Tổng thống Mỹ Joe Biden trong cuộc họp báo tại Nhà Trắng ngày 26/4 đưa ra cam kết mạnh mẽ nhất với đồng minh Hàn Quốc, khi cảnh báo rằng Triều Tiên sẽ đối mặt với "dấu chấm hết" nếu tiến hành bất cứ cuộc tấn công hạt nhân nào nhằm vào Washington hay Seoul.
Bình luận được ông Biden đưa ra khi hai lãnh đạo công bố Tuyên bố Washington, trong đó Mỹ trao cho Hàn Quốc "chiếc ô hạt nhân" vững chắc với cam kết triển khai tàu ngầm hạt nhân mang tên lửa đạn đạo tới nước này nhằm tăng cường khả năng răn đe hạt nhân với Triều Tiên.
Đổi lại, Hàn Quốc khẳng định sẽ từ bỏ ý định phát triển chương trình vũ khí hạt nhân trong nước, vốn là một phần nghĩa vụ của nước này sau khi ký Hiệp ước Không phổ biến Vũ khí hạt nhân.
Ông Biden cũng cho biết Mỹ sẽ thành lập "Nhóm tham vấn hạt nhân (NCG)", hỗ trợ Hàn Quốc trong quá trình lập kế hoạch cho các tình huống bất ngờ và kịch bản sử dụng vũ khí hạt nhân.
Tuyên bố Washington được đưa ra trong chuyến thăm cấp nhà nước 6 ngày tới Mỹ của Tổng thống Hàn Quốc Yoon Suk-yeol trong bối cảnh hai nước kỷ niệm 70 năm thiết lập quan hệ ngoại giao. Trong chuyến thăm, việc tăng cường "chiếc ô hạt nhân" của Mỹ cho Hàn Quốc trước mối đe dọa ngày càng tăng từ Triều Tiên là vấn đề trọng tâm được hai lãnh đạo thảo luận.
Tổng thống Mỹ Joe Biden (phải) và Tổng thống Hàn Quốc Yoon Suk-yeol tại Nhà Trắng, thủ đô Washington ngày 26/4. Ảnh: Reuters
Năm ngoái, Bình Nhưỡng đã tiến hành thử tên lửa nhiều chưa từng thấy. Đầu tháng này, Triều Tiên phóng tên lửa đạn đạo xuyên lục địa sử dụng nhiên liệu rắn đầu tiên, một bước tiến lớn về năng lực hạt nhân của Bình Nhưỡng. Giới chức Mỹ và Hàn Quốc đều tin rằng Triều Tiên đang chuẩn bị tiến hành vụ thử hạt nhân đầu tiên kể từ năm 2017.
Nỗi bất an về chương trình vũ khí của Triều Tiên đã khiến giới chính trị gia và dư luận Hàn Quốc thời gian qua không ngừng kêu gọi chính phủ phát triển chương trình vũ khí hạt nhân của riêng mình, thay vì dựa vào cam kết an ninh của Mỹ. Trong thập kỷ qua, các cuộc thăm dò cho thấy khoảng 70% người dân Hàn Quốc ủng hộ nước này có vũ khí hạt nhân.
Nhưng việc Hàn Quốc sở hữu vũ khí hạt nhân nhiều khả năng sẽ châm ngòi cho một cuộc chạy đua vũ trang quy mô lớn ở khu vực Đông Bắc Á, khiến mối đe dọa từ vũ khí hạt nhân càng tăng lên. Bởi vậy, Tuyên bố Washington được coi là giải pháp hợp lý nhất để giải quyết mối lo ngại này.
Tuy nhiên, Frank Aum và Adam Gallagher, hai nhà phân tích của Viện Hòa bình Mỹ, không cho rằng thỏa thuận này sẽ thực sự răn đe được Triều Tiên, cũng như xoa dịu nỗi lo của công chúng Hàn Quốc về việc không có vũ khí hạt nhân riêng.
Nghiên cứu và lịch sử cho thấy các biện pháp răn đe tăng cường của Mỹ và Hàn Quốc thường không ngăn được các hành động quyết liệt của Triều Tiên, mà có xu hướng khiến tình hình trầm trọng thêm.
Nghiên cứu của Jordan Bernhardt và Lauren Sukin năm 2000 đã cho thấy Triều Tiên thường phản ứng với các cuộc tập trận quân sự chung của Mỹ và Hàn Quốc bằng hoạt động phóng tên lửa liên tiếp. Cường độ các đợt thử tên lửa này phụ thuộc vào quy mô của tập trận Mỹ - Hàn.
Từ năm 2013 đến 2017, khi liên minh tăng cường tập trận chung để đáp trả vụ thử hạt nhân thứ ba của Triều Tiên vào tháng 2/2013, Bình Nhưỡng đáp trả bằng những bước tiến lớn trong chương trình vũ khí hạt nhân, tiến hành thêm ba vụ thử hạt nhân và hơn 90 vụ thử tên lửa đạn đạo.
Bình Nhưỡng năm ngoái tiến hành số vụ thử tên lửa nhiều kỷ lục và ra mắt loạt vũ khí mới như phương tiện lướt siêu vượt âm, tàu lặn không người lái. Những động thái đó được thực hiện vừa để đáp trả các cuộc tập trận Mỹ - Hàn, vừa phô trương lực lượng sau bốn năm giảm leo thang trong nỗ lực theo đuổi đàm phán hạt nhân bất thành với Washington.
