‘Birdman’ - phim nghệ thuật nói về nghệ thuật

Ba ứng cử viên nổi bật nhất cho tượng vàng Oscar 2015 tại hạng mục "Phim xuất sắc" là Boyhood, The Grand Budapest Hotel và Birdman đều có những nét đặc sắc riêng. Nếu như Boyhood là một câu chuyện bình dị, gần gũi được kéo dài 12 năm với những khoảng lặng sâu sắc để khán giả chiêm nghiệm cuộc sống thì The Grand Budapest Hotel lại là một cuộc phiêu lưu rực rỡ đầy màu sắc qua cách kể của đạo diễn Wes Anderson.

Ứng cử viên cuối cùng là Birdman của đạo diễn người Mexico Alejandro Gonzales Inarritu, người từng làm ra những bộ phim đầy ám ảnh như Amores Perros, Babel hay Biutiful. Tới Birdman, ông lại tiếp tục chinh phục những người yêu bộ môn nghệ thuật thứ bảy khi quy tụ được một dàn diễn viên tài năng và cùng họ tạo nên một trong những trải nghiệm điện ảnh khó quên nhất trong vài năm trở lại đây.

"Batman" tái xuất cùng "Birdman"

Câu chuyện của Birdman xoay quanh Riggan Thomson (Michael Keaton thủ vai), một cựu ngôi sao Hollywood vang bóng một thời với nhân vật siêu anh hùng Birdman (Người Chim). Ở thời điểm đỉnh cao của phong độ, Thomson bất ngờ rời bỏ thương hiệu phim tỷ đô này và kể từ đó gần như biến mất tăm khỏi tầm mắt người hâm mộ. Vài thập niên sau quyết định trên, người hùng năm nào giờ đây chỉ còn là cái bóng của chính mình năm xưa và vật lộn trên con đường sự nghiệp.

Ông khao khát được thừa nhận năng lực, song đa phần người ta chỉ nhớ đến ông với tư cách của "diễn viên vào vai Birdman" thay vì cái tên Riggan Thomson. Nỗ lực cuối cùng của Thomson là vở kịch chuyển thể What We Talk About When We Talk About Love trên sân khấu Broadway do chính ông đầu tư kịch bản dựa trên một truyện ngắn của Raymond Carver và kiêm luôn vai trò diễn viên. Để vở kịch trên được đến với khán giả đúng như ý muốn, Thomson sẵn sàng đánh cược cả cơ nghiệp, hy sinh mồ hôi, nước mắt và cả máu...

Câu chuyện trong Birdman có phần nào đó giống như cuộc đời của chính nam diễn viên Michael Keaton. Năm nay 63 tuổi, Keaton cũng từng có một thời đứng trên đỉnh vinh quang với vai diễn Batman trong hai tập phim của đạo diễn Tim Burton. Trong giai đoạn cuối thập niên 1980 đầu 1990 ấy, nhân vật Người Dơi đã giúp Keaton trở thành một trong những tài tử hàng đầu của Hollywood, để rồi sau khi ông từ bỏ vai diễn này, hai người thay thế sau đó là Val Kimmer và George Clooney đã khiến loạt phim Batman tuột dốc không phanh. Sự nghiệp của Keaton kể từ đó cũng trở nên trầm lặng, trước khi tái xuất một cách đình đám tại các giải thưởng điện ảnh năm nay cùng Birdman.

Tài dụng nhân của Inarritu

Ngay từ những phút đầu phim, khán giả đã có phần ngạc nhiên khi thấy Riggan Thomson lơ lửng giữa không trung trong phòng riêng và có thể dùng siêu năng lực điều khiển đồ vật từ xa. Dần dần theo thời gian, người xem nhận ra rằng Thomson bị mắc kẹt trong chính vai diễn Birdman, tới mức nhiều lúc ranh giới giữa hiện thực và trí tưởng tượng bị xóa nhòa. Không ai ngoài Thomson có thể nhìn thấy gã Birdman trong bộ cánh năm nào luôn đứng ở bên để chế nhạo, chì chiết ông về những quyết định sai lầm bằng giọng nói hằn học, mỉa mai.

