Tân Giáo hoàng Leo XIV, tên khai sinh Robert Francis Prevost, là người khao khát trở thành linh mục từ khi còn nhỏ. Ông gia nhập Dòng Thánh Augustine với tư cách tập sự tại nhà thờ Đức Mẹ Vô nhiễm Nguyên tội ở bang Missouri vào tháng 9/1977, tới năm 1982 được phong linh mục sau quá trình học tập lâu dài.
Theo quy định của Giáo hội Công giáo, một người sẽ được gọi là Kitô hữu hoặc người Công giáo, có đầy đủ quyền và trách nhiệm của tín hữu, sau khi nhận Bí tích Thanh Tẩy (phép rửa tội) theo nghi thức Công giáo.
Những người Công giáo muốn trở thành linh mục có thể lựa chọn một trong hai con đường chính, gồm tu triều hoặc tu dòng. Prevost đã gia nhập Dòng Thánh Augustine, đồng nghĩa ông lựa chọn được truyền chức thành linh mục dòng (religious priest).
Dù khác nhau về tên gọi và lối sống trong cộng đồng Công giáo, linh mục triều và linh mục dòng về căn tính đều là linh mục nhờ ấn tín của Bí tích Truyền Chức thánh do giám mục chủ trì, có cùng sứ mệnh đưa đoàn chiên đến gần Chúa.
Dù chọn con đường nào, ứng sinh đều phải trải qua quá trình học tập, rèn luyện lâu dài và gian khổ để chứng minh mình là người xứng đáng cả về tài năng và phẩm hạnh với Giáo hội.
Lễ truyền chức linh mục tại nhà thờ Saint-Sulpice ở Paris, Pháp, tháng 6/2023. Ảnh: AFP
Linh mục triều phục vụ trong giáo xứ, trực thuộc giáo phận. Linh mục này sẽ dưới quyền giám mục phụ trách giáo phận, thi hành, đảm nhận mục vụ do giám mục chỉ định. Đa số các linh mục trên thế giới là linh mục triều.
Theo giáo luật của Giáo hội Công giáo La Mã, linh mục triều phải là nam giới, chưa lập gia đình và phải hoàn thành quá trình đào tạo nội trú tại chủng viện. Chủng viện là các trường do một giáo phận Công giáo điều hành để giáo dục và chuẩn bị cho các ứng sinh trở thành linh mục.
Ứng sinh được khuyến khích có bằng đại học từ trước, giúp giảm thời gian đào tạo tại chủng viện. Bằng cấp về triết học, thần học được xem là lựa chọn hàng đầu. Giáo dân cũng có thể xin nhập học chủng viện mà không cần bằng cử nhân, nhưng sẽ khó được nhận hơn và thời gian học tập sẽ thường tăng lên 8 năm.
Ứng sinh sẽ nộp đơn xin nhập học vào chủng viện thông qua giáo phận. Họ có thể cần thư giới thiệu, hồ sơ ghi nhận tham gia hoạt động nhà thờ, điểm trung bình và bài luận thể hiện mục đích học tập.
Trong buổi phỏng vấn nhập học, giáo dân sẽ phải trả lời các câu hỏi kiểm tra sức khỏe thể chất, tinh thần, đạo đức và kiến thức về giáo lý Công giáo. Khi được nhận, người theo học tại chủng viện được gọi là chủng sinh.
Tại đây, chủng sinh sẽ dành nhiều năm để nghiên cứu triết học, tiếng Latin, tiếng Hy Lạp, thánh ca Gregorian, giáo điều, giáo luật, lịch sử nhà thờ và các kỹ năng liên quan. Chủng sinh cũng sẽ thường xuyên tham dự các khóa tu, hội thảo trong quá trình đào tạo.
Sau khi hoàn thành chương trình học, chủng sinh có thể được thụ phong chức phó tế, phụng sự trong tối thiểu 6 tháng, trước khi có thể được cân nhắc tấn phong lên chức linh mục thông qua Bí tích Truyền Chức thánh.
