Ra mắt cuối tháng 11/2022, ChatGPT đang gây bão toàn cầu và làm nổ ra nhiều cuộc tranh luận sôi nổi về tác động của trí tuệ nhân tạo, công nghệ tự động đối với thị trường việc làm. Tháng 12/2022, một video mô tả công đoạn giao bánh không một bóng người được McDonald's đăng lên Twitter, thu hút gần 53 triệu lượt xem. Không ít người cho rằng việc giao hàng, đầu bếp, nhân viên phục vụ sẽ biến mất.
Tuy nhiên, giới chuyên gia cho rằng những video như vậy chỉ để tạo hiệu ứng và gây cảm giác lo sợ. Chúng có thể khiến một nhóm người mất việc, nhưng không đáng kể. Báo cáo từ Diễn đàn Kinh tế Thế giới 2020 ước tính 85 triệu việc làm sẽ bị thay thế bởi máy móc năm 2025, nhưng sẽ có 97 triệu việc làm được tạo ra trong nền kinh tế mới.
Quan trọng hơn, để chatbot hay công nghệ tự động hóa vận hành được còn cần đến đội ngũ nhân công làm việc ngày đêm phía sau sau màn hình.
Đằng sau chatbot AI và robot giao hàng là những người giữ cho mọi thứ hoạt động. Minh họa: Business Insider
Con người sau bức màn tự động
Trong nhiều năm, doanh nghiệp cố gắng giảm chi phí bằng cách thay thế tư vấn viên qua điện thoại bằng chatbot. Các AI này được đánh giá cực kỳ thông minh khi có thể trả lời như người thật. Tuy nhiên, việc xử lý các tình huống phức tạp, hoặc sao lưu và sửa lỗi hệ thống vẫn cần sự can thiệp của con người.
Ở chiều ngược lại, chính những nhân viên này lại bị AI "hành". Laura Preston, có nhiệm vụ hỗ trợ chatbot Brenda tại một công ty ở New York, cảm thấy tổn thất tinh thần nghiêm trọng khi sửa lỗi cho AI trong các phản hồi sai với khách hàng.
"Những tháng ngày đóng giả Brenda làm cạn kiệt nguồn cảm xúc của tôi", Preston chia sẻ trên LinkedIn. "Tôi nhận ra mình không thực sự huấn luyện Brenda suy nghĩ như con người. Nó đang huấn luyện tôi nghĩ như một con bot".
Theo Business Insider, nhiều công ty tuyên bố tự động hóa và giảm nhân viên, nhưng mục đích chính là để thuê nhân công với giá rẻ hơn. Lấy robot giao đồ ăn làm ví dụ. Được mô tả là hoàn toàn tự động, thực tế chúng có trình điều khiển dự phòng từ xa. Tiny Mile, điều hành dịch vụ xe Geoffrey ở Toronto, thừa nhận thuê nhân công giá rẻ ở Philippines để điều khiển xe. Còn theo SF Chronicle, hệ thống robot giao hàng của KiWi dùng nhân công ở Columbia với giá dưới hơn một USD mỗi giờ.
"Các công ty tuyên bố con người chỉ tiếp quản khi robot không thể xử lý tình huống, nhưng hầu hết chúng đều được điều khiển từ xa, qua hệ thống trả lương rẻ mạt", Paris Marx, chuyên gia công nghệ kiêm dẫn chương trình podcast Tech Won't Save Us, nói.
Theo ông, nhiều công ty phát triển phương tiện tự lái đang dựa vào đội ngũ công nhân giấu mặt. "Có những kỹ sư thu nhập cao ở Mỹ phát triển phần mềm điều hướng ôtô tự động, nhưng đó không phải là bức tranh toàn cảnh", ông cho hay. Công nghệ xe tự hành còn phụ thuộc vào công nhân được trả lương thấp khắp thế giới - những người dán nhãn cho khối dữ liệu đầu vào khổng lồ thu được từ cảm biến ôtô. Nếu không có nhãn đó, máy tính sẽ không thể xác định những gì cảm biến đang thu nhận".
Một bài điều tra của Technology Review vào tháng 4/2022 cho thấy các công ty xe tự lái, gồm cả Tesla, đã lợi dụng sự bất ổn ở Venezuela để thuê công nhân ở đây dán nhãn dữ liệu với giá trung bình 0,9 USD/giờ.
Một bài báo của Time cuối tháng 1 cũng cho thấy, OpenAI, công ty đứng sau ChatGPT, thuê nhân công ở Kenya với giá dưới 2 USD/giờ cho kiểm duyệt nội dung. Những người này phải xem nội dung về nhiều chủ đề như lạm dụng tình dục trẻ em, thú tính, giết người, tự tử, tra tấn, tự làm hại bản thân, loạn luân để huấn luyện AI lọc thông tin.
"Tôi từng nghĩ rằng máy móc là thiên tài", Hou Xiameng, điều hành công ty AI Yunzhi nói trong bài báo của New York Times năm 2018. "Giờ tôi biết chúng tôi góp phần cho sự thiên tài của chúng". Các nhân viên công ty liên tục xem ảnh và video, sau đó ghi nhãn mọi thứ họ nhìn thấy như xe hơi, đèn giao thông, bánh mì, sữa để AI "học".
Việc đẩy mạnh tự động hóa được quảng bá là giúp doanh nghiệp hoạt động tốt hơn. McDonald's tuyên bố cửa hàng đã tăng tốc dịch vụ và ít đơn đặt hàng sai. "Thực tế, các công cụ này không hiệu quả như quảng cáo. Chúng chỉ chuyển đổi những công việc mà người dùng cuối thấy. Còn phía sau không thay đổi nhiều", Marx nêu quan điểm.
Trong cuốn Tự động hóa và tương lai công việc, chuyên gia kinh tế Aaron Benanav giải thích, các công ty không đổ tiền vào các công cụ giúp cuộc sống của nhân viên dễ dàng hơn, thay vào đó là "công nghệ cho phép giám sát chi tiết chính những công nhân đó".
Còn theo nhà báo công nghệ Lauren Smiley, công nghệ tự động đang cung cấp cho nhà tuyển dụng nhiều quyền lực hơn để theo dõi mọi thứ, nhắm đến người lao động làm việc theo giờ. "Nó tạo ra thế giới mới trong thế kỷ 21, nơi bạn hoặc là thành viên hoàng gia được nuông chiều, hoặc đầy tớ bị cô lập", Smiley nhận định trên Twitter cuối năm ngoái.
"Thay vì sử dụng công nghệ mới cho mục đích tốt, doanh nghiệp chỉ đơn giản triển khai công nghệ để làm cho nó có vẻ hiện đại", nhà nghiên cứu Phil Jones nhận xét. "Công nhân mất hút sau bóng máy móc, nhưng họ không biến mất".
Bảo Lâm