"Nếu mục tiêu lớn hơn của Mỹ - Hàn là ngăn xung đột trên bán đảo Triều Tiên, câu hỏi đặt ra là liệu biện pháp răn đe tăng cường bằng chiếc ô hạt nhân này có cần thiết và khôn ngoan hay không", Frank Aum và Adam Gallagher đặt câu hỏi.
Năng lực hạt nhân và quân sự của liên minh Mỹ - Hàn trong 70 năm qua đã đủ lớn để ngăn bất cứ hành động quân sự nào của Triều Tiên. Tuy nhiên, vòng luẩn quẩn về tăng cường năng lực quân sự của hai bên dưới danh nghĩa răn đe đã nhiều lần làm leo thang căng thẳng và thúc đẩy chạy đua vũ trang trên bán đảo cũng như trong khu vực.
Giới quan sát cho rằng Tuyên bố Washington và chiếc ô hạt nhân mà Mỹ trao cho Hàn Quốc cũng không thể chấm dứt hoàn toàn nỗi bất an và cuộc tranh luận trong dư luận Hàn Quốc về vũ khí hạt nhân. Theo các chuyên gia, sự ủng hộ của người Hàn về sở hữu năng lực hạt nhân riêng không hoàn toàn do mối đe dọa từ Triều Tiên hoặc thiếu tin tưởng vào cam kết răn đe của Mỹ.
Karl Friedhoff, chuyên gia tại Hội đồng Các vấn đề Toàn cầu Chicago, cho rằng vấn đề lớn nhất với Tuyên bố Washington là nó không phải một hiệp ước, đồng nghĩa các cam kết trong đó hoàn toàn có thể trở nên vô giá trị nếu bối cảnh chính trị Mỹ thay đổi sau cuộc bầu cử tổng thống năm 2024.
Một ứng viên nổi bật trong cuộc bầu cử này là Donald Trump, người từng cắt giảm đáng kể các cuộc tập trận quân sự chung với Hàn Quốc khi còn nắm quyền, thậm chí gây tranh cãi khi yêu cầu Seoul đóng góp nhiều hơn cho chi phí của lực lượng Mỹ đồn trú tại nước này. Kịch bản ông Trump một lần nữa quay lại Nhà Trắng nhiều khả năng sẽ châm ngòi cho "các cuộc thảo luận rất nghiêm túc" ở Seoul, theo Friedhoff.
Bởi vậy, chuyên gia này cho rằng thách thức lớn nhất với chiếc ô hạt nhân Mỹ - Hàn là điều mà cả hai nước đều không thể kiểm soát được, đó chính là tình hình chính trị trong nội bộ Mỹ.
Triều Tiên phóng tên lửa đạn đạo từ tỉnh Nam Hwanghae về phía biển Nhật Bản hôm 14/3. Ảnh: KCNA
Các nhà phân tích của Viện Hòa bình Mỹ cho rằng một cách tiếp cận khác để giảm hành động quyết liệt của Triều Tiên và xoa dịu dư luận Hàn Quốc là ông Biden và ông Yoon cần tìm cách tăng cường cam kết với Bình Nhưỡng.
Các nghiên cứu chỉ ra Triều Tiên đã giảm đáng kể các hoạt động quân sự và thử nghiệm vũ khí trong giai đoạn đàm phán hạt nhân với Mỹ. Trong thời kỳ 1994-2002, khi Mỹ và Triều Tiên tuân thủ Khung Thỏa thuận và tham gia các cuộc đàm phán hạt nhân, Bình Nhưỡng chỉ tiến hành một vụ thử tên lửa đạn đạo và không tái xử lý plutonium.
Trong các cuộc đàm phán Mỹ - Triều năm 2018, Bình Nhưỡng không tiến hành vụ thử hạt nhân hoặc tên lửa nào, đồng thời mức độ ủng hộ của người dân Hàn Quốc với phương án phát triển vũ khí hạt nhân riêng cũng giảm từ 70% xuống 50%.
"Tuy nhiên, Tuyên bố Washington chỉ đề cập tới biện pháp đối thoại và ngoại giao với Triều Tiên trong câu cuối cùng", Frank Aum và Adam Gallagher cho biết.
Dù vậy, Tuyên bố Washington cũng đạt được ít nhất hai điều, đó là cam kết của Hàn Quốc về không theo đuổi vũ khí hạt nhân trong tương lai, cũng như phát đi thông điệp cứng rắn tới Bình Nhưỡng rằng nếu tên lửa hạt nhân được khai hỏa, "mọi thứ sẽ chấm hết", theo Chun In-bum, tướng quân đội Hàn Quốc về hưu.
"Triều Tiên sẽ nhận ra thông điệp này và cẩn trọng hơn trong các hành động của mình", Yang Moo-jin, chuyên gia tại Đại học Nghiên cứu Triều Tiên ở Seoul, nói. "Nhưng họ nhiều khả năng sẽ không bị khuất phục và từ bỏ kho vũ khí hạt nhân của mình".
Thanh Tâm (Theo USIP, Al Jazeera, AP)