Nếu rời chủng viện sớm hoặc không được chọn thụ phong phó tế, chủng sinh có thể yêu cầu hoàn học phí, tùy chính sách của từng chủng viện và tùy tình hình tài chính của chủng sinh.
Tùy thuộc vào truyền thống từng nước, phó tế có thể được tấn phong làm linh mục sau một thời gian ngắn, hoặc ứng sinh có thể chọn giữ chức phó tế vĩnh viễn. Phó tế có thể thuyết giáo, rửa tội và điều hành các giáo xứ, nhưng không thể cử hành thánh lễ như linh mục. Đàn ông có vợ có thể trở thành phó tế.
Chủng viện Southern Baptist Theological Seminary ở Mỹ, một trong những chủng viện lớn nhất thế giới. Ảnh: SBTS
Trong Công giáo, bên cạnh các tổ chức điều phối hoạt động của giáo hội như giáo triều, giáo phận, giáo xứ, còn có hệ thống các dòng tu, là những cộng đồng tín hữu từ bỏ cuộc sống trần thế để cống hiến trọn đời cho việc đạo được giáo hội công nhận. Dòng Thánh Augustine của Giáo hoàng Leo XIV là một trong những dòng tu như vậy.
Linh mục thuộc dòng tu có thể thi hành nhiều mục vụ như truyền giáo, giáo dục, xã hội, y tế, nghệ thuật, truyền thông, cũng có thể được bề trên gửi đến giáo phận để phục vụ như linh mục triều.
Quá trình trở thành linh mục dòng cũng có thể kéo dài. Ứng sinh cần hoàn thành đào tạo tại tập viện/tu viện, là các học viện của dòng, với thời gian học và yêu cầu đào tạo tùy theo quy định của các dòng tu.
Theo quy định của Dòng Chúa Jesus, hay Dòng Tên Việt Nam, ứng sinh cần trải qua 4 giai đoạn để trở thành linh mục dòng.
Trong giai đoạn ứng sinh, họ cần được huấn luyện tại nhà trong thời gian học đại học. Tiếp theo là giai đoạn tiền tập, khi ứng sinh được ban lãnh đạo chấp thuận sống trong nhà dòng để học cầu nguyện, giáo lý, tiếng Anh, thường kéo dài 1-2 năm.
Sau giai đoạn tiền tập, ứng sinh sẽ trải qua hai năm ở tập viện, rồi tuyên khấn lần đầu, bước vào giai đoạn học viện. Các tu sĩ dòng thường tuyên khấn ba lời, gồm: khó nghèo, khiết tịnh và vâng phục.
Khác biệt giữa linh mục triều và linh mục dòng. Đồ họa: Nhà thờ Thái Hà
Trong giai đoạn học viện, ứng sinh cần hoàn thành một năm dự bị, hai năm triết học, hai năm thực tập tông đồ, 4 năm thần học. Sau học kỳ một của năm thần học thứ 4, ứng sinh sẽ được trao tác vụ phó tế. Khi hết giai đoạn huấn luyện cơ bản, ứng sinh phó tế sẽ được trao tác vụ linh mục.
Ứng sinh có thể không làm linh mục mà chỉ làm tu sĩ/tu huynh (thầy dòng), tùy theo ơn gọi của Chúa. Tu sĩ dòng không có nghĩa là kiến thức kém hơn linh mục dòng.
"Là linh mục, dù là triều hay dòng, đều là ngôn sứ, sứ giả của Chúa, được Chúa đặt chính lời Chúa vào tâm trí, môi miệng để sống với giáo dân. Linh mục là một cương vị rất cao cả và đầy khó khăn, phải là gương sáng cho giáo dân noi theo, chăm sóc giáo dân chu đáo", cố Tổng giám mục Phaolô Bùi Văn Đọc từng nhận xét.
Đức Trung (Theo Holy See, Hội đồng Giám mục Việt Nam)