Hôm 24/9, Chủ tịch Hạ viện Mỹ Nancy Pelosi cho biết sẽ tiến hành điều tra luận tội Trump phá hoại an ninh quốc gia và vi phạm hiến pháp Mỹ. Trong cuộc điện đàm hồi tháng 7, Trump đã kêu gọi Tổng thống Ukraine điều tra bố con cựu phó tổng thống Joe Biden, đối thủ chính của Trump trong cuộc đua vào Nhà Trắng 2020.
Hunter Biden, con trai cựu phó tổng thống Mỹ Joe Biden dưới thời Barack Obama, từng làm việc với công ty năng lượng Burisma Holdings của Ukraine. Joe Biden bị cáo buộc đã tìm cách sa thải công tố viên Ukraine Viktor Shokin, người lúc đó đang điều tra các giao dịch kinh doanh của Hunter. Ông Shokin sau đó bị bãi nhiệm vào tháng 3/2016.
Đánh giá về khả năng Trump sẽ bị luận tội, David McLennan, Giáo sư Khoa học chính trị, Trường Meredith, Mỹ, cho rằng điều này rất có thể xảy ra vì phe Dân chủ đang kiểm soát Hạ viện.
Trong khi Hạ viện chỉ cần 218 phiếu ủng hộ luận tội Trump, phe Dân chủ đang có đến 240 ghế trên 435 ghế. "Có vẻ như Chủ tịch Hạ viện Pelosi rất tự tin là bà sẽ có đủ số phiếu cần thiết. Nếu không bà đã không tổ chức cuộc họp báo hôm 24/9", McLennan nói.
Ông cho rằng Tổng thống có thể bị luận tội liên quan đến vi phạm quy định của Quốc hội, ngăn cản công lý, vi phạm các luật tài chính trong chiến dịch vận động (yêu cầu chính phủ nước ngoài can thiệp bầu cử Mỹ).
Đồng tình với ý kiến này, giáo sư David M. Barrett, Khoa Khoa học chính trị, Đại học Villanova, Mỹ, cho rằng khả năng Trump bị luận tội là rất cao. Nhà Trắng công bố bản ghi chép nội dung cuộc điện đàm giữa Trump và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cho thấy Tổng thống Mỹ đã đề nghị điều tra cha con cựu phó tổng thống Joe Biden. Bản công bố đủ để hầu hết các thành viên đảng Dân chủ và có thể là một số thành viên đảng Cộng hoà bỏ phiếu luận tội Trump.
David Schultz, Khoa Khoa học chính trị, Đại học Hamline, Mỹ, nhắc đến việc Trump bị nghi ngờ đe dọa từ chối viện trợ cho Ukraine để gây sức ép về việc điều tra ông Biden. Trước cuộc điện đàm, Mỹ đã trì hoãn viện trợ quân sự 250 triệu USD và 141 triệu USD từ Bộ Ngoại giao. Hôm 24/9, Tổng thống xác nhận ông hoãn các khoản viện trợ nhưng tuyên bố ông làm như vậy vì lo ngại Mỹ đóng góp nhiều hơn so với các nước khác. Schultz cho rằng nếu Trump bị chứng mình là "mời nước ngoài can thiệp vào bầu cử Mỹ", nó liên quan đến việc lạm dụng quyền lực trong sử dụng hỗ trợ quân sự vì mục tiêu cá nhân.
Theo William Adler, Phó giáo sư, Khoa Khoa học chính trị, Đại học Northeastern Illinois, Mỹ, cho hay rất có thể Tổng thống sẽ bị luận tội vì quá trình đã chính thức khởi động.
"Việc Trump nỗ lực yêu cầu lãnh đạo một nước khác điều tra đối thủ chính trị của ông là hành động vượt quá giới hạn", Adler nói.
Dưới góc nhìn của chuyên gia luật, giáo sư Stephen Gillers, Trường luật thuộc Đại học New York, Mỹ, cho biết hiện chưa rõ chứng cứ mà Hạ viện sẽ dùng để luận tội Trump. Hạ viện đang thu thập chứng cứ nên chưa thể nói về kết quả cuối cùng.
Về khả năng Trump bị phế truất, các chuyên gia bác bỏ điều này do phe Cộng hoà đang kiểm soát Thượng viện. McLennan cho biết Thượng viện cần có phiếu ủng hộ của 2/3 thành viên. Hiện tại phe Cộng hoà đang có 53 ghế so với 47 ghế của phe Dân chủ.
"Việc 20 nghị sĩ Cộng hoà bỏ phiếu phế truất Trump là không thể xảy ra", McLennan nói.
Giáo sư Gillers cũng cho rằng khó có việc Tổng thống Mỹ bị phế truất. Khi đa số ở Hạ viện đồng ý luận tội Trump, ông sẽ phải tham dự phiên điều trần ở Thượng viện. Phiên này sẽ diễn ra trong vòng hai tháng sau khi có kết quả ở Hạ viện. Schultz nói rằng việc Trump bị kết tội ở Thượng viện là khó xảy ra.
Adler cho biết việc phế truất tổng thống chưa từng xảy trong lịch sử của nước Mỹ.
