‘A Separation’ - nhiều hơn một cuộc chia ly

A Separation có một cốt truyện tương đối đơn giản. Tất cả xoay quanh cuộc ly dị của đôi vợ chồng Nader và Simin. Tình huống chỉ giản đơn nhưng sự phức tạp trong các mặt của cuộc sống xã hội Iran hiện đại dần được phơi bày trong bộ phim. Chính vì mong muốn đưa lên phim một hiện thực nghệ thuật gần với hiện thực cuộc sống nhất, đạo diễn Agshar Farhadi áp dụng triệt để thủ pháp "hiện thực tài liệu" (documentary realism) như trong các phim tài liệu.

Cách kể chuyện thực tế nhưng không kém phần sâu sắc, với nội dung chi tiết gần như tối giản nhưng sắc bén, hàm súc, bộ phim biến khán giả từ vị trí thụ động trở nên chủ động. Khi xem A Separation, thay vì là những người xem đang được mua vui bằng một tác phẩm hư cấu, dàn dựng đặc biệt để phục vụ mục đích giải trí, khán giả trở thành một phần của câu chuyện. Họ sẽ cảm thấy mình giống những người hàng xóm, những người quen nhưng không thân thiết của gia đình Nader và Simin, đang đứng theo dõi, quan sát câu chuyện xảy ra với vợ chồng họ.

Bộ phim không đưa ra bất cứ câu trả lời nào cho những mâu thuẫn được đặt ra. Không có gì hoàn toàn đúng, không có gì tuyệt đối sai. Các nhân vật trong A Separation và khán giả của phim, cũng như trong thực tế đời sống, mỗi người phải tự tìm ra câu trả lời cho chính mình.

A Separation vượt qua khuôn khổ một bức tranh về sự rạn nứt giữa các thành viên của một gia đình. Phim còn là một bài nghị luận về chế độ thần quyền, về luật lệ và quyền lực trong gia đình, về sự phân biệt giới tính và tầng lớp xã hội. Nader và Simin là những con người hiện đại trong xã hội Iran hiện đại. Sau 14 năm chung sống dưới một mái nhà với cô con gái 11 tuổi thông minh và rất nhạy cảm Termeh, họ muốn ly dị.

Cả hai người đều có việc làm ổn định và rất chăm lo cho tương lai của Termeh. Tuy nhiên, Simin muốn rời khỏi Iran để tới một quốc gia cởi mở hơn, nơi phụ nữ có nhiều quyền lợi và cơ hội hơn. Trái lại, Nader không muốn ra đi và bỏ mặc người cha với căn bệnh Alzheimer. Không có phương án giải quyết cho tình cảnh éo le của họ, Nader và Simin quyết định ly hôn.

Khi Nader, Simin ly thân và người vợ bỏ về sống cùng bố mẹ ruột, cuộc sống của người chồng gần như bị đảo lộn vì trong căn nhà không còn bàn tay phụ nữ nấu nướng, giặt giũ, dọn dẹp, chăm sóc người cha ốm liệt giường. Nader nhận ra rằng anh không thể có một người vợ vừa là người phụ nữ hiện đại, có sự nghiệp thành đạt và muốn đi theo con đường riêng của mình, vừa là người phụ nữ truyền thống, đảm đang và phục tùng.

Để tạm thời ổn định cuộc sống, họ quyết định thuê Razieh, người phụ nữ có gia cảnh khó khăn, làm người giúp việc để thay thế vai trò Simin để lại. Đây là một công việc vất vả. Razieh mất 90 phút mỗi ngày mới tới được nhà Nader, cô phải chăm sóc một người không có khả năng nhận thức và kiểm soát hành vi, mặc dù không được đào tạo về chuyên môn. Bản thân cô có một con nhỏ và ngày nào cũng phải đưa cô bé đi theo vì không ai chăm sóc. Thế nhưng, Nader một mực không đồng ý khi Razieh bày tỏ ý muốn được tăng lương. Suy nghĩ có phần hẹp hòi của anh đã vô tình đưa hai gia đình đến một cuộc đối đầu đầy cay đắng và giận dữ.

Cách hành xử của Nader đã biến một mâu thuẫn tưởng chừng như vô hại và xảy ra thường xuyên trong cuộc sống hằng ngày trở thành trận chiến trong phòng xử án. Hậu quả mà anh không thể lường trước được là cùng với anh, các nhân vật trong phim bỗng thấy mình mắc kẹt trong một tình huống rất phức tạp và trong hành trình đi tìm sự thật, mỗi cá nhân đều quyết liệt theo đuổi một phiên bản riêng của sự thật.

