một điều, tấm bằng đại học, dù vẫn có giá trị nhất định, đang ngày càng kém liên quan đến những gì công việc yêu cầu mỗi ngày.
Tôi có một cậu nhân viên 35 tuổi, hai bằng đại học hẳn hoi, nhưng chưa có bằng lái ôtô. Công ty có sẵn xe, nhưng cứ mỗi lần đón khách là phải thuê tài xế ngoài. Đi khảo sát dự án cũng khó, nhiều khi những việc đáng lẽ đơn giản lại trở thành trở ngại chỉ vì thiếu kỹ năng cơ bản phải có.
Tôi khuyên cậu ấy học lái xe từ lúc chi phí còn khoảng trên dưới chục triệu đồng. Cậu chần chừ mãi, hết bận việc lại ngại thời gian học, thành ra đến lúc chi phí tăng lên 30 triệu mà vẫn chưa có bằng lái ôtô. Khoảng cách giữa "biết là nên làm" và "thật sự đi làm" đôi khi chính là thứ khiến một người bị chậm lại cả chục năm sự nghiệp.
Ở môi trường doanh nghiệp nhỏ như của tôi, giá trị của nhân viên không nằm nhiều ở học vấn, mà ở mức độ tin cậy. Tin cậy không chỉ là trung thực, mà còn là khả năng tự vận hành, tự xử lý các tình huống mà không cần ai kèm.
Một người có thể lái xe ra sân bay đúng giờ, đón khách với nụ cười tự tin, đưa họ về khách sạn an toàn, đó là người tôi yên tâm giao việc và sẵn sàng trả mức lương xứng đáng.
Chúng ta vẫn hay nói thanh niên "thua thiệt" vì thiếu cơ hội. Nhưng nhiều sự thua thiệt thật ra đến từ việc thiếu những kỹ năng tối thiểu trong thời đại mà mọi thứ đang chuyển dịch rất nhanh.
Bằng đại học vẫn là tấm vé vào đời, nhưng thị trường không còn như 10-15 năm trước, cần những tấm "vé phụ". Người lao động cần trang bị những kỹ năng mà thị trường thực sự cần: giao tiếp, ngoại ngữ cơ bản, tin học văn phòng, lái xe, khả năng ứng xử linh hoạt.
Tôi nghĩ điều quan trọng nhất là mỗi người phải nhìn rõ thực tế: Thị trường lao động giờ cạnh tranh ở những thứ rất nhỏ nhưng rất cụ thể. Một mớ kiến thức lý thuyết không thay cho khả năng chốt một phòng khách sạn đúng giờ hay giải quyết một sự cố bất ngờ với khách nước ngoài.
Sự "thua thiệt" đôi khi không nằm ở chỗ chúng ta kém cỏi, mà ở chỗ chúng ta chậm thích nghi. Nếu bạn 30-35 tuổi nhưng vẫn lần lữa những kỹ năng thiết yếu, thì khoảng cách với người trẻ hơn sẽ ngày càng rộng, không phải do họ giỏi hơn, mà vì họ chủ động hơn.
Trong thế giới việc làm hiện nay, ai biết chuẩn bị sớm sẽ có lợi thế, ai chờ đến lúc cần mới học thì đã muộn mất vài nhịp. Và sự thua thiệt đó, đáng tiếc, là thứ chính bản thân chúng ta tạo ra cho mình.