Tổng thống Mỹ Trump trong một cuộc họp bên lề phiên họp Đại hội đồng Liên Hợp Quốc, New York, Mỹ, hôm 25/9. Ảnh: AP.
Phân tích các khó khăn của Trump, các chuyên gia cho biết Tổng thống sẽ có hai vấn đề phải xử lý. Thứ nhất, Trump sẽ bị phân tán trong chiến dịch tổng thể để tái tranh cử năm 2020, theo giáo sư Schultz.
Ông cho rằng có thể Tổng thống Mỹ sẽ phải tham gia một cuộc xem xét luận tội của Thượng viện vào năm sau. Hạ viện Mỹ có thể sẽ khởi động các cuộc điều trần về luận tội Tổng thống vào cuối 2019 và 2020. Trong thời gian này, các thông tin mới về Trump có thể xuất hiện. Khoảng mùa hè 2020, Hạ viện sẽ bỏ phiếu về các điều khoản luận tội cùng lúc với Hội nghị quốc gia của đảng Cộng hòa và bầu cử liên bang bắt đầu.
Schultz so sánh việc điều tra luận tội với Trump giống với sự cố mà Hillary Clinton, cựu ứng viên đảng Dân chủ, phải đối diện năm 2016. Khi đó, Cục Điều tra liên bang Mỹ (FBI) đưa ra những tuyên bố bất nhất về việc điều tra các email của bà Clinton vào tháng 10/2016, sát thời điểm diễn ra bầu cử tổng thống Mỹ năm đó.
Bên cạnh việc gây áp lực với bản thân Trump, dường như Chủ tịch Hạ viện Mỹ Pelosi dùng việc điều tra luận tội để gây áp lực cho Thượng viện và Mitch McConnell, lãnh đạo phe đa số tại Thượng viện trong việc nắm quyền kiểm soát kênh lập pháp này, Schultz suy đoán.
Cụ thể, năm 2020 sẽ có 35 thượng nghị sĩ phải tái tranh cử, trong đó 23 thượng nghị sĩ là thuộc đảng Cộng hòa. Ông McConnell và phe Cộng hòa sẽ đứng trước lựa chọn khó khăn: tổ chức phiên xem xét luận tội Tổng thống và tha bổng hoặc từ chối tổ chức phiên xử. Nếu phe Cộng hòa (đang kiểm soát Thượng viện) tổ chức phiên xem xét luận tội và thực hiện bỏ phiếu tha bổng Trump, họ có thể bị nghi ngờ về độ khách quan trong việc kiểm soát Thượng viện. Nếu không tổ chức phiên xem xét luận tội Tổng thống, McConnell (người cũng phải tái tranh cử), sẽ bị coi là từ chối thực hiện trách nhiệm thuộc Hiến pháp. Phe Dân chủ cũng tính đến việc củng cố nền tảng của mình trong kiểm soát Thượng viện, để lôi kéo các cử tri còn chưa chọn ủng hộ đảng nào.
Thứ hai, Trump có thể bị mất người ủng hộ. Theo Adler, cuộc điều tra luận tội sẽ khiến công chúng chú ý vào cách hành xử của Trump trong chặng đua 2020.
"Các đối thủ của Trump có thể tranh luận về các chính sách và cả năng lực của ông trong vai trò tổng thống", Adler nói.
Giáo sư Barrett cũng chú tâm đến sự thay đổi của công chúng với Trump. Có thể sau cuộc điều tra luận tội, sẽ có những cử tri Mỹ quay lưng với Trump, khiến ông gặp khó khăn hơn trong việc tái đắc cử tổng thống.
McLennan cho rằng chưa rõ việc luận tội Trump bất thành có khiến những người phản đối ngầm có thêm động lực để "ra mặt" bỏ phiếu cho ứng viên đảng Dân chủ, trong bầu cử 2020 hay không. Ông cho hay các phiên điều trần của Hạ viện và phiên xem xét luận tội của Thượng viện sẽ được truyền hình trực tiếp, thu hút lượng lớn người xem. Khi đó công chúng, những người hiện phản đối luận tội Trump, có thể thay đổi quan điểm.
Về khả năng Trump "phản công", giáo sư Gillers cho biết nếu Trump bị luận tội ở Hạ viện, phiên xem xét luận tội của Thượng viện có thể diễn ra trong vòng hai tháng sau đó. Tổng thống có thể có những hành động cản trở điều tra, phản đối trát đòi hầu tòa của Hạ viện. Khi đó, các tòa án sẽ xem xét ông quyền phản đối hay không.
David McLennan cho biết có thể Tổng thống sẽ vượt qua được cuộc bỏ phiếu xem xét luận tội ở Thượng viện. Khi đó, cơ hội Trump được tái đắc cử gia tăng vì ông sẽ chỉ trích phe Dân chủ về việc "cố luận tội ông nhưng thất bại". Trump có thể trở nên hăng hái hơn trong chiến dịch đánh bại ứng viên của đảng Dân chủ.
Tuy nhiên, Kyle Kondik, Trung tâm Chính trị thuộc Đại học Virginia, tỏ ra thận trọng, cho rằng mọi chuyện chưa rõ ràng để dự đoán.
"Chúng ta còn chưa rõ phe Dân chủ có theo đuổi việc luận tội Tổng thống đến cùng hay không", ông nói.