Những ngày qua, dư luận xôn xao trước thông tin cơ quan chức năng và doanh nghiệp đang nghiên cứu phương án cải tạo xe máy chạy xăng thành xe điện - một hướng đi được cho là "kinh tế và thân thiện với môi trường". Bài toán nghe có vẻ đơn giản: chỉ cần tháo bỏ động cơ xăng, lắp mô-tơ điện và bộ pin, là chiếc xe đã "hóa thân" thành xe điện chạy êm, không khói, không xăng dầu.
Thế nhưng, với nhiều người dân như tôi, ý tưởng ấy lại gợi lên nhiều băn khoăn hơn là háo hức. Bởi bất cứ sự thay đổi nào liên quan đến phương tiện giao thông đều cần đặt yếu tố an toàn và kỹ thuật lên hàng đầu. Tôi từng chứng kiến không ít vụ cháy nổ xe điện, chủ yếu do pin kém chất lượng hoặc sạc trong điều kiện không đảm bảo. Giờ đây, nếu những chiếc xe máy vốn được thiết kế để chạy bằng xăng được "chế" sang chạy điện, liệu chúng ta có thể yên tâm với những bộ linh kiện cải tiến thủ công, "chắp vá" lại?
Mỗi chiếc xe xăng được các hãng chế tạo qua hàng trăm giờ thử nghiệm: từ khung sườn, trọng tâm, góc nghiêng, độ rung, hệ thống phanh, giảm xóc, tải trọng... tất cả đều được tính toán tỉ mỉ để tương thích với động cơ đốt trong và bình nhiên liệu truyền thống. Khi thay thế toàn bộ bằng mô-tơ điện và pin lithium-ion vốn có trọng lượng nặng, kích thước khác biệt, phân bổ khối lượng không đều, toàn bộ sự cân bằng động học và độ ổn định của xe sẽ bị thay đổi.
Chiếc xe vốn được thiết kế để chở một người, nay có thể chở thêm khối pin 10-15 kg, đặt ở vị trí khác hoàn toàn so với bình xăng cũ. Hệ thống giảm xóc, phanh, khung sườn vốn được tính cho độ rung của động cơ xăng cũng sẽ phải chịu tải và dao động mới. Từng đó thôi đã đủ để một người kỹ sư cơ khí lành nghề phải lo lắng, huống chi người sử dụng bình thường.
Điều đáng nói hơn cả là rủi ro cháy nổ từ pin lithium-ion. Loại pin này tuy hiệu suất cao, nhưng cực kỳ nhạy cảm với nhiệt độ, va đập và cách sạc. Nếu gặp chập điện, sạc sai quy trình, hoặc đặt gần nguồn nhiệt, pin có thể phát nổ chỉ trong vài giây. Trong khi đó, xe máy xăng không có hệ thống bảo vệ pin, không có cơ chế tản nhiệt chuyên dụng, cũng không được thiết kế với các khoang cách nhiệt.
>> 'Loại bỏ xe xăng dầu theo tuổi đời sử dụng để tránh gây sốc'
Đáng lo hơn, nếu quá trình cải tạo diễn ra đại trà, không kiểm định nghiêm ngặt, hậu quả có thể khôn lường. Chỉ một vụ cháy pin nhỏ trong khu dân cư chật hẹp, chỉ một lần chập mạch khi sạc trong nhà, không chỉ chiếc xe mà cả mái ấm của một gia đình có thể tan hoang trong phút chốc.
Rồi ai sẽ chịu trách nhiệm cho những rủi ro ấy? Sau khi cải tạo, ai sẽ là người đứng tên trong bản kiểm định kỹ thuật? Chiếc xe "mới mà không mới" ấy có được đăng ký lưu hành hợp pháp không? Nếu xảy ra cháy nổ hoặc tai nạn, trách nhiệm thuộc về chủ xe, cơ sở cải tạo, hay cơ quan quản lý? Những câu hỏi tưởng như kỹ thuật ấy, thực ra là câu hỏi về sinh mạng, về niềm tin, và về trách nhiệm. Nhưng tiếc thay, đến nay chưa có lời giải rõ ràng.
