Sau quyết định ân xá con trai Hunter Biden gây tranh cãi hồi đầu tháng, Tổng thống Mỹ Joe Biden được cho là đang thảo luận với các trợ lý về khả năng ban loạt lệnh ân xá đề phòng cho những thành viên chính quyền có nguy cơ bị nhắm đến khi ông Donald Trump nhậm chức.
Theo Politico, ông Biden có thể ân xá trước cho cựu cố vấn y tế của tổng thống Anthony Fauci, cựu chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân Mỹ Mark Milley, thượng nghị sĩ đắc cử Adam Schiff và cựu hạ nghị sĩ Cộng hòa Liz Cheney.
Một số tổng thống Mỹ như ông George Bush và ông Gerald Ford từng ban lệnh ân xá với người phải đối mặt cáo buộc cấp liên bang. Tuy nhiên, giới chuyên gia cảnh báo ban lệnh ân xá trước với người chưa đối mặt cáo buộc cụ thể nào là vấn đề mới, dấy lên lo ngại ông chủ Nhà Trắng đang lạm dụng quyền lực.
Tổng thống Joe Biden phát biểu tại Nhà Trắng ngày 6/12. Ảnh: AP
Ân xá là một trong những đặc quyền của tổng thống Mỹ được quy định trong hiến pháp. Điều 2, Mục 2, Khoản 1 hiến pháp Mỹ ghi "Tổng thống có quyền hoãn thi hành án và ân xá với các tội danh chống lại nước Mỹ, ngoại trừ trường hợp bị luận tội".
"Quyền lực ân xá hàm ý cho phép tổng thống thể hiện sự khoan hồng và xoa dịu căng thẳng trong xã hội, như trong một cuộc chiến tranh hoặc bạo loạn", Jeffrey Crouch, giáo sư về chính trị Mỹ tại Đại học America, thủ đô Washington, nói với CBC News.
"Điều chúng ta đang đề cập có thể dẫn đến 'vũ khí hóa' quyền ân xá. Đây không phải mong muốn của những người soạn hiến pháp", theo ông Crouch.
Quyền ân xá chỉ áp dụng với các cáo buộc cấp liên bang, có thể được ban hành ngay từ trước khi cáo buộc xuất hiện. Các tổng thống Mỹ thường ban hành loạt lệnh ân xá hoặc giảm án trong những ngày cuối nhiệm kỳ.
Theo Aaron J. Rappaport, giáo sư Trường Luật, Đại học California (UCLA), rất khó đoán những người mà Tổng thống Biden có thể ban lệnh ân xá sẽ phải đối mặt những cáo buộc gì trong chính quyền ông Trump, vì "chúng ta đang trong tình huống không thể áp dụng tư duy tư pháp thông thường".
Trong nhiệm kỳ đầu, ông Trump đã ân xá cho chiến lược gia Steve Bannon và một số đồng minh, bạn bè cùng người quen. Ông Trump từng tuyên bố sẽ ân xá cho những người từng xông vào quốc hội Mỹ trong vụ bạo loạn ngày 6/1/2021.
Sau bê bối Watergate khiến ông Richard Nixon phải từ chức năm 1974, các học giả hiến pháp Mỹ tin rằng có đủ bằng chứng để truy tố Nixon. Nhưng trước khi các cáo buộc được đưa ra, người kế nhiệm Ford đã ban lệnh ân xá đề phòng cho ông Nixon, nói đã đến lúc bỏ qua tranh cãi để bước tiếp.
Tuy nhiên, lệnh ân xá đề phòng của ông Biden sẽ áp dụng với các cá nhân chưa bị cáo buộc phạm tội cụ thể nào. Họ đơn giản chỉ là mục tiêu có thể bị chính quyền kế nhiệm nhắm tới.
Ông Crouch thừa nhận ông Biden có quyền ban lệnh ân xá đề phòng, bởi "ngôn từ trong hiến pháp khá bao quát, giúp tổng thống có tính linh động cao"."Những người soạn hiến pháp từng tranh luận về quy định chỉ được ân xá cho những người đã bị kết tội, nhưng rồi quyết định không làm vậy", theo ông Crouch.
Hiện chưa rõ ông Biden sẽ dùng ngôn từ gì trong lệnh ân xá đề phòng.
"Nếu được soạn thảo, tôi sẽ viết kiểu 'Theo tôi biết, bạn là một công dân kiểu mẫu, luôn tuân thủ luật pháp. Xét đến bối cảnh chúng ta đang sống, tôi ân xá đề phòng cho bạn'", Jon Michaels, học giả về hiến pháp tại Đại học California - Los Angeles (UCLA), nói.
Lệnh ân xá này cũng chỉ có hiệu quả hạn chế, bởi người ông Biden muốn bảo vệ vẫn có thể bị ông Trump nhắm đến thông qua các đồng minh tại cấp bang.
Tổng thống đắc cử Donald Trump phát biểu tại thủ đô Washington ngày 13/11. Ảnh: AFP
Các nguồn tin thân cận ông Biden lo ngại Tổng thống sẽ tạo ra tiền lệ xấu và người kế nhiệm Trump sẽ có hành động tương tự. Ngoài ra, lệnh ân xá đề phòng còn dấy lên nguy cơ hiểu sai thành người đó đã có hành động gây lo ngại đến mức cần phải tránh được nguy cơ bị truy tố.
Nguồn tin nói một số cựu quan chức Mỹ đã liên lạc với ông Biden để tìm kiếm sự bảo vệ nhất định trước khi ông Trump nhậm chức. Tổng thống đắc cử ngày 30/11 đề cử Kash Patel, cựu quan chức an ninh gốc Ấn trung thành với ông, làm giám đốc FBI. Patel từng liệt kê hàng chục quan chức là "kẻ thù" của đất nước.
Số khác cho rằng một lệnh ân xá đề phòng là không cần thiết. "Tôi sẽ kêu gọi Tổng thống không làm vậy", thượng nghị sĩ đắc cử Schiff nói với Politico.
Luật sư Sarah Isgur, phát ngôn viên Bộ Tư pháp Mỹ trong nhiệm kỳ đầu ông Trump, chung quan điểm. Bà từng chỉ trích ông Trump và được cho là sẽ bị nhắm đến.
"Điều đó sẽ tạo ra tiền lệ nguy hiểm", bà Isgur viết trên X. "Tất nhiên, chúng tôi không muốn các quan chức hành pháp đối mặt nguy cơ bị truy tố mang động cơ chính trị, nhưng cũng không muốn họ hiểu rằng họ có thể phạm luật mà không đối mặt hậu quả".
Trong khi đó, Richard Painter, luật sư đạo đức Nhà Trắng dưới thời ông George W. Bush, ủng hộ ông Biden ban lệnh ân xá đề phòng, bởi điều này giúp "xóa bỏ các vấn đề quá khứ" cho ông Trump, thúc đẩy Tổng thống đắc cử tập trung lãnh đạo đất nước.
"Đây không phải tình huống lý tưởng", Painter nói với AP. "Chúng ta đang đối mặt với rất nhiều lựa chọn không tốt đẹp gì".
Như Tâm (Theo CBC News, Independent)