Tại Thiểm Tây (Trung Quốc), Li Lifeng đã lắp hàng chục tấm pin mặt trời trên mái nhà. Ông là một trong hơn 2,4 triệu chủ nhà trên khắp đất nước đã lắp điện mặt trời áp mái trong 5 năm qua.
Hầu hết công suất điện mặt trời áp mái ở Trung Quốc được tạo ra trong 2 năm qua. Việc tự sản xuất điện trở nên hấp dẫn hơn nhờ khi Bắc Kinh hỗ trợ các chính quyền địa phương lắp đặt điện mặt trời và tăng giá mua điện.
Năm ngoái, công suất điện mặt trời quy mô nhỏ lắp đặt mới ở Trung Quốc nhiều hơn tổng công suất điện sạch ở bất kỳ quốc gia nào khác. Cứ 5 tấm pin mặt trời được lắp trên toàn cầu vào 2022, lại có một tấm nằm trên mái nhà dân hoặc doanh nghiệp Trung Quốc.
Đối với ông Li, quyết định lắp điện mặt trời đến từ lý do tài chính. Người đàn ông 52 tuổi này sở hữu một tiệm mỳ và hai dãy nhà, cách Tây An một giờ lái xe. Khi cậu con trai sắp kết hôn và một người con khác chuẩn bị vào đại học, hai vợ chồng ông muốn có thêm thu nhập trước khi nghỉ hưu.
Kể từ khi kết nối tấm pin đầu tiên với lưới điện vào đầu năm 2018, gia đình Li kiếm được hơn 62.000 nhân dân tệ (8.963 USD) từ việc bán điện. "Anh không thể lời được nhiều như vậy khi gửi tiền vào ngân hàng", Li nói.
Li Lifeng ngồi dưới một giàn điện mặt trời của gia đình. Ảnh: Bloomberg
Trung Quốc có hệ thống điện mặt trời và gió lớn nhất thế giới, nhưng nguồn cung vẫn phụ thuộc nhiều vào nhiệt điện than. Giá năng lượng tăng đột biến sau xung đột Ukraine và hạn hán kéo dài ảnh hưởng đến thủy điện buộc họ tăng đốt than vào năm ngoái.
Tuy nhiên, để đạt mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2060, nền kinh tế lớn thứ hai thế giới phải nỗ lực hơn để loại bỏ dần nhiên liệu hóa thạch và giảm phát thải khí nhà kính. Chính phủ xây dựng các trang trại điện mặt trời và gió rộng lớn ở các sa mạc với dân cư thưa thớt. Nhưng cơ sở hạ tầng kết nối chúng với các siêu đô thị ở miền trung và miền đông Trung Quốc lại rất tốn kém và chưa hoàn chỉnh.
Quỹ đất để xây dựng các trang trại điện tái tạo quy mô lớn cũng đang cạn kiệt ở các khu vực đông dân cư, đặc biệt là ở các tỉnh ven biển như Sơn Đông và Hà Bắc. Cùng với đó, chính phủ cũng chịu áp lực cân bằng giữa quá trình chuyển đổi năng lượng với bảo tồn môi trường sống tự nhiên sau nhiều thập kỷ công nghiệp hóa.
Vì vậy, Trung Quốc quyết định dùng mái nhà làm vũ khí trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu. Năm 2022, nước này bổ sung hơn 51 gigawatt điện mặt trời quy mô nhỏ. Khoảng 40% tổng công suất hiện nay đến từ các mái nhà và sân vườn.
Bắc Kinh từng hỗ trợ hào phóng tất cả các dự án điện mặt trời để đảm bảo việc đầu tư có lãi. Tuy nhiên, cuối 2021, khi giá các tấm pin giảm, chính phủ cho dừng chương trình. Từ đó, ngân sách rót cho các địa phương làm điện tái tạo bị thu hẹp hoặc chấm dứt.
Thay vào đó, nước này khởi động chương trình mới hỗ trợ chính quyền địa phương tập hợp các dự án nhỏ lại với nhau để có đơn đặt hàng lớn. Việc này nhằm thu hút nhiều nhà phát triển điện mặt trời hơn và giảm chi phí. Các địa phương được khuyến khích lắp pin mặt trời lên nóc của gần một phần ba tòa nhà thương mại và một phần năm các ngôi nhà nông thôn đến cuối 2023. Chính sách này đã tạo ra sự bùng nổ chưa từng có trong việc lắp điện mặt trời quy mô nhỏ.
