Tổng thống Mỹ Donald Trump hồi đầu tuần đình chỉ mọi cuộc đàm phán thương mại với Canada sau khi một đoạn quảng cáo có hình ảnh cựu tổng thống Ronald Reagan phát biểu rằng thuế quan "gây tổn hại cho mọi người dân Mỹ" được chính quyền bang Ontario, Canada, thuê phát sóng trên truyền hình nước này.
Tổng thống Ronald Reagan phát biểu năm 1987. Ảnh: Ronald Reagan Library
Ông Trump gọi đoạn quảng cáo là "giả mạo". Tuy nhiên, theo giới quan sát, quảng cáo không phải giả mà đã được chỉnh sửa. Tổng thống Reagan thực sự đã dành một bài phát biểu 5 phút trên đài phát thanh toàn quốc vào ngày 25/4/1987 để lên án các loại thuế quan. Đây được cho là một tuyên bố ủng hộ mạnh mẽ thương mại tự do và công bằng. Thư viện Reagan đã đăng lại video trên YouTube.
Lúc bấy giờ, tổng thống Reagan sắp gặp thủ tướng Nhật Bản trong bối cảnh thái độ của người Mỹ đối với nước Nhật trở nên gay gắt hơn. Trước đó không lâu, ôtô và hàng điện tử giá rẻ từ các công ty Nhật Bản như Toyota hay Sony đã tràn ngập thị trường Mỹ, gây tổn hại đến hoạt động kinh doanh của những thương hiệu lớn tại địa phương như General Motors hay RCA.
Ngay trước khi đọc bài phát biểu trên đài phát thanh, ông Reagan đã tăng thuế đối với nhiều sản phẩm Nhật Bản để trả đũa việc chất bán dẫn giá rẻ từ Nhật tràn vào Mỹ. Ông có một số lời lẽ gay gắt với Nhật Bản, chỉ trích Tokyo bằng những thuật ngữ tương tự thông điệp thương mại mà ông Trump thường xuyên đưa ra. Nhưng những lời này không được đưa vào quảng cáo.
"Chúng tôi có bằng chứng rõ ràng rằng các công ty Nhật Bản đang tham gia vào những hoạt động thương mại không công bằng, vi phạm một thỏa thuận giữa Nhật Bản và Mỹ", tổng thống Reagan nói. "Chúng tôi mong đợi các đối tác thương mại thực hiện đúng thỏa thuận của họ".
Ông khẳng định sẽ chỉ dỡ bỏ các loại thuế quan khi có bằng chứng cho thấy Nhật Bản đang đối xử công bằng với doanh nghiệp và người lao động Mỹ, điều này dường như cũng đồng quan điểm với Tổng thống Trump.
Tuy nhiên, tổng thống Reagan cũng nói rõ ông "miễn cưỡng" áp đặt rào cản thương mại lên Nhật Bản và tin rằng thuế quan cao đang gây tổn hại cho người lao động cùng nền kinh tế Mỹ.
Ông lưu ý các nhà kinh tế học đều tin rằng những mức thuế cao trong thời kỳ Mỹ ban hành Đạo luật Thuế quan Smoot-Hawley năm 1930 đã làm trầm trọng thêm cuộc Đại Suy thoái (1929-1933), ký ức đau thương mà ông nói rằng bản thân "hiểu sâu sắc và vẫn còn cảm thấy nhức nhối".
Phần lớn bài phát biểu của tổng thống Reagan, đồng thời là phần được quảng cáo trích dẫn nhiều nhất, đề cập đến lý do các nước tiên tiến hầu như đã từ bỏ thuế quan như một công cụ kinh tế vào thời điểm ông đắc cử. Theo ông, chúng khiến các công ty trong nước tăng phụ thuộc vào những động thái can thiệp từ chính phủ, làm giảm cạnh tranh, châm ngòi các cuộc chiến thương mại dẫn đến nhiều thuế quan hơn, làm tăng giá cả và cuối cùng dẫn đến mất việc làm.
Sau đó, ông chỉ trích quốc hội do đảng Dân chủ kiểm soát vì đã đề xuất luật có thể áp đặt thêm rào cản thương mại lên những quốc gia khác. Và bất chấp "một số trường hợp riêng lẻ như chất bán dẫn Nhật Bản", tổng thống Reagan nhấn mạnh chính quyền của ông vẫn ủng hộ thương mại tự do.
Mỹ hồi mùa xuân áp thuế quan 25% lên hàng nhập khẩu từ Canada, khiến Ottawa tung biện pháp thuế tương tự nhằm trả đũa, trước khi Tổng thống Trump nâng mức thuế lên 35% vào tháng 8. Ontario, khu vực phụ thuộc nhiều vào sản xuất và buôn bán ôtô xuyên biên giới, bị ảnh hưởng đặc biệt nặng nề.
Quảng cáo của chính quyền bang Ontario, Canada, bị Tổng thống Trump chỉ trích. Video: Youtube/Global News
Không rõ vì sao ông Trump gọi quảng cáo này là "giả mạo", nhưng một bài viết trên mạng xã hội Truth Social của ông có đăng kèm thông điệp từ Quỹ & Viện Tổng thống Ronald Reagan gọi chiến dịch quảng cáo do chính quyền bang Ontario thực hiện đã sử dụng "âm thanh và video có chọn lọc", "xuyên tạc" bài phát biểu. Tuy nhiên, họ không nói rõ phần nào bị xuyên tạc.
Trong một bài đăng riêng khác trên Truth Social hôm 20/10, Tổng thống Trump nói rằng cựu tổng thống Reagan ủng hộ thuế quan, thông tin được cho là không chính xác.
"Họ đã gian lận khi chạy một quảng cáo lớn nói rằng Ronald Reagan không thích thuế quan, trong khi thực tế ông ấy rất thích thuế quan vì đất nước chúng ta và vì an ninh quốc gia nó mang lại", ông Trump viết. "Cảm ơn Quỹ Ronald Reagan vì vạch trần vụ gian lận này".
Quỹ & Viện Ronald Reagan cũng tuyên bố chính quyền Ontario đã không xin phép sử dụng hoặc chỉnh sửa bài phát biểu của tổng thống Reagan. Quỹ cho biết họ đang xem xét các phương án pháp lý và khuyến khích mọi người xem bài phát biểu chưa chỉnh sửa.
Quảng cáo được chiếu nhiều lần trong các sự kiện nổi bật, như giải vô địch bóng chày liên đoàn Mỹ có đội Toronto Blue Jays tham gia.
Thủ hiến Doug Ford trong bài phát biểu hôm 14/10 cho hay chính quyền Ontario cho chạy quảng cáo trên hầu hết mạng lưới truyền hình lớn tại Mỹ vì ông muốn "lấy chính lời nói của Ronald Reagan để chạm tới người dân Mỹ".
"Đấy không phải một quảng cáo xấu xa", ông cho hay. "Nó rất thực tế. Và khi nó đến từ một người như Ronald Reagan, mọi đảng viên Cộng hòa sẽ nhận ra giọng nói đó".
Thủ tướng Canada Mark Carney hôm 24/10 thừa nhận về những thực tế mới trong mối quan hệ với Mỹ. "Chúng ta không thể kiểm soát chính sách thương mại của họ", ông nói, đồng thời lưu ý rằng chính sách của Mỹ đã thay đổi về căn bản so với những thập kỷ trước.
Nhưng ông nhấn mạnh Canada sẵn sàng nối lại đàm phán về các lĩnh vực thép, nhôm và năng lượng, "khi người Mỹ sẵn sàng chấp nhận những cuộc thảo luận đó, bởi điều này sẽ mang lại lợi ích cho người lao động Mỹ, người lao động Canada và các gia đình ở cả hai nước".
Thủ tướng Carney cho biết hiện tại, Canada sẽ tập trung vào những gì họ có thể kiểm soát: Xây dựng trong nước và "phát triển những quan hệ đối tác và cơ hội mới".
Vũ Hoàng (Theo CNN, BBC, Guardian)