Chính cái nhìn phiến diện và thiếu sót của con người đã khiến mâu thuẫn vốn dĩ khá tủn mủn giữa hai gia đình càng lúc càng thêm phức tạp, rối rắm, không rõ trắng đen. Khi sự thật ngày càng mờ đi, ít rõ ràng hơn thì bản thân những nhân vật trong phim cũng trở nên mệt mỏi và phát điên với những tranh cãi bất tận, xung đột và hoà giải, sự thật và dối trá, lương tâm và trách nhiệm đan xen vào nhau và tạo thành thực tế cuộc sống. Dần dần cùng với sự tiến triển của mạch phim, người xem nhận ra rằng những cáo buộc giận dữ trong trận chiến vì "tất cả hoặc không gì cả" chỉ đẩy hai gia đình lún sâu vào bờ vực tan nát.

Tiêu đề của bộ phim đề cập trực tiếp đến cuộc ly hôn của Nader và Simin. Tuy nhiên, sự leo thang căng thẳng giữa các nhân vật đồng thời ngụ ý một sự cách biệt trong tất cả mối quan hệ của con người với nhau: giữa vợ và chồng, cha mẹ và con cái, giữa các gia đình với nhau, giữa nam giới và nữ giới, giữa người giàu và người nghèo. Tất cả bọn họ đều cho mình là nạn nhân và ngoan cố bảo vệ lý lẽ của mình. Cảm thấy bị người khác làm hại và tổn thương, họ đấu tranh chống lại nhau. Kết quả là tất cả đều trở nên xa lạ, ghẻ lạnh.

A Separation khám phá sự phức tạp của bối cảnh chính trị, tôn giáo, xã hội của đất nước Iran hiện đại. Xung đột giữa hai gia đình chính là cuộc đụng độ giữa các tầng lớp và ý thức hệ của họ. Một bên là những người khá giả thành thị, có tư tưởng tự do và hướng ngoại. Bên kia là tầng lớp lao động nghèo khó, sùng đạo. Razieh là một người phụ nữ nghèo và sùng đạo. Tất cả những yếu tố đó đều trở thành gánh nặng và khiến cô bị đàn áp.

Cô không được tham gia vào cuộc vui của gia đình Nader và Simin trong một cảnh phim mà gia đình và bạn bè cùng nhau chơi bóng bàn, bởi cô chỉ là người giúp việc. Cô không được tiếp đón như một vị khách như cô gia sư của Termeh, cho dù trách nhiệm mà cô gánh vác giúp đỡ gia đình họ cũng rất quan trọng. Cô thường xuyên bị người chồng nóng nảy đe dọa, chèn ép.

Do đó, bộ phim không chỉ nêu lên sự chia rẽ giữa con người với nhau, mà còn hướng đến sự phân ly tư tưởng mang hơi hướng của một cuộc chiến tranh văn hóa. Trong thời điểm khó khăn của chuyển giao chính trị và văn hoá, của sự giao thoa giữa cái cũ và cái mới, tất cả động cơ và hành động của mỗi cá nhân không chỉ có ý nghĩa với cuộc đời họ, mà còn phản ánh được hiện thực cuộc sống trong một quốc gia.

Từ tai nạn nhỏ dần dần trở nên vô cùng căng thẳng và bất ngờ, bộ phim dựa vào bước ngoặt đó để đề cập đến một chủ đề mang tính chất phổ quát hơn - cái nhìn méo mó về cuộc sống và bản chất không hoàn hảo của con người. Các nhà làm phim Iran đã đưa ra một sự đánh giá sâu sắc về hành vi của con người, điều mà bất cứ nền văn hoá nào cũng có thể tìm thấy điểm chung. Thành công mấu chốt nằm ở chỗ bộ phim không chỉ nêu ra những vấn đề, mâu thuẫn trong đời sống xã hội, kinh tế, tâm linh đặc thù của Iran.

A Separation chứa đựng rất nhiều suy nghĩ và cảm xúc mà người xem dù ở bất cứ nơi đâu trên thế giới cũng có thể thấu hiểu và đồng cảm. Điều này vốn không dễ dàng gì đối với các nhà làm phim nước ngoài khi giới thiệu tác phẩm của mình đến với Hollywood, bởi nơi đây luôn có xu hướng tô hồng, lãng mạn hoá bất cứ yếu tố "khác và lạ" nào đến từ những nền văn hoá khác.

Châu Trần

• Phim câm của Pháp đại thắng tại Oscar 2012
• Khoảnh khắc ấn tượng tại Lễ trao giải Oscar 2012