Các tấm pin mặt trời trên mái nhà ở tỉnh Thiểm Tây, Trung Quốc. Ảnh: Bloomberg
Công ty Công nghệ Năng lượng Xanh Longi, nhà sản xuất thiết bị năng lượng mặt trời lớn nhất thế giới, dự báo Trung Quốc sẽ bổ sung 60 gigawatt năng lượng mặt trời quy mô nhỏ năm nay và mở rộng khoảng 20% mỗi năm trong tương lai gần.
Theo nhà sản xuất, các tòa nhà và mái nhà của Trung Quốc có thể tạo ra hơn một terawatt công suất điện mặt trời, tức gần bằng quy mô của toàn bộ ngành công nghiệp điện mặt trời toàn cầu hiện nay. Nhu cầu tăng cao đến mức năm ngoái, Longi đã giới thiệu những tấm pin đầu tiên được thiết kế chuyên biệt để lắp trên mái nhà, có tính hiệu quả và thẩm mỹ hơn.
Không chỉ nhà dân, pin mặt trời trên các công xưởng và tòa nhà thương mại cũng tăng lên đáng kể những năm gần đây. Động lực đến từ các đợt thiếu điện kéo dài làm ảnh hưởng hoạt động sản xuất.
Các doanh nghiệp Trung Quốc cũng đang đối mặt với áp lực ngày càng tăng trong việc cắt giảm khí thải nhà kính, cả từ chính phủ và khách hàng nước ngoài. Sau tình trạng thiếu điện diện rộng vào cuối 2021, các công ty điện được phép tăng giá với khách hàng công nghiệp và thương mại. Điều này càng thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang điện mặt trởi.
Trên mái khu phức hợp của Vườn ươm doanh nghiệp Yuanzheng (Tây An), hơn 300 tấm pin đang cung cấp một nửa nhu cầu điện. Là ngôi nhà của hơn 20 công ty sản xuất các sản phẩm như đồ điện tử và chân tay giả, khu phức hợp tiết kiệm khoảng 42.000 nhân dân tệ (hơn 6.100 USD) tiền điện mỗi tháng.
Các tấm pin được lắp đặt bởi Jinze Power Group, một nhà bán lẻ thiết bị năng lượng mặt trời. Lượng dự án mà họ đảm nhận đã tăng gấp đôi trong năm 2021 và 2022. "Hồi 2015, chúng tôi sẽ rất vui nếu bán được vài chục tấm pin. Giờ việc ký giao dịch hàng nghìn tấm mỗi ngày là bình thường", Liu Jihong, Trưởng bộ phận phát triển dự án, cho biết.
Tuy nhiên, triển vọng điện mặt trời không hoàn toàn thuận lợi. Tốc độ lắp đặt chóng mặt khiến lưới điện ở một số khu vực quá tải. Sơn Đông, nơi có nhiều năng lượng mặt trời áp mái nhất Trung Quốc, đã yêu cầu các hộ gia đình tạm dừng phát điện dịp Tết Nguyên đán vừa qua để bảo vệ lưới điện khi nhu cầu tiêu thụ giảm. Chính quyền Sơn Đông gần đây còn công bố chính sách mua điện mặt trời giá âm để hạn chế nguồn cung trong các thời điểm dư thừa sản lượng.
Ngoài ra, thị trường điện mặt trời áp mái bùng nổ có thể kéo theo giá điện dễ biến động và thu nhập bấp bênh hơn cho những người như Li. Một số vùng ven biển đang yêu cầu hoặc khuyến khích lắp điện mặt trời áp mái có kèm bộ pin lưu trữ, khiến việc đầu tư tốn kém hơn.
Khi một số chính quyền địa phương áp dụng chương trình khuyến khích của riêng họ, việc trợ cấp quốc gia hết hạn đồng nghĩa các dự án điện mặt trời áp mái mới có lợi nhuận thấp hơn trước, dù chi phí thiết bị giảm.
"Trong vài năm tới, điện mặt trời vẫn còn cơ hội tăng trưởng mạnh, nhưng nó sẽ phải được thực hiện theo cách bền vững hơn", Cosimo Ries - nhà phân tích của công ty tư vấn Trivium China - đánh giá về thị trường điện mặt trời áp mái.
Sau khi đã hoàn vốn 60.000 nhân dân tệ cho hệ thống điện mặt trời đầu tiên, Li vay gần 100.000 nhân dân tệ vào tháng 12/2022 để lắp hệ thống thứ hai. "Chúng tôi là nông dân nên không có nhiều lương hưu. Thu nhập từ các tấm pin mặt trời sẽ giúp giảm bớt áp lực chu cấp cho con cái khi về già", Li nói.
Phiên An (theo Bloomberg)