Sẽ rất dễ dàng cho Thomson nếu ông quyết bám trụ với vai diễn Birdman và mỗi năm chỉ cần góp mặt trong một tập phim là đủ để duy trì vị trí trong lòng khán giả lẫn làm đầy tài khoản ngân hàng. Nhưng ông chọn một con đường khác để rồi ở độ tuổi mà nhiều người đã nghỉ hưu, ông vẫn loay hoay giữa những bài toán tài chính, nhân lực trong canh bạc cuộc đời.

Để diễn tả cái thực tế ngột ngạt tù túng ấy của Thomson, đạo diễn Inarritu quyết định làm bộ phim với một phong cách độc đáo. Dưới sự kết hợp của Inarritu và đạo diễn hình ảnh Emmanuel Lubezki, 119 phút phim đem lại cảm giác như một đúp quay dài bất tận mà không hề có cắt cảnh. Dụng ý của Inarritu là để khán giả được đồng hành với nhân vật chính trong hiện thực không lối thoát của ông, để họ hiểu được rằng sự bế tắc mà ông phải đương đầu. Nếu như ở ngoài đời, con người vẫn cứ sống, Trái Đất vẫn cứ quay tròn... mà chẳng hề có bàn tay đạo diễn nào biên tập thì những cảnh quay trong Birdman cũng như vậy.

Đây chính là một trong những yếu tố nổi bật nhất của tác phẩm này, khi câu chuyện cứ thế diễn ra với những cú lia máy kỳ diệu. Đã có những tờ báo ví Birdman như Rope và Rear Window – hai tác phẩm mang tính đột phá về cách đặt máy quay và dựng phim của bậc thầy Alfred Hitchcock. Song nếu biết người đứng sau ống kính máy quay là Lubezki thì hẳn nhiều người sẽ thôi ngạc nhiên, bởi nhà đạo diễn hình ảnh người Mexico này từng để lại dấu ấn sâu đậm trong hai tác phẩm Children of Men và Gravity.

Nếu như trong Children of Men, khán giả được chiêm ngưỡng một cảnh chiến đấu liên tục đầy lôi cuốn kéo dài gần 8 phút thì tới Gravity, trường đoạn kéo dài 10 phút trong không gian đã lại khiến người hâm mộ điện ảnh phải choáng váng. Tầm nhìn, tài sắp đặt và xử lý máy quay của Lubezki thực sự đã giúp nâng tầm những tác phẩm mà ông tham gia và sẽ không phải là bất ngờ nếu ông tiếp tục giành Oscar "Quay phim xuất sắc" tới đây.

Đề cử Oscar của Lubezki chỉ là một trong 9 hạng mục mà Birdman có cơ hội chiến thắng, bao gồm cả Phim và Đạo diễn xuất sắc. Có tới ba cái tên trong dàn sao của Birdman được đề cử Oscar về diễn xuất, bao gồm Michael Keaton (Nam chính), Edward Norton (Nam phụ) và Emma Stone (Nữ phụ). Họ có thể không phải là những cái tên đảm bảo cho phim một khi ra rạp chắc chắn sẽ hốt bạc, song luôn làm khán giả yên tâm về chất lượng diễn xuất. Đạo diễn Inarritu đã thể hiện con mắt tinh đời khi tập hợp được một dàn diễn viên có chất và biết cách giúp từng người phát huy được hết năng lực của mình.

Đến như một Zack Galifianakis vốn thường chỉ được biết đến với vai chàng ngố Alan trong loạt phim hài tục The Hangover cũng đã lột xác khi tham gia Birdman với vai luật sư Jake. Nhân vật này không chỉ là người đại diện cho Riggan mà còn là một người bạn với những góp ý thẳng thắn mà không kém phần vui nhộn, khiến khán giả bật cười và tạm quên đi những nỗi niềm của Thomson.

Edward Norton, Emma Stone, Naomi Watts và Michael Keaton... mỗi cái tên trong số họ đều đã có những thành tựu nhất định trong sự nghiệp và khi đứng bên nhau trong Birdman, họ lại cùng nhau cất cánh bay cao chứ không hề làm lu mờ nhau. Norton vào vai gã diễn viên tài năng nhưng lập dị Mike Shiner – kẻ luôn tỏ ra đáng ghét và tỉnh bơ trước mọi chỉ trích nhắm vào mình, hóa ra vốn có một tâm hồn mong manh và chỉ thực sự "sống" khi được đứng trên sân khấu. Mike theo đuổi trường phái method acting (diễn nhập tâm) tới mức đòi được quan hệ tình dục ngay trên sân khấu với bạn diễn Lesley (Naomi Watts) chỉ để phân cảnh được tăng thêm độ chân thực.