Cải tạo xe xăng sang điện, trên lý thuyết, là một ý tưởng đầy thiện chí. Nhưng thực tế, nó đang đứng giữa ranh giới mong manh giữa sáng tạo và mạo hiểm. Và ở đó, những người trực tiếp điều khiển xe mỗi ngày chính là đối tượng chịu rủi ro đầu tiên. Bởi không phải ai cũng đủ hiểu biết để phân biệt đâu là "mô-tơ đạt chuẩn", đâu là "pin tái chế", đâu là "linh kiện trôi nổi". Càng không phải ai cũng có điều kiện thử nghiệm, đo điện áp hay kiểm tra dung lượng pin.
Tôi không phủ nhận xu thế chuyển đổi xanh là tất yếu. Việc thay thế dần xe xăng bằng xe điện là hướng đi văn minh, thân thiện môi trường, phù hợp với tương lai giao thông bền vững. Nhưng điều khiến nhiều người dân băn khoăn chính là khi "tiết kiệm" được đặt lên bàn cân với "an toàn". Một bên là vài triệu đồng trước mắt, một bên là tính mạng, tài sản và sự bình yên của cả gia đình. Và rõ ràng, không một phép so sánh nào có thể biện minh cho việc đánh đổi ấy.
Nếu coi "chuyển đổi xanh" là một hành trình dài, thì tôi cho rằng việc cải tạo xe xăng sang điện giống như một ý tưởng thử nghiệm, hơn là một giải pháp đại trà. Thay vì cố gắng "độ chế" hàng triệu xe cũ, chúng ta cần một hướng đi căn cơ, an toàn và có tầm nhìn hơn: phát triển các dòng xe điện mới giá phù hợp, đảm bảo tiêu chuẩn kỹ thuật, được hỗ trợ tài chính và có hệ sinh thái sạc - bảo hành - bảo dưỡng đồng bộ.
Cải tạo xe xăng sang điện là một ý tưởng có thiện chí, tôi tin như vậy. Nó thể hiện nỗ lực tìm hướng đi tiết kiệm, giảm phát thải, tái sử dụng nguồn lực. Nhưng chỉ vậy thôi thì chưa đủ. Yếu tố an toàn mới là thứ cần đặt lên hàng đầu. Thay vì hoán cải xe xăng thành xe điện, chúng ta hoàn toàn có thể chọn cách làm nhân văn hơn: thu hồi xe máy xăng cũ, hỗ trợ một phần chi phí để người dân đổi sang xe điện chính hãng.
Nhiều quốc gia đã làm vậy và thành công. Ở châu Âu hay Nhật Bản, những chương trình "đổi cũ lấy mới" không chỉ giảm ô nhiễm mà còn kích thích tiêu dùng xanh, tạo việc làm cho ngành công nghiệp xe điện và đảm bảo an toàn cho người dân. Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi mô hình đó, với các chính sách phù hợp điều kiện thực tế: miễn, giảm thuế trước bạ, hỗ trợ trả góp lãi suất thấp, trợ giá cho hộ thu nhập trung bình hoặc người dân vùng nông thôn.
- 'Sáu năm chuyển từ xe máy chạy xăng sang xe điện chỉ tốn 1,7 triệu đồng'
- 'Trợ giá mua xe điện trước khi hạn chế phương tiện gây ô nhiễm'
- 2 phút chờ đèn đỏ khiến tôi muốn bỏ ngay xe máy xăng
- Tôi thương đám trẻ ở Hà Nội phải hít khói bụi từ xe máy chạy xăng dầu
- Tôi từ chối túi nylon và xe máy chạy xăng
- Bàn lùi cấm xe máy