Sau cái chết của hàng loạt ngôi sao và vận động viên thể thao nổi tiếng vì sử dụng chất cấm, năm 1986, Quốc hội Mỹ thông qua Đạo luật chống lạm dụng ma túy. Đạo luật nhằm đảm bảo việc áp dụng các hình phạt nghiêm khắc với tất cả người phạm tội về ma túy và chuyển tất cả tội phạm về ma túy vào Bộ luật Hình sự.
Bang New Jersey cũng ra luật "trùm ma túy" ngay năm sau đó, nêu rõ, mức án thấp nhất dành cho những kẻ đầu sỏ không được ít hơn 25 năm. Bang này định nghĩa "ông trùm" là người kiểm soát những người khác trong kế hoạch kiếm lợi nhuận từ sản xuất hoặc phân phối ma túy bất hợp pháp.
Trong những năm đỉnh điểm của phong trào càn quét các ông trùm, công tố bang đã tìm được cái tên của "ông trùm" đầu tiên: Isaac Wright.
Ngày 25/7/1989, cảnh sát New Jersey bắt và cáo buộc 9 người tham gia mạng lưới bán cocaine trị giá 20 triệu USD mỗi năm ở New Jersey. Công tố viên quận Somerset, Nicholas Bissell nổi tiếng là người cứng rắn đã quyết liệt áp dụng luật trùm ma túy của bang. Ông tuyên bố đây là đường dây ma túy lớn nhất khu vực New York, New Jersy, được cầm đầu bởi Isaac Wright, 28 tuổi, nhà sản xuất âm nhạc đang sống ở New York cùng vợ và con gái, kinh doanh phòng thu âm nhỏ.
Công tố Bissell cho biết cuộc điều tra kéo dài 9 tháng có tên "Chiến dịch săn ông trùm". Cơ quan công tố cáo buộc, đường dây của Isaac Wright hoạt động lâu năm, mỗi năm bán khoảng 3.000 đơn cocaine, mỗi đơn khoảng 700 gr, tức hơn 2 tấn mỗi năm.
Công tố viên Nicholas Bissell là người nổi tiếng cứng rắn với tội phạm ma túy. Ảnh: New Jersy Library
Án oan từ 7 người nói dối
Sau khi bị giam giữ gần hai năm, Isaac Wright bị xét xử vào năm 1991 theo đạo luật về trùm ma túy của New Jersey. Khi này, 8 bị cáo còn lại đều đã có thỏa thuận nhận tội, làm chứng chống lại Isaac Wright.
Bị cáo Roberto nói rằng có thỏa thuận giao dịch hằng tuần trị giá 8.000 USD với Isaac Wright. Ma túy được tìm thấy trong nhà Roberto nhưng chưa bao giờ được tìm thấy tại các nơi liên quan Issac Wright. Roberto sau này được hưởng án 15 năm tù, còn vợ và em trai anh ta, được đình chỉ truy tố hàng loạt tội danh hình sự.
Hai bị cáo khác cũng làm chứng chống lại Isaac Wright, rằng họ làm việc cho "ông trùm" Issac Wright và mang lại tiền lãi cho ông chủ 70.000 USD một tuần. Họ khai Isaac Wright đã mang cocaine đến một ngôi nhà ở New Brunswick, New Jersey, họ sau đó cùng đóng gói và bán tại các khu chung cư. Lần lượt 5 bị cáo khác cũng đưa ra những cáo buộc tương tự.
Nhưng phiên tòa "rung chuyển" khi bị cáo cuối, Willie Sirmans, bất ngờ rút lại lời khai chống lại Isaac Wright. Anh ta nói hợp tác với công tố viên chỉ vì muốn được nhẹ án. Willie khi đó đối mặt với bản án lên tới 50 năm và do thỏa thuận nhận tội và làm chứng chống lại Isaac Wright, người anh ta không quen biết, anh ta được công tố Bissell hứa hẹn mức án 15 năm 9 tháng.
"Tôi được dặn nói bất cứ điều gì công tố yêu cầu để tránh phải vào tù lâu", Willie Sirmans khai trước tòa.
Công tố viên Bissell sa sầm mặt, đọc lại cho anh ta lời khai tại giai đoạn điều tra, khẳng định Wright trùm ma túy.
"Tôi không quan tâm cái bản tự khai nói gì. Tôi đâu có được tự viết. Ở phiên tòa này, tất cả những gì chúng tôi phải làm là đổ tội cho Issac Wright và sẽ được giảm án", Willie Sirmans nói với vẻ bất cần.
Một ngạc nhiên khác của phiên tòa, là "trùm ma túy" lại không thuê bất cứ luật sư nào. Issac Wright chọn cách tự bào chữa cho chính mình, dù chỉ tốt nghiệp cấp hai, hành động mà sau này, anh thừa nhận "cực điên rồ".
"Tôi chưa bao giờ có niềm tin trong suốt phiên tòa rằng sự thật sẽ lộ ra và hệ thống tư pháp sẽ minh oan cho mình. Tôi đã sớm biết rằng sẽ phải ngồi tù đến hết đời và không ai có thể làm gì để giúp. Ngay cả trên bục nhân chứng tại phiên tòa, có những người ở đó và tôi không biết họ là ai, chưa bao giờ gặp nhưng họ chỉ tay vào mặt tôi nói rằng tôi là ông chủ của họ", Issac Wright nói và khẳng định "toàn bộ vụ án này dựa trên những lời nói dối".
Tại tòa, ngày 23/4/1991, Wright phủ nhận mọi liên quan đến việc bán cocaine. Anh ta kêu gọi bồi thẩm đoàn "làm nên lịch sử" bằng cách tha bổng cho mình trước các cáo buộc "sản phẩm của dối trá và lừa lọc".
"Tôi thừa nhận đã đôi lần phạm luật trong đời, nhưng tôi chưa từng dính đến ma túy", Issac Wright nói. "Sao tôi phải sống với vợ con trong căn chung cư tồi tàn, nếu tôi kiếm được hàng chục nghìn USD mỗi tuần từ cocaine. Trước mặt các vị là một người đàn ông phải trả góp 6 năm mới mua được chiếc ôtô cũ. Một người đàn ông khi bị bắt có 90 USD trong túi, 645 USD trong nhà và 143 USD trong ngân hàng," Wright nói.
Dù vậy, chỉ dựa vào lời khai của các nhân chứng chống lại Wright, bồi thẩm đoàn đã kết án Wright 10 tội danh tàng trữ và buôn bán ma túy, trong đó có tội danh là ông trùm buôn ma túy. Tháng 5/1991, Wright bị kết án tù chung thân, không ân xá trong ít nhất 30 năm.
Bảy năm tìm công lý sau song sắt
Hai tháng sau, Wright đệ đơn kiện công tố Bissell, các sĩ quan cảnh sát và hạt Somerset. Vụ kiện cáo buộc bên công tố đã khai man trước tòa và bắt giữ sai trái, không lý do, không bằng chứng.
Khi ở trong tù, Wright dành lớn thời gian trong thư viện, nghiền ngẫm kho sách luật để trợ giúp các tù nhân khác và giải quyết vụ án của chính mình.
Anh ta cho rằng mình bị xử theo luật về "trùm ma túy" của bang, nhưng bồi thẩm đoàn đã không được tòa giải thích về khái niệm "trùm ma túy" là gì, vai trò ra sao. (Tại các phiên tòa có bồi thẩm đoàn ở Mỹ, thẩm phán có trách nhiệm hướng dẫn bồi thẩm đoàn về các nguyên tắc, khai niệm hoặc quy tắc pháp lý phải tuân theo khi cân nhắc vụ án).
Năm 1995, Tòa phúc thẩm New Jersey đồng ý điều này, hủy tội danh "trùm ma túy" nhưng giữ nguyên bản án của Issac Wright với tất cả 9 tội danh khác. Lần này, bên công tố kháng cáo.
Tháng 5/1996, Tòa cấp cao New Jersey giữ nguyên quyết định của tòa phúc thẩm, phán quyết rằng thẩm phán tòa sơ thẩm, Michael Imbriani, đã đưa ra những chỉ dẫn sai lầm cho bồi thẩm đoàn về tội danh trùm ma túy.
Tòa cấp cao dành quyền quyết định có xét xử lại vụ án hay không, cho cấp sơ thẩm. Nhưng khi này, thẩm phán Michael Imbriani đã vào tù vì tội biển thủ, gian lận thuế bất động sản.
Trong khi đó, công tố viên cứng rắn lẫy lừng phụ trách vụ án của Wight, Nicholas Bissell, cũng vừa bị kết án với 30 tội danh liên bang về gian lận thư tín, trốn thuế và lạm dụng quyền lực. Khi bị cảnh sát tìm thấy trong một căn phòng trọ rẻ tiền ở Nevada, ông ta đã tự bắn vào đầu để tránh đối mặt bản án 8 năm tù.
Issac Wright đệ đơn yêu cầu giảm án. Tòa đã giảm tiền bảo lãnh của Wright từ 500.000 USD xuống 250.000 USD. Vụ án được đông đảo công chúng quan tâm, ủng hộ và do đó, Wright đã quyên góp đủ số tiền bảo lãnh để được tại ngoại tháng 12/1996, trước khi tòa ấn định phiên xét xử lại.
Cuối cùng, ngày 3/12/1997, tại phiên tái thẩm, các bị cáo năm xưa đã rút lại lời chứng chống lại Wright, thừa nhận bị công tố Bissell thao túng, bản thân không quen Issac Wright. Các cảnh sát và thám tử quận sau đó cũng nhận khám xét và bắt giữ người khi chưa có lệnh, đề nghị truy tố khi không có chứng cứ.
Thẩm phán xác định cảnh sát đã điều tra gian dối và cố tình che đậy hành vi gian dối đó, dẫn đến vi phạm các quyền hiến định cơ bản của bị cáo. "Đây là vụ án mà các quan chức cảnh sát cấp cao nhất ở quận này đã ngang nhiên coi thường hiến pháp," thẩm phán nói.
Tháng 7/1998, bên công tố do đó bác mọi cáo buộc với Issac Wright và bồi thường cho cựu tù nhân này 487.000 USD.
Wright dùng tiền tiếp tục học cùng lúc hai đại học, tốt nghiệp Cử nhân Khoa học đại học Thomas Edison năm 2002 và lấy bằng luật tại Trường Luật Đại học St. Thomas năm 2007.
Isaac Wright (phải) cùng với Nicholas Pinnock trên phim trường "For Life". Ảnh: ABC
Sau 9 năm thử thách, Issac Wright chính thức được Tòa án Cấp cao New Jersey phê chuẩn gia nhập Đoàn luật sư bang năm 2017. Ông trở thành người đầu tiên và duy nhất trong lịch sử Mỹ bị kết án tù chung thân, được trả tự do và được miễn tội, sau đó được cấp giấy phép hành nghề luật bởi chính tòa án từng kết tội mình.
Vào năm 2020, bộ phim truyền hình For Life dựa trên cuộc đời của Wright đã được phát sóng. Năm 2021, Wright tranh cử thị trưởng thành phố New York. Năm 2022, ông xuất bản một cuốn hồi ký, Marked for Life: One Man's Fight for Justice from the Inside - Dấu mốc cuộc đời: Cuộc đấu tranh vì công lý của người đàn ông sau song sắt.
Hải Thư (Theo NYT, LATimes, CBC, Prison Legal News)