Trong khi đó, Lesley lại kiên nhẫn chịu đựng tất cả gian khổ để được một lần đứng trên sân khấu Broadway... Birdman là một bộ phim nghệ thuật khai thác đề tài nghệ thuật và hé lộ những góc khuất đằng sau những vở diễn.

Norton và Watts đều là những diễn viên đã khẳng định được tài năng, trong khi Emma Stone lại tỏ ra là một bất ngờ thú vị với vai cô con gái nổi loạn Sam của Riggan. Người đẹp có đôi mắt to tròn này đảm nhiệm nhân vật cô nàng ngổ ngáo luôn tỏ ra bất mãn với mọi thứ, để rồi chỉ có thể tìm sự giải thoát khi ngồi một mình trên tầng thượng. Trường đoạn ấn tượng nhất của Sam là khi cô không thể kiềm chế và nói huỵch toẹt vào mặt cha mình rằng ông là một kẻ quá mơ mộng, rằng vở diễn của ông thực tế cũng chỉ là một thứ phù phiếm và sẽ chẳng ai nhớ đến một khi nó kết thúc...

Sau những vai diễn tình cảm – hài và hai tập phim The Amazing Spider-Man mới đây, Emma Stone chứng tỏ cô hoàn toàn đủ khả năng tham gia những dự án nghệ thuật nghiêm túc và đề cử Oscar đầu tay với Birdman là một phần thưởng xứng đáng cho người đẹp này. Nhưng nếu có một diễn viên có nhiều khả năng đoạt Oscar nhất trong dàn sao của Birdman thì người đó chỉ có thể là Michael Keaton.

Keaton và vai diễn cuộc đời

Nhìn gương mặt già nua với những nếp nhăn, những vết chân chim cùng mái đầu lưa thưa tóc, những khán giả lớn lên với Batman do Keaton thủ vai hẳn cũng có đôi chút xót xa cho thần tượng một thời. Nhân vật Riggan cũng giống như ông: thay vì có thể vươn tới tầm siêu sao hạng A nhờ vào vai siêu anh hùng như Robert Downey Jr., cuộc sống của Riggan lại gắn với những hành lang dài hoen ố của rạp St. James. Nhưng bất chấp cái không gian như một mê cung không lối thoát ấy và dấu ấn tuổi tác, khán giả vẫn cảm nhận được khát khao muốn bùng cháy, muốn được thừa nhận trong đôi mắt của Riggan Thomson.

Mọi thứ xung quanh dường như đều muốn chống lại ông: gã Mike thường hay dở chứng, một nhà phê bình danh tiếng quyết tâm trù dập vở kịch của ông dù chưa xem nó, cô con gái bướng bỉnh nói rằng ông đã hết thời... Nhưng Riggan Thomson vẫn kiên cường tin vào vở diễn, vào khả năng của mình và giấc mơ có thể cất cánh bay cao mà không phải với tư cách của Birdman. Cuộc đấu tranh nội tâm xuất sắc giữa Riggan và Birdman, những câu thoại triết lý cùng những cung bậc cảm xúc đa dạng của nhân vật đều được Michael Keaton truyền tải một cách hoàn hảo.

Có lẽ ông làm tốt đến vậy là bởi sự đồng cảm với nhân vật Riggan, và không phải ngẫu nhiên mà Keaton cùng Eddie Redmayne đang là hai ứng cử viên hàng đầu cho tượng vàng Oscar Nam chính 2015.

Không phải một bộ phim siêu anh hùng như cái tên phim gợi đến, Birdman là một bộ phim không hẳn dễ xem. Song một khi đã bị cuốn hút vào thế giới của đạo diễn Inarritu với cảnh quay kéo dài bất tận, những tiếng trống đầy cảm xúc của Antonio Sanchez và câu chuyện về hoài bão nghệ thuật của những diễn viên, khán giả sẽ được trải nghiệm cảm giác thăng hoa giữa bầu trời nghệ thuật, giống như cách Riggan Thomson hòa mình vào vai diễn để rồi bay cao.

Thịnh Joey

• Phim 'Birdman' thắng giải cao nhất Hiệp hội Diễn viên Mỹ
• ‘Birdman’ và ‘The Grand Budapest Hotel’ dẫn đầu đề cử Oscar 2015