Eli Cohen ở nhà riêng tại thủ đô Damascus năm 1962. Ảnh: AFP.
Chiến tranh Sáu ngày năm 1967 được xem là một trong những thắng lợi lớn nhất của Israel trước liên quân Arab, khi quân đội Israel chiếm được bán đảo Sinai của Ai Cập, Dải Gaza, khu Bờ Tây sông Jordan, thành cổ Jerusalem và cao nguyên Golan chỉ trong chưa đầy một tuần lễ. Trên thực tế, Israel khó có thể giành chiến thắng dễ dàng nếu thiếu các thông tin giá trị từ Eli Cohen, điệp viên nằm vùng suýt trở thành tổng thống Syria, theo Sputnik.
Eli Cohen sinh ngày 6/12/1924 tại thành phố Alexandria, Ai Cập. Dù theo học ở một trường Do Thái địa phương, Cohen luôn tự coi mình là một người Ai Cập yêu nước.
"Eli trung thành với đất nước Ai Cập, nhưng cũng trung thành với cộng đồng người Do Thái và chủ nghĩa phục quốc Do Thái (Zionist) với mục tiêu thành lập một nhà nước Do Thái ở Israel", Albert Abraham Cohen, anh trai của điệp viên này, hồi tưởng về người em.
Dưới sự kèm cặp của trưởng giáo sĩ Do Thái tại Alexandria, Cohen bắt đầu tham gia phong trào Zionist. Sau khi nhà nước Israel tuyên bố độc lập năm 1949, gia đình Cohen chuyển đến đây sinh sống, nhưng ông vẫn ở lại Ai Cập để tiếp tục học tập. Cohen dường như đã tham gia vào chiến dịch "Susannah" của tình báo quân sự Israel vào năm 1954, nhằm thúc đẩy Anh duy trì việc chiếm đóng kênh đào Suez.
Tuy nhiên, chiến dịch Susannah thất bại và Cohen bị bắt, nhưng ông may mắn không bị kết án vì thiếu chứng cứ. Sau cuộc khủng hoảng kênh đào Suez tháng 10/1956, Cohen bị trục xuất về Israel cùng hàng nghìn người Do Thái gốc Ai Cập khác.
Khi đến Israel, Cohen được tình báo nước này tuyển mộ vì khả năng sử dụng thành thạo nhiều ngôn ngữ, sẵn sàng tham gia hoạt động tình báo ở bất kỳ quốc gia Arab nào.
Israel coi việc Ai Cập và Syria lập liên minh Cộng hòa Arab thống nhất năm 1958 là mối đe dọa nghiêm trọng. Cohen được giao nhiệm vụ do thám nội bộ đối thủ và cung cấp thông tin về những cuộc tấn công có thể xảy ra.
Đoàn xe Israel tấn công bán đảo Sinai ngày 7/6/1967. Ảnh: AFP.
Đầu năm 1961, Cohen được điều đến Argentina với tên gọi mới là Kamel Amin Thaabet, dưới vỏ bọc là doanh nhân giàu có, được thừa kế nhà máy dệt của một người Argentina gốc Do Thái đã qua đời.
Nhiệm vụ của Cohen là xâm nhập cộng đồng Arab ở thủ đô Buenos Aires. Nhờ sự nổi bật và chịu chi trong các sự kiện do cộng đồng Arab tổ chức, ông tiếp cận được các lãnh đạo cộng đồng Syria ở Argentina, sau đó thiết lập quan hệ với những quan chức chính trị và quân sự quan trọng ở Syria.
Cohen sau đó được mời đến đại sứ quán Syria ở Buenos Aires, nơi ông gặp tướng Amin Hafiz, tùy viên quân sự Syria và tổng thống tương lai của Syria. Ông tuyên bố muốn trở về Syria để hỗ trợ phát triển quê hương.
Năm 1962, Cohen bắt đầu định cư ở thủ đô Damascus của Syria. Nhờ mối quan hệ tốt với tướng Amin Hafiz, người trở thành tổng thống Syria sau cuộc đảo chính năm 1963, "Kamel Amin Thaabet" trở thành cố vấn trưởng của bộ trưởng quốc phòng Syria trong thời gian ngắn.
Dù phía Syria phủ nhận, nhiều sử gia Israel và phương Tây cho rằng Cohen có cơ hội rất lớn để "chui sâu, leo cao" và trở thành thứ trưởng quốc phòng, thậm chí được cân nhắc nắm giữ chức tổng thống Syria vào năm 1963.
Cohen đã tiếp cận với thông tin mật của nhiều cơ quan chính phủ quan trọng của Syria như Bộ Quốc phòng, Bộ Kinh tế, Bộ Thông tin, Ngân hàng Trung ương... và gửi về Israel hàng loạt thông tin vô giá về tình hình chính trị, kinh tế và quân sự Syria đầu thập niên 1960.
Nhờ Cohen, tình báo Israel nắm được kế hoạch hợp tác quân sự của Syria với Iraq, thông tin mật về việc Liên Xô cung cấp vũ khí cho Syria, cũng như các vị trí đóng quân của quân đội Syria, đặc biệt là tại cao nguyên Golan.
Một trong những điệp vụ lớn nhất của Cohen diễn ra khi ông đóng vai trò cố vấn cho bộ trưởng quốc phòng Syria. Trong chuyến thăm cao nguyên Golan, ông đã thuyết phục quân đội Syria trồng cây trên địa hình sa mạc trống trải để cho binh sĩ đồn trú đỡ nóng và mệt mỏi.
Theo lời khuyên của Cohen, lính Syria trồng nhiều cây xanh ở những vị trí nhất định tại cao nguyên Golan mà không ngờ rằng chúng sẽ trở thành điểm mốc cho quân đội Israel oanh tạc trong cuộc xung đột sau này.
Cohen cũng chụp nhiều ảnh, ghi lại những điểm đáng lưu ý về các vị trí phòng thủ của Syria và gửi về cho tình báo Israel.
Eli Cohen (trái) trong phiên tòa xét xử tội gián điệp vào năm 1965. Ảnh: AFP.
Tuy nhiên, cơ quan tình báo quân sự Syria dần phát hiện có nội gián trong lực lượng và bắt đầu chiến dịch săn lùng gián điệp. Tháng 1/1965, Cohen bị bắt khi đang liên lạc về Israel. Điệp viên này bị kết án tử hình bằng cách treo cổ ngày 18/5/1965.
Nhờ những thông tin giá trị của Eli Cohen, Israel phát động cuộc tấn công phủ đầu quy mô lớn vào Ai Cập năm 1967, chiếm Dải Gaza và hủy diệt hoàn toàn không quân Ai Cập trước khi họ kịp tham chiến.
Tổng thống Ai Cập Gemal Abdel Nasser sau đó thuyết phục được Syria và Jordan tham chiến chống Israel. Tuy nhiên, Syria cũng phải trả một cái giá rất đắt khi để mất cao nguyên Golan vào tay Israel cho tới ngày nay. Những thiệt hại này được cho là có phần không nhỏ từ chiến dịch gián điệp do Eli Cohen tiến hành.
